Μυστικές συνομιλίες ΗΠΑ–Ρωσίας: Οδικός χάρτης 28 σημείων για την ειρήνη στην Ουκρανία την ώρα που η Ευρώπη καλλιεργεί κλίμα πολέμου

Οι διπλωματικοί ψίθυροι που κυκλοφορούσαν τους τελευταίους μήνες στις μεγάλες πρωτεύουσες της Δύσης επιβεβαιώθηκαν: Ο Λευκός Οίκος και το Κρεμλίνο βρίσκονται εδώ και εβδομάδες σε μυστικές συνομιλίες για μια συνολική πρόταση ειρήνης στην Ουκρανία.

Το σχέδιο —ένας οδικός χάρτης 28 σημείων— έχει ως πρότυπο την προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στη Γάζα και επιχειρεί να ανοίξει ένα νέο κανάλι συνεννόησης ανάμεσα σε δύο δυνάμεις που εδώ και χρόνια συγκρούονται πολιτικά, γεωπολιτικά και ιδεολογικά.

Η αποκάλυψη του Axios, που επικαλείται υψηλόβαθμους Αμερικανούς, Ρώσους αλλά και Ουκρανούς αξιωματούχους, έρχεται σε μια στιγμή όπου οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις —κυρίως Γαλλία και Γερμανία— μιλούν ανοιχτά για επερχόμενη σύγκρουση με τη Ρωσία, μιλώντας ακόμη και για «τελευταία ειρηνικά καλοκαίρια». Η αντίθεση ανάμεσα στο κλίμα της ευρωπαϊκής προετοιμασίας για πόλεμο και στη μυστική διπλωματική κινητικότητα Ουάσιγκτον–Μόσχας δημιουργεί ένα παράδοξο: ο πόλεμος μαίνεται, τα ευρωπαϊκά οπλοστάσια γεμίζουν, αλλά στο παρασκήνιο διαμορφώνεται ίσως η πιο φιλόδοξη προσπάθεια για ανακοπή του ένοπλου αδιεξόδου από το 2022.

Ένα σχέδιο με πολλά άγνωστα

Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, το αμερικανορωσικό σχέδιο δεν περιορίζεται σε μια απλή πρόταση κατάπαυσης του πυρός. Ενσωματώνει πέντε μεγάλους άξονες:

Ειρήνη στην Ουκρανία
Εγγυήσεις ασφαλείας
Ασφάλεια στην Ευρώπη
Μακροπρόθεσμες σχέσεις ΗΠΑ–Ρωσίας
Το μελλοντικό καθεστώς των σχέσεων Ουάσιγκτον–Κιέβου

Το σχέδιο όμως αφήνει στο σκοτάδι μια κεντρική παράμετρο: το εδαφικό ζήτημα. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι δεν έχει γίνει γνωστό πώς αντιμετωπίζονται περιοχές της Ανατολικής Ουκρανίας, τις οποίες η Ρωσία ελέγχει με αργό αλλά σταθερό ρυθμό, και για τις οποίες το Κρεμλίνο επιμένει σε αναγνώριση των τετελεσμένων.

Η Ουάσιγκτον αποφεύγει να αποκαλύψει οποιοδήποτε τμήμα του σχεδίου αφορά τα σύνορα, γνωρίζοντας ότι αυτό αποτελεί την «καρδιά» της σύγκρουσης: η Μόσχα θέλει μια συμφωνία που θα παγιώνει κέρδη, ενώ το Κίεβο επιμένει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη με απώλεια κυριαρχίας. Για την ώρα, ούτε οι ίδιες οι πηγές του Axios έχουν εικόνα των πιθανών προτάσεων που εξετάζονται.

Ο δίαυλος Γουίτκοφ–Ντμίτριεφ: η νέα «σιωπηλή διπλωματία»

Στο επίκεντρο των συνομιλιών βρίσκονται δύο άνδρες:

Ο Στιβ Γουίτκοφ, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ, στενός συνεργάτης του Ντόναλντ Τραμπ.
Ο Κίριλ Ντμίτριεφ, επικεφαλής του ρωσικού κρατικού επενδυτικού ταμείου και κεντρικό πρόσωπο της άτυπης διπλωματίας του Κρεμλίνου.

Οι δύο άνδρες συναντήθηκαν επί τρεις ημέρες στο Μαϊάμι (24–26 Οκτωβρίου), σε συζητήσεις που χαρακτηρίζονται από όσους γνωρίζουν το περιεχόμενό τους ως «εξαιρετικά λεπτομερείς και προχωρημένες». Ο Ντμίτριεφ δηλώνει εντυπωσιασμένος: «Για πρώτη φορά νιώθουμε ότι η ρωσική θέση ακούγεται πραγματικά».

Η φράση αυτή δεν είναι τυχαία. Εδώ και δύο χρόνια, το Κρεμλίνο καταγγέλλει ότι όλες οι ευρωπαϊκές προτάσεις ειρήνης αγνοούν τις ρωσικές απαιτήσεις, ενώ προωθούν λύσεις που αντιμετωπίζει ως προσχηματικές. Για τον Ντμίτριεφ, το αμερικανικό σχέδιο προσφέρει κάτι διαφορετικό: «ένα ευρύτερο πλαίσιο» που μετατοπίζει τη συζήτηση από το «τι παραχωρεί ποιος» στο «πώς εξασφαλίζεται μια διαρκής ασφάλεια στην Ευρώπη».

Αυτή η αλλαγή πλαισίου δεν είναι τυχαία. Αντιστοιχεί στην προσέγγιση Τραμπ, ο οποίος επιχειρεί να προσεγγίσει την ουκρανική σύγκρουση με όρους ευρύτερης γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής, παρά με όρους παραδοσιακής διπλωματίας.

Ο ρόλος της Ουκρανίας: ανάμεσα στην επιφυλακτικότητα και την ανάγκη

Παρότι οι συνομιλίες ξεκίνησαν ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία, το Κίεβο έχει μπει στο κάδρο. Ο Γουίτκοφ συναντήθηκε στο Μαϊάμι με τον Ρουστέμ Ουμέροφ, σύμβουλο εθνικής ασφάλειας του Ζελένσκι. Ο Ουκρανός αξιωματούχος φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι «οι Αμερικανοί εργάζονται πάνω σε κάτι», χωρίς όμως να δώσει καμία ένδειξη αποδοχής.

Η επίσημη ηγεσία της Ουκρανίας βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Από τη μία, κανένας σύμβουλος του Ζελένσκι δεν μπορεί να απορρίψει ανοιχτά μια αμερικανική πρωτοβουλία ειρήνης —ειδικά όταν η στρατιωτική κατάσταση στο μέτωπο παραμένει ασταθής και οι απώλειες συσσωρεύονται. Από την άλλη, οποιαδήποτε υποψία ότι το Κίεβο συζητά «συμφωνία με απώλειες εδαφών» θα είχε πολιτικό κόστος για την ουκρανική ηγεσία.

Η προγραμματισμένη συνάντηση του Γουίτκοφ με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Τουρκία αναβλήθηκε, για λόγους που καμία πλευρά δεν εξήγησε. Η αναβολή αυτή μπορεί να σημαίνει περισσότερο χρόνο επεξεργασίας από πλευράς Κιέβου —ή ενίσχυση των επιφυλάξεών του.

Η Ευρώπη σε άλλο ρυθμό

Ενώ η Ουάσιγκτον και η Μόσχα συζητούν για ειρήνη, οι Ευρωπαίοι προετοιμάζονται για το ενδεχόμενο σύγκρουσης μεγάλης κλίμακας. Παρισι και Βερολίνο έχουν υιοθετήσει όλο και πιο πολεμική ρητορική: αυξήσεις στρατιωτικών δαπανών, προμήθειες πυρομαχικών, νέα αμυντικά δόγματα, συζητήσεις για υποχρεωτική θητεία.

Η Γερμανία προειδοποιεί για απειλή σε βάθος πενταετίας, ενώ η Γαλλία μιλά για «επικείμενο κίνδυνο». Αντιθέτως, η αμερικανική προσέγγιση λειτουργεί σαν μια προσπάθεια να προληφθεί η κλιμάκωση πριν η Ευρώπη εγκλωβιστεί σε μια νέα, μακροχρόνια ψυχροπολεμική συνθήκη.

Αυτή η απόκλιση στρατηγικής ανοίγει ένα επικίνδυνο χάσμα: ΗΠΑ και Ρωσία διαπραγματεύονται, ενώ Ευρωπαίοι σύμμαχοι επενδύουν στην αποτροπή και τον εξοπλισμό. Αν οι δύο στρατηγικές συνεχίσουν να τρέχουν παράλληλα, η Δύση κινδυνεύει να εμφανιστεί διχασμένη ακριβώς τη στιγμή που το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας βρίσκεται υπό κρίση.

Ο παράγοντας Πούτιν και η επόμενη συνάντηση κορυφής

Ο Ντμίτριεφ εκτιμά ότι μέσα στους επόμενους μήνες οι δύο πλευρές μπορούν να έχουν έτοιμο ένα κοινό γραπτό κείμενο. Ωστόσο, η πολυαναμενόμενη συνάντηση ανάμεσα στον Ντόναλντ Τραμπ και τον Βλαντίμιρ Πούτιν —που συζητούνταν να πραγματοποιηθεί στη Βουδαπέστη— φαίνεται πως για την ώρα «παγώνει».

Στο Κρεμλίνο υπάρχει διάχυτη αισιοδοξία:

Η Ρωσία θεωρεί ότι βρίσκεται σε καλύτερη διαπραγματευτική θέση στο πεδίο.
Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να αποφύγουν μια ευρωπαϊκή κλιμάκωση που θα απαιτούσε μεγαλύτερη αμερικανική εμπλοκή.
Και οι δύο πλευρές αντιλαμβάνονται το οικονομικό κόστος του πολέμου.

Η παρουσία του Ντμίτριεφ —ανθρώπου της απόλυτης εμπιστοσύνης του Πούτιν— δείχνει ότι το Κρεμλίνο αντιμετωπίζει σοβαρά το ενδεχόμενο συμφωνίας. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι ο Πούτιν θα υποχωρήσει σε ζητήματα που θεωρεί ζωτικής σημασίας.

Η αμερικανική στάση: προώθηση της διαπραγμάτευσης με έμφαση στην «ευελιξία»

Από πλευράς Ουάσιγκτον, ανώτατος αξιωματούχος δηλώνει στο Axios ότι «η χρονική στιγμή είναι καλή» για το σχέδιο, προσθέτοντας ότι «και τα δύο μέρη πρέπει να είναι πρακτικά και ρεαλιστικά». Η αναφορά στην πρακτικότητα και τη ρεαλιστικότητα παραπέμπει σε δύο πράγματα:

Πίεση προς την Ουκρανία να εξετάσει παραχωρήσεις που μέχρι τώρα θεωρούσε αδιανόητες.
Πίεση προς τη Ρωσία να δεχθεί έναν μηχανισμό διεθνούς επιτήρησης ή άλλου είδους εγγυήσεις, ώστε να μπορούν οι ΗΠΑ να «πουλήσουν» τη συμφωνία στο ΝΑΤΟ.

«Ο πρόεδρος έχει καταστήσει σαφές ότι είναι καιρός να σταματήσουν οι δολοφονίες», δηλώνει άλλος αξιωματούχος, υποδεικνύοντας ότι ο Τραμπ βλέπει στη διαπραγμάτευση ένα πολιτικό κέρδος: μια μεγάλη διεθνής επιτυχία σε έναν πόλεμο που έχει φθείρει την αμερικανική κοινή γνώμη.

Πόσο ρεαλιστικό είναι ένα τέτοιο σχέδιο;

Ακόμη κι αν το σχέδιο φτάσει σε ώριμη μορφή, παραμένουν τρία μεγάλα εμπόδια:

1. Το εδαφικό
Χωρίς καθαρή τοποθέτηση για την τύχη των κατακτημένων περιοχών, οποιαδήποτε πρόταση θα μοιάζει μερίδα μόνο στα χαρτιά. Η Ρωσία θέλει αναγνώριση. Η Ουκρανία θέλει πλήρη αποχώρηση. Κανείς δεν έχει υποχωρήσει.

2. Η ευρωπαϊκή θέση
Εάν οι ΗΠΑ και η Ρωσία συμφωνήσουν σε κάτι που οι Ευρωπαίοι θεωρούν «υποχώρηση προς το Κρεμλίνο», ο δυτικός συνασπισμός κινδυνεύει με σοβαρή διάσπαση.

3. Η εμπιστοσύνη
Οποιαδήποτε συμφωνία χρειάζεται μηχανισμό επιτήρησης, εγγυήσεις, συμμετοχή διεθνών οργανισμών και χρονικά χρονοδιαγράμματα. Καμία πλευρά δεν εμπιστεύεται την άλλη.

Παρά τα παραπάνω, δεν είναι η πρώτη φορά που πολέμοι τελειώνουν με ατελείς, δύσκολους και συχνά άβολους συμβιβασμούς. Το ερώτημα είναι εάν το συγκεκριμένο σχέδιο μπορεί να αποτελέσει βάση για σοβαρή διαπραγμάτευση ή αν θα μείνει ως άλλη μια άσκηση επί χάρτου.

Η στιγμή της αλήθειας

Καθώς ο πόλεμος μπαίνει στον τρίτο χρόνο του, οι ανάγκες της Ουκρανίας αυξάνονται, οι ευρωπαϊκές ηγεσίες προειδοποιούν ότι έρχεται νέα εποχή συγκρούσεων και η Ρωσία επιδιώκει να σταθεροποιήσει τις κατακτήσεις της. Σε αυτό το περιβάλλον, ένα σχέδιο 28 σημείων μπορεί να μοιάζει είτε ως σωσίβιο είτε ως επικίνδυνη αυταπάτη.

Για την ώρα, το μόνο βέβαιο είναι ότι οι ΗΠΑ και η Ρωσία μιλούν ξανά —και αυτό από μόνο του αποτελεί σημαντική εξέλιξη. Η διπλωματία επιστρέφει, αλλά επιστρέφει μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η καχυποψία, οι διαφορετικές στρατηγικές και οι αντιφατικές ανάγκες μπορούν ανά πάσα στιγμή να τινάξουν την προσπάθεια στον αέρα.

Το αν το σχέδιο θα φτάσει στο τραπέζι όλων των πλευρών με σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας, θα εξαρτηθεί από την πολιτική βούληση, τη στρατιωτική πραγματικότητα και κυρίως την ικανότητα των ηγετών να αναγνωρίσουν ότι η συνέχιση του πολέμου δεν υπηρετεί κανέναν —ούτε στην Ανατολική Ευρώπη, ούτε στην Ουάσιγκτον, ούτε στη Μόσχα.

Σε έναν κόσμο που φαίνεται να γλιστράει ξανά προς τη σύγκρουση, η ύπαρξη ενός τέτοιου σχεδίου δεν εγγυάται την ειρήνη. Αλλά ίσως ανοίγει ένα μικρό παράθυρο σε μια στιγμή που τα παράθυρα κλείνουν διαρκώς.