Politico: Ο «αιώνας της ταπείνωσης» της Ευρώπης έχει ξεκινήσει

Το Politico παραλληλίζει την εμπορική ήττα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις «ανισομερείς συνθήκες» που επιβλήθηκαν στην Κίνα τον 19ο αιώνα μετά την ήττα στον Πόλεμο του Οπίου. Η ΕΕ, στρατιωτικά και τεχνολογικά εξαρτημένη από τις ΗΠΑ, καλείται να αποφασίσει αν θα παραμείνει θεατής της παγκόσμιας γεωπολιτικής ή αν θα επενδύσει σοβαρά στη δική της αυτονομία.

Από τον Πόλεμο του Οπίου στο γκολφ κλαμπ του Τραμπ

Μετά την ήττα της στον Πρώτο Πόλεμο του Οπίου, η δυναστεία των Τσινγκ υποχρεώθηκε το 1842 να υπογράψει τη Συνθήκη της Νανκίν πάνω σε βρετανικό πολεμικό πλοίο. Ήταν η πρώτη «ανισομερής συνθήκη» που καταδίκασε την Κίνα σε πάνω από έναν αιώνα αποικιακής εξάρτησης, παραχωρήσεων και ταπεινώσεων.

Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, το Politico βλέπει στην Ευρώπη ανάλογα σημάδια παρακμής. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ταξίδεψε τον περασμένο μήνα στο γήπεδο γκολφ του Ντόναλντ Τραμπ στο Τέρνμπερι της Σκωτίας. Εκεί, η ΕΕ συμφώνησε σε μια εμπορική συμφωνία που οι επικριτές της χαρακτήρισαν «πράξη υποταγής» και «καθαρή πολιτική ήττα».

Η αποδοχή δασμού 15% για τα περισσότερα ευρωπαϊκά προϊόντα θεωρήθηκε παραχώρηση που υπονομεύει την εμπορική αξιοπιστία της Ένωσης. Κι όμως, η ψυχρολουσία ήρθε σχεδόν αμέσως: με το μελάνι της συμφωνίας ακόμη νωπό, ο Τραμπ απείλησε νέους δασμούς, αυτή τη φορά λόγω των κανονισμών της ΕΕ για την ψηφιακή αγορά που περιορίζουν τη δράση των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών.

Ο αμερικανικός μοχλός πίεσης

Ο Αμερικανός πρόεδρος γνωρίζει ότι διαθέτει τα στρατιωτικά και τεχνολογικά «χαρτιά» για να επιβάλει τη βούλησή του. Όπως τονίζει το Politico, η Ευρώπη δεν θέλει –και δεν μπορεί– να αντιμετωπίσει τον Βλαντίμιρ Πούτιν χωρίς την αμερικανική στρατιωτική κάλυψη, ούτε μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τις αμερικανικές τεχνολογίες αιχμής.

Η συμφωνία, όπως παραδέχθηκε ο Επίτροπος Εμπορίου της ΕΕ Μαρός Σέφτσοβιτς, αντικατοπτρίζει αυτήν τη στρατηγική αδυναμία: «Δεν πρόκειται μόνο για εμπόριο. Πρόκειται για ασφάλεια, για την Ουκρανία, για τη γεωπολιτική αστάθεια».

Αναλυτές όπως ο Τόρστεν Μπέννερ του Global Public Policy Institute επισημαίνουν ότι η ευρωπαϊκή ανεπάρκεια είναι δομική: «Είναι το άμεσο αποτέλεσμα της αδυναμίας της Ευρώπης να εξασφαλίσει στρατιωτική αυτονομία και να επενδύσει επί δύο δεκαετίες στην ασφάλεια και την τεχνολογική της ισχύ».

Ιστορικοί παραλληλισμοί: Η Ευρώπη σαν τη δυναστεία Τσινγκ

Η Κίνα του 19ου αιώνα πλήρωσε την αλαζονεία και την τεχνολογική της καθυστέρηση. Ο αυτοκράτορας Τσιενλούγκ είχε διαβεβαιώσει τους Βρετανούς ότι η χώρα του «δεν είχε ανάγκη τα βαρβαρικά τους προϊόντα». Λίγες δεκαετίες αργότερα, η έλλειψη καινοτομίας και στρατιωτικής ισχύος την έριξε στον «αιώνα της ταπείνωσης».

Αντίστοιχα, η ΕΕ πληρώνει σήμερα το τίμημα της παρατεταμένης αδράνειας. Οι περικοπές στις αμυντικές δαπάνες μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και η αδιαφορία για την τεχνολογική εξέλιξη την έχουν αφήσει πίσω σε κάθε κρίσιμο τομέα: από την αμυντική βιομηχανία μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη και την παραγωγή μικροτσίπ.

«Πληρώνουμε τώρα το τίμημα για το ότι αγνοήσαμε το ξυπνητήρι της πρώτης θητείας Τραμπ — και ξαναπέσαμε για ύπνο», παραδέχτηκε η Σαμπίνε Βεγιάντ, γενική διευθύντρια εμπορίου της Κομισιόν.

Το «Σύστημα Τέρνμπερι»: Μια νέα παγκόσμια τάξη

Ο Αμερικανός εμπορικός εκπρόσωπος Τζέιμσον Γκριρ χαρακτήρισε τη νέα συμφωνία «Σύστημα Τέρνμπερι», παραλληλίζοντάς το με το Μπρέτον Γουντς του 1944 που καθόρισε τη μεταπολεμική οικονομική αρχιτεκτονική. Όμως αυτή τη φορά, η ισορροπία δεν είναι πολυμερής: οι κανόνες γράφονται αποκλειστικά στην Ουάσιγκτον.

Για τις Βρυξέλλες, το μήνυμα είναι σαφές: ο εκβιασμός αποδίδει. Αυτό δεν περνά απαρατήρητο στο Πεκίνο, το οποίο βλέπει ότι η Δύση παραμένει ευάλωτη, την ώρα που η ΕΕ εξαρτάται από την Κίνα για κρίσιμες πρώτες ύλες που τροφοδοτούν τη βιομηχανία της.

Ένα φθινόπωρο γεμάτο απειλές

Η συμφωνία αφήνει ανοιχτά πολλά μέτωπα. Η ΕΕ γνωρίζει ότι οι ποσοστώσεις στα μέταλλα, οι επενδυτικές υποχρεώσεις και οι κλάδοι με στρατηγική σημασία θα αποτελέσουν αντικείμενο νέων πιέσεων. Ο ίδιος ο Τραμπ προειδοποίησε ότι αν οι Ευρωπαίοι δεν επενδύσουν τα 600 δισ. δολάρια που έχουν υποσχεθεί στις ΗΠΑ, «θα πληρώσουν δασμούς 35%».

Η Κομισιόν επιμένει ότι τα 600 δισ. δεν είναι δεσμευτικά, αλλά πρόθεση του ιδιωτικού τομέα. Ωστόσο, ο Τραμπ μπορεί να χρησιμοποιήσει την αμφισημία της συμφωνίας ως εργαλείο εκβιασμού. «Περιμένουμε περαιτέρω αναταράξεις», σχολίασε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ.

Μπορεί η Ευρώπη να αποφύγει την παρακμή;

Πριν ακόμη ολοκληρωθεί η συμφωνία, η φον ντερ Λάιεν είχε τονίσει ότι η στρατηγική της ΕΕ απέναντι στις ΗΠΑ πρέπει να βασιστεί σε τρεις άξονες: αντίμετρα, διαφοροποίηση εμπορικών εταίρων και ενίσχυση της ενιαίας αγοράς.

Ο Μάριο Ντράγκι ήταν ακόμη πιο αυστηρός: «Η ικανότητα του Τραμπ να επιβάλλει τη βούλησή του στην ΕΕ αποδεικνύει ότι, αν δεν σοβαρευτούμε, η Ένωση οδηγείται στην αχρηστία — ή και στην εξαφάνιση».

Η Ευρώπη, όπως τονίζει ο Εϊμον Ντραμ του German Marshall Fund, πρέπει να δει το επιχειρηματικό της περιβάλλον ως γεωπολιτικό πλεονέκτημα: να επενδύσει σε υποδομές, να ενισχύσει την εσωτερική ζήτηση, να αξιοποιήσει τις αποταμιεύσεις της για επενδύσεις και να ολοκληρώσει τις κεφαλαιαγορές της.

Το στοίχημα του ελεύθερου εμπορίου

Παράλληλα, οι Βρυξέλλες επιχειρούν να ενισχύσουν το δίκτυο εμπορικών συμφωνιών με άλλες περιοχές του πλανήτη. Η συμφωνία με τη Mercosur (Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παραγουάη) αναμένεται να ανακοινωθεί σύντομα, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη συνομιλίες με την Ινδονησία, την Ινδία και χώρες της Ασίας που συμμετέχουν στη συμφωνία CPTPP.

«Εκτός από τον εκσυγχρονισμό του ΠΟΕ, η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να ενισχύει το δίκτυο εμπορικών συμφωνιών με αξιόπιστους εταίρους», δηλώνει ο Μπερντ Λάνγκε, πρόεδρος της επιτροπής εμπορίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Ανάμεσα στην Κίνα και τις ΗΠΑ

Το δίλημμα για την Ευρώπη είναι υπαρξιακό. Θα καταφέρει να ανακτήσει τον ρόλο της ως κόμβος του ελεύθερου εμπορίου ή θα καταντήσει απλώς πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Πεκίνο;

Η απάντηση, όπως προειδοποιούν οι αναλυτές, θα εξαρτηθεί από το αν η ΕΕ μπορέσει να σπάσει τον φαύλο κύκλο αδυναμίας και εξάρτησης. Γιατί διαφορετικά, ο «αιώνας της ταπείνωσης» της Ευρώπης δεν θα είναι σχήμα λόγου, αλλά μια νέα ιστορική πραγματικότητα.