NewsEdit του Ανατρεπτικού
Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον Ντόναλντ Τραμπ και τον Έλον Μασκ μπορεί να φαντάζει στα μάτια του κοινού ως άλλη μία μάχη εκκεντρικών εκατομμυριούχων – γεμάτη ύβρεις, ειρωνείες και διαδικτυακά θεάματα. Όμως, μια πιο προσεκτική, πολιτικά διαυγής και μαρξιστικά ενήμερη ανάλυση αποκαλύπτει ότι πρόκειται για κάτι πολύ βαθύτερο: τη σύγκρουση δύο μοντέλων εξουσίας και δύο δυστοπικών οραμάτων για το μέλλον του ύστερου καπιταλισμού και της τεχνολογίας, που δίνουν μάχη για την ιδεολογική ηγεμονία μέσα από τα ψηφιακά μέσα και τις αγορές και λιγότερο με πολιτικούς όρους και μέσα.
Από το Timeline στο Θέατρο της Εξουσίας
Τόσο ο Τραμπ όσο και ο Μασκ είναι παιδιά της ίδιας εποχής: της κοινωνίας της προσοχής, των αλγορίθμων και του (α)πολιτικού θεάματος. Ο πρώτος εκφράζει έναν μεταμοντέρνο δεξιό λαϊκισμό, έναν πολιτικό νεοβαρβαρισμό που δεν ντρέπεται πλέον για τίποτα – όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ζίζεκ. Ο δεύτερος, με την τεχνοκρατική εσάνς του «visionary» και τη βοήθεια της κεταμίνης, προτείνει μια διαφορετική αφήγηση: μια φαντασίωση σωτηρίας μέσω της τεχνολογίας, της καινοτομίας και της απορρύθμισης.
Και οι δύο, όμως, εκμεταλλεύονται την ίδια σκηνή: τα social media, την τηλεόραση, την τεχνοεξουσία, το κράτος. Ο έλεγχος του Twitter/X από τον Μασκ δεν είναι απλώς μια επιχειρηματική επένδυση – είναι ένα υπερόπλο ιδεολογικής χειραγώγησης, ένας χώρος όπου η δημόσια σφαίρα μετατρέπεται σε ιδιωτικό φέουδο.
Το Ψευδές Δίλημμα της Προσωποποίησης
Η αποπροσωποποιημένη κριτική, που αντιμετωπίζει τους Μασκ και Τραμπ ως «γελοίους», «ανισόρροπους» ή απλώς «επικίνδυνους», συσκοτίζει τη δομική πραγματικότητα: το σύστημα που τους επιτρέπει να υπάρχουν ως φαινόμενα. Όπως έλεγε ο Μαρξ, «τα άτομα δημιουργούν την ιστορία, αλλά μέσα σε συνθήκες που δεν επέλεξαν οι ίδιοι». Το ίδιο ισχύει και για τους Τραμπ και Μασκ — μόνο που αυτοί οι δύο δεν είναι απλώς προϊόντα των συνθηκών, αλλά και ενεργοί αναδιαμορφωτές τους.
Ο Μασκ χρησιμοποιεί την ιδιοκτησία του Twitter/X και τις επιχειρήσεις του (Tesla, SpaceX, Neuralink) όχι απλώς για να πουλήσει προϊόντα, αλλά για να διαμορφώσει λόγο, να εξαγάγει αφήγημα, να εξασκήσει κυριαρχία. Ο Τραμπ, με τον δικό του “real estate” τρόπο, επιχειρεί το ίδιο: να συγκροτήσει ένα παρακρατικό δίκτυο ιδεολογικής πίστης και πολιτικής υπακοής, με τον εαυτό του ως εναλλακτικό ηγέτη του αμερικανικού έθνους σε έναν κόσμο που τον αντιλαμβάνεται ως οικόπεδα που άλλα αποτελούν “φιλέτα” και άλλα είναι ανάξια λόγου και προσοχής.
Το Κράτος ως Πεδίο Σύγκρουσης Κεφαλαίων
Η σύγκρουση Τραμπ-Μασκ φέρνει στο φως ένα από τα μεγάλα ψεύδη της νεοφιλελεύθερης μυθολογίας: ότι το κράτος και η αγορά είναι διακριτοί χώροι. Στην πραγματικότητα, το κράτος είναι πεδίο μάχης μεταξύ ισχυρών επιχειρηματικών μπλοκ – από τη μία, οι εθνικιστές-βιομήχανοι τύπου Τραμπ που θέλουν προστατευτισμό και εσωτερική αναδιάρθρωση, και από την άλλη οι τεχνοκράτες-παγκοσμιοποιητές τύπου Μασκ που επενδύουν σε έναν μεταεθνικό, ψηφιακό και αυτοματοποιημένο καπιταλισμό.
Η διαπάλη τους αφορά ποιος θα ελέγχει τις κρατικές επιδοτήσεις, ποιος θα ορίζει την ατζέντα της τεχνολογικής ανάπτυξης, ποιος θα καρπωθεί τη μελλοντική δομή της εργασίας και της πολιτικής ισχύος. Το πρόβλημα δεν είναι οι ίδιοι – το πρόβλημα είναι το σύστημα που επιτρέπει τη συγκέντρωση αυτής της ισχύος σε άτομα-μάσκες της κυρίαρχης τάξης.
Ιδεολογική Ηγεμονία και Αλγοριθμική Εξουσία
Εδώ εισέρχεται η πιο σύγχρονη διάσταση: η τεχνολογία ως όχημα ηγεμονίας. Η τεχνητή νοημοσύνη, οι πλατφόρμες τύπου Twitter/X, η ρομποτική και οι δορυφορικές υποδομές δεν είναι ουδέτερα εργαλεία. Είναι επιτελεστικά μέσα αναπαραγωγής ισχύος. Όταν ο Μασκ μιλά για ελευθερία του λόγου, εννοεί την ελευθερία των δικών του όρων. Όταν ο Τραμπ υπόσχεται «να στραγγαλίσει το Βαθύ Κράτος», εννοεί την αντικατάστασή του με ένα νέο, ιδιωτικοποιημένο, πιστό μόνο στον ίδιο.
Η ιδεολογική ηγεμονία σήμερα δεν κερδίζεται στο Κογκρέσο ή στο CNN, αλλά στα trends του Twitter, στους αλγόριθμους του TikTok, στους όρους πρόσβασης στο Starlink. Το ερώτημα δεν είναι μόνο ποιος κυβερνά, αλλά ποιος κατέχει τις υποδομές της σκέψης, της επικοινωνίας και της καθημερινότητας.
Μια Νέα Φάση Κυριαρχίας;
Ο Ζίζεκ έχει παρατηρήσει ότι βρισκόμαστε σε μια ιστορική καμπή: η κυριαρχία δεν προσποιείται πια ότι είναι κάτι άλλο. Είναι ωμή, ξεδιάντροπη, διαφανής. Ο Τραμπ και ο Μασκ είναι εκφραστές αυτής της εποχής – όχι γιατί είναι ιδιαίτερα έξυπνοι ή οραματιστές, αλλά γιατί ξέρουν να λειτουργούν μέσα σε αυτήν. Η αποδοχή της τοξικότητας τους δεν είναι «λάθος του λαού», αλλά αποτέλεσμα ενός συστήματος που έμαθε να αναπαράγει την εξουσία του μέσα από την αποκαθήλωση των θεσμών, την παρωδία της λογικής και την καπιταλιστική αισθητική του χάους.
Η Μάχη δεν Είναι Ανάμεσά τους – Είναι εναντίον μας
Το ερώτημα δεν είναι αν θα κερδίσει ο Τραμπ ή ο Μασκ. Το πραγματικό διακύβευμα είναι αν θα συνεχίσουμε να δεχόμαστε ένα σύστημα που επιτρέπει τέτοιες μορφές συγκεντρωτικής εξουσίας – είτε εκφράζονται μέσω πολιτικού λαϊκισμού, είτε μέσω ψηφιακού τεχνοκρατισμού.
Η κριτική δεν μπορεί να είναι προσωποκεντρική. Πρέπει να είναι δομική. Να στοχεύει στα ιδιοκτησιακά καθεστώτα, στους όρους παραγωγής και αναπαραγωγής της εξουσίας, στον αλγοριθμικό καπιταλισμό που μετατρέπει τον δημόσιο χώρο σε πεδίο διαχείρισης της σκέψης.
Όπως θα έλεγε ο ίδιος ο Ζίζεκ:
«Μην φοβάστε τόσο τον Τραμπ. Φοβηθείτε το σύστημα που χρειάζεται έναν Τραμπ για να λειτουργεί».
Το άρθρο εντάσσεται σε μια σειρά αναλύσεων για τη νέα μορφή τεχνολογικής και πολιτικής εξουσίας στις ΗΠΑ και την παγκόσμια επίδρασή της. Επόμενο θέμα προσεχώς: «Τεχνητή Νοημοσύνη και ο νέος ψηφιακός Λεβιάθαν».