NewsEdit Το Βερολίνο αναδείχθηκε τις τελευταίες ημέρες σε κομβικό πεδίο των διεθνών διπλωματικών διεργασιών για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, φιλοξενώντας συνομιλίες που, σύμφωνα με όλες τις πλευρές, σηματοδοτούν μια πρώτη ουσιαστική απόπειρα εξόδου από το αδιέξοδο.
Παρά το θετικό κλίμα που καταγράφηκε, τα πιο κρίσιμα ζητήματα –οι εγγυήσεις ασφαλείας και το εδαφικό– παραμένουν ανοιχτά, βαριά και πολιτικά εκρηκτικά, καθορίζοντας το εύρος και τα όρια μιας ενδεχόμενης ειρηνευτικής συμφωνίας.
Αμερικανοί αξιωματούχοι, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι και ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς σκιαγράφησαν, ο καθένας από τη δική του οπτική, ένα τοπίο στο οποίο η πρόοδος συνυπάρχει με βαθιές διαφωνίες, ενώ η σκιά της Ρωσίας, αν και απούσα από το τραπέζι, παραμένει καθοριστική.
Το «θετικό κλίμα» και τα όριά του
Σύμφωνα με ανώτατο Αμερικανό αξιωματούχο, οι συνομιλίες στο Βερολίνο διεξήχθησαν σε «πραγματικά θετικό κλίμα», με σύγκλιση σε σειρά ζητημάτων και σαφή βήματα προόδου, ιδίως στο σκέλος των εγγυήσεων ασφαλείας. Η Ουάσιγκτον εκτιμά ότι διαμορφώνεται σταδιακά ένας ρεαλιστικός δρόμος προς μια ειρηνευτική συμφωνία, αν και κανείς δεν παραγνωρίζει ότι τα πιο δύσκολα κεφάλαια βρίσκονται ακόμη ανοιχτά.
Η αισιοδοξία αυτή, ωστόσο, συνοδεύεται από προσεκτικές διατυπώσεις. Τα θέματα που παραμένουν άλυτα έχουν παραπεμφθεί σε ομάδες εργασίας, ενώ έχει καταστεί σαφές ότι οι εγγυήσεις ασφαλείας και το εδαφικό δεν μπορούν να κλείσουν χωρίς πολιτικές αποφάσεις στο ανώτατο επίπεδο – τόσο στο Κίεβο όσο και στην Ουάσιγκτον, αλλά και με τη σιωπηρή αποδοχή της Μόσχας.
Εγγυήσεις ασφαλείας τύπου Άρθρου 5
Στην καρδιά των συνομιλιών βρίσκεται το ζήτημα των εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία. Σύμφωνα με τις αμερικανικές τοποθετήσεις, το σχέδιο που συζητείται προβλέπει εγγυήσεις παρόμοιες με εκείνες του Άρθρου 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ, χωρίς ωστόσο να συνεπάγεται τυπική ένταξη της χώρας στη Συμμαχία.
Πρόκειται για μια φόρμουλα που επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις ουκρανικές ανάγκες για αξιόπιστη αποτροπή και στις ρωσικές ευαισθησίες απέναντι στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εκτιμούν ότι μια τέτοια ρύθμιση θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να γίνει αποδεκτή και από τη Μόσχα, εφόσον συνοδευτεί από σαφείς όρους και μηχανισμούς εφαρμογής.
Ο ίδιος Αμερικανός αξιωματούχος σημείωσε ότι μια συμφωνία αυτού του τύπου θα πρέπει να περάσει από τη Γερουσία των ΗΠΑ, υπογραμμίζοντας ότι ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εμφανίζεται διατεθειμένος να αναλάβει το πολιτικό κόστος αυτής της διαδικασίας.
Ζελένσκι: Ασφάλεια πριν από τα σύνορα
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στις δηλώσεις του μετά τις συνομιλίες και στη κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Φρίντριχ Μερτς, έθεσε ως απόλυτη προτεραιότητα τις εγγυήσεις ασφαλείας. Ο Ουκρανός πρόεδρος ξεκαθάρισε ότι το Κίεβο χρειάζεται σαφή και δεσμευτική κατανόηση των εγγυήσεων αυτών πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε συζήτηση για τη γραμμή του μετώπου ή το εδαφικό καθεστώς.
Παραδέχθηκε ότι το ζήτημα των εδαφών παραμένει «επώδυνο», επιβεβαιώνοντας πως υπάρχουν διαφορετικές θέσεις στο τραπέζι, ωστόσο εξέφρασε την πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συμβάλουν στην εξεύρεση ενός συμβιβασμού. Ο Ζελένσκι έκανε λόγο για πρόοδο στο σκέλος των εγγυήσεων, αποκαλύπτοντας ότι έχει δει τις λεπτομέρειες ενός πρώτου προσχεδίου, το οποίο χαρακτήρισε «αρκετά καλό», παρά το προκαταρκτικό του στάδιο.
Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε και στην ανάγκη παρακολούθησης της κατάπαυσης του πυρός, σημειώνοντας ότι οποιαδήποτε εγγύηση ασφαλείας χωρίς αξιόπιστους μηχανισμούς επιτήρησης θα ήταν κενό γράμμα.
Το εδαφικό: ο πυρήνας της σύγκρουσης
Αν οι εγγυήσεις ασφαλείας αποτελούν τον θεμέλιο λίθο της όποιας συμφωνίας, το εδαφικό ζήτημα παραμένει ο πιο δύσκολος και διχαστικός παράγοντας. Παρά τις δηλώσεις περί προόδου, Αμερικανοί και Ουκρανοί αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι εδώ βρίσκεται η ουσία της διαπραγμάτευσης – και το μεγαλύτερο ρίσκο αποτυχίας.
Ο Ζελένσκι τόνισε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έθεσαν άμεσες απαιτήσεις προς το Κίεβο, σημειώνοντας ωστόσο ότι μετέφεραν ρωσικές θέσεις. Από την άλλη πλευρά, ανώτατος Ουκρανός αξιωματούχος αποκάλυψε ότι οι Αμερικανοί διαπραγματευτές εξακολουθούν να πιέζουν για εγκατάλειψη τμημάτων του Ντονμπάς που βρίσκονται ακόμη υπό ουκρανικό έλεγχο – μια απαίτηση που το Κίεβο απορρίπτει κατηγορηματικά.
Το σχέδιο Τραμπ και τα όριά του
Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, το λεγόμενο σχέδιο 28 σημείων του Ντόναλντ Τραμπ προβλέπει την παραχώρηση των ανατολικών ουκρανικών εδαφών σε Ντονέτσκ, Λουχάνσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια που έχει καταλάβει η Ρωσία από την αρχή του πολέμου. Ωστόσο, στο δυτικό Ντονέτσκ, η Ουκρανία εξακολουθεί να ελέγχει μια κρίσιμη ζώνη περίπου 6.600 τετραγωνικών χιλιομέτρων, συμπεριλαμβανομένης μιας ισχυρά οχυρωμένης αμυντικής γραμμής.
Για το Κίεβο, η παραχώρηση αυτής της «ζώνης οχύρωσης» δεν αποτελεί απλώς εδαφική απώλεια, αλλά στρατηγικό πλήγμα για τη μελλοντική ασφάλεια της χώρας. Όπως τονίζουν Ουκρανοί αξιωματούχοι, πρόκειται για περιοχές που οι ρωσικές δυνάμεις δεν κατάφεραν να καταλάβουν έπειτα από σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου – και η παράδοσή τους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων θα ισοδυναμούσε με πολιτική ήττα.
Μερτς: «Ίσως για πρώτη φορά, η εκεχειρία είναι εφικτή»
Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς εμφανίστηκε συγκρατημένα αισιόδοξος, κάνοντας λόγο για «ευκαιρία για μια πραγματική ειρηνευτική διαδικασία», ακόμη κι αν οι συνομιλίες βρίσκονται σε αρχικό στάδιο. Σημείωσε ότι «ίσως για πρώτη φορά» από την έναρξη του πλήρους πολέμου, η επίτευξη εκεχειρίας μοιάζει πραγματικά εφικτή.
Ο Μερτς επαίνεσε ανοιχτά τον Ντόναλντ Τραμπ, υποστηρίζοντας ότι χωρίς τις «ακούραστες προσπάθειες» και τη «δέσμευσή» του, η νέα δυναμική δεν θα είχε προκύψει. Ταυτόχρονα, δεν παρέλειψε να επισημάνει ότι η Ρωσία συνεχίζει να κερδίζει χρόνο, προβάλλοντας υπερβολικές απαιτήσεις, ενώ η ευρωπαϊκή πλευρά εμφανίζεται αποφασισμένη να προχωρήσει τις συνομιλίες.
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στις αμερικανικές προτάσεις για «νομικές και υλικές» εγγυήσεις ασφαλείας, τις οποίες χαρακτήρισε «αξιοσημείωτες», ενώ στο εδαφικό τόνισε ότι «είναι ο ουκρανικός λαός που υπερασπίστηκε το έδαφός του».
Οικονομία, ανοικοδόμηση και παγωμένα κεφάλαια
Πέρα από τα στρατιωτικά και πολιτικά ζητήματα, οι συνομιλίες στο Βερολίνο περιλάμβαναν και εκτενή συζήτηση για την επόμενη μέρα της ουκρανικής οικονομίας. Σύμφωνα με τον Αμερικανό αξιωματούχο, πραγματοποιήθηκαν επαφές μεταξύ ομάδας της BlackRock και της ουκρανικής πλευράς, ενώ τόσο η BlackRock όσο και η Παγκόσμια Τράπεζα εργάζονται πάνω σε μέτρα που θα ενισχύσουν τη χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα της χώρας.
Παράλληλα, εξετάστηκε η αξιοποίηση παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης, καθώς και η δημιουργία ζώνης ελεύθερου εμπορίου, με τη στήριξη των Ευρωπαίων εταίρων. Το οικονομικό σκέλος θεωρείται κρίσιμο, καθώς χωρίς μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση, καμία ειρηνευτική συμφωνία δεν μπορεί να σταθεί.
Η Ρωσία εκτός τραπεζιού, αλλά παρούσα
Αν και η Μόσχα δεν συμμετείχε άμεσα στις συνομιλίες, ρωσικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι υπήρχε έμμεση επικοινωνία με την αμερικανική πλευρά. Σύμφωνα με τη Bild, ο σύμβουλος του Κρεμλίνου Γιούρι Ουσάκοφ βρίσκεται σε επαφή με τον Αμερικανό διαπραγματευτή Γουίτκοφ, μεταφέροντας τις ρωσικές θέσεις.
Το Κρεμλίνο εμφανίζεται επιφυλακτικό έως αρνητικό απέναντι στις ουκρανικές και ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, προειδοποιώντας ότι ουσιαστικές τροποποιήσεις στο πρώτο αμερικανικό προσχέδιο θα προκαλέσουν έντονες αντιδράσεις. Ο Ουσάκοφ χαρακτήρισε «μη εποικοδομητική» τη συμβολή των Ευρωπαίων και απέρριψε την πρόταση Ζελένσκι για νέες εκλογές, κάνοντας λόγο για τέχνασμα με στόχο μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός.
Το ενεργειακό και η Ζαπορίζια
Ένα ακόμη αγκάθι στις διαπραγματεύσεις αφορά τις ενεργειακές εγκαταστάσεις, με τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια να αποτελεί σημείο έντονης διαφωνίας. Ο Αμερικανός αξιωματούχος αναγνώρισε ότι υπάρχει σημαντικό χάσμα μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, ενώ ο Ζελένσκι, μιλώντας σε επιχειρηματικό φόρουμ, υπογράμμισε ότι ούτε ένας σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ουκρανία δεν έχει γλιτώσει από τις ρωσικές επιθέσεις.
Η ενέργεια παραμένει κεντρικός μοχλός πίεσης, τόσο στο πεδίο των μαχών όσο και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, καθιστώντας τη συμφωνία ακόμη πιο περίπλοκη.
Επόμενα βήματα και εύθραυστη αισιοδοξία
Σύμφωνα με τον Αμερικανό αξιωματούχο, περίπου το 90% των ζητημάτων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει επιλυθεί, αν και η εκτίμηση αυτή αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από διπλωματικές πηγές. Το δείπνο του Βολοντίμιρ Ζελένσκι με Αμερικανούς αξιωματούχους, στο οποίο αναμένεται να συμμετάσχει τηλεφωνικά και ο Ντόναλντ Τραμπ, θεωρείται κρίσιμο για τον καθορισμό των επόμενων βημάτων, ενώ το Σαββατοκύριακο έχει προγραμματιστεί νέα συνάντηση στις Ηνωμένες Πολιτείες με τις ομάδες εργασίας.
Η εικόνα που αναδύεται από το Βερολίνο δεν είναι εκείνη μιας άμεσης ειρήνης, αλλά μιας εύθραυστης δυναμικής, στην οποία η πρόοδος συνυπάρχει με βαθιά ρήγματα. Οι εγγυήσεις ασφαλείας, το εδαφικό, η οικονομική ανοικοδόμηση και η στάση της Ρωσίας συνθέτουν ένα περίπλοκο παζλ, του οποίου η τελική εικόνα παραμένει αβέβαιη. Για πρώτη φορά, ωστόσο, η συζήτηση για τον τερματισμό του πολέμου μοιάζει να έχει περάσει από τη σφαίρα της ρητορικής σε εκείνη της σκληρής, αλλά συγκεκριμένης, διαπραγμάτευσης.