NewsEdit Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κρίσιμη οικονομική και γεωπολιτική εξίσωση: καθώς η στήριξη από την Ουάσινγκτον εξασθενεί, ο ρωσικός στρατός καταγράφει μικρά αλλά σταθερά κέρδη στο πεδίο και το Κίεβο πλησιάζει επικίνδυνα σε χρηματοδοτικό αδιέξοδο στις αρχές του 2026.
Οι 27 εξετάζουν σχέδιο δανεισμού ύψους δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ προς την Ουκρανία, με βασικό εργαλείο –και ταυτόχρονα μεγάλο αγκάθι– τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην Ευρώπη.
Τι είναι τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία;
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ΕΕ πάγωσε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ ρωσικών περιουσιακών στοιχείων – μετρητά, ομόλογα και μετοχές. Πρόκειται για τη βαρύτερη οικονομική κύρωση που έχει επιβληθεί ποτέ στη Μόσχα από την Ευρώπη και, σήμερα, αποτελεί ένα από τα ελάχιστα ισχυρά «χαρτιά» της ΕΕ για να επηρεάσει τις εξελίξεις ενόψει των ειρηνευτικών διεργασιών ανάμεσα σε Ουάσινγκτον, Μόσχα και Κίεβο. Πάνω από 180 δισ. ευρώ αυτών των κεφαλαίων φυλάσσονται στο Euroclear, το μεγάλο αποθετήριο τίτλων με έδρα το Βέλγιο.
Έχει μέχρι τώρα η Ευρώπη αξιοποιήσει αυτά τα χρήματα;
Μέχρι σήμερα, η Δύση έχει περιοριστεί στη χρήση των τόκων που αποφέρουν τα παγωμένα ρωσικά μετρητά, για να χρηματοδοτεί δάνεια και πληρωμές προς την Ουκρανία. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει χαρακτηρίσει αυτή την πρακτική «κλοπή». Η απευθείας αξιοποίηση του κεφαλαίου, όμως, θεωρείται ποιοτικά διαφορετικό βήμα και ενέχει σοβαρούς κινδύνους: νομικούς, πολιτικούς και γεωπολιτικούς.
Γιατί το Βέλγιο μπλοκάρει την αξιοποίηση των ρωσικών κεφαλαίων;
Το Βέλγιο, όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των ρωσικών χρημάτων, φοβάται ότι αν προχωρήσει η ΕΕ σε χρήση των κεφαλαίων, η χώρα θα βρεθεί εκτεθειμένη σε αγωγές από τη Ρωσία και θα επωμιστεί δυσανάλογο κόστος. Ζητά ρητές εγγυήσεις από τους εταίρους ότι η ευθύνη θα είναι συλλογική. Το παρασκήνιο επιβαρύνεται και από τις ρωσικές απειλές: ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ έχει προειδοποιήσει ότι η κατάσχεση των παγωμένων κεφαλαίων θα μπορούσε να θεωρηθεί από τη Μόσχα πράξη που δικαιολογεί πολεμική απάντηση, ενώ υπάρχει και ο φόβος αντιποίνων σε βάρος δυτικών περιουσιακών στοιχείων που παραμένουν εγκλωβισμένα στη Ρωσία.
Ποιο είναι το εναλλακτικό σχέδιο αν «κολλήσει» η λύση με τα ρωσικά assets;
Αν αποτύχει ο μηχανισμός αξιοποίησης των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων, η ΕΕ εξετάζει λύση καθαρού δανεισμού, αξιοποιώντας τον δημοσιονομικό «αέρα» στον κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Αυτό, όμως, θα σήμαινε ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυνση για μια Ευρώπη που ήδη κινείται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα χρέους. Επιπλέον, απαιτείται ομοφωνία, την οποία απειλεί ανοιχτά να μπλοκάρει ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, που δηλώνει ότι «η ΕΕ πρέπει να σταματήσει να χρηματοδοτεί έναν πόλεμο που δεν μπορεί να κερδηθεί».
Ποιο ακριβώς είναι το σχέδιο της Κομισιόν για την Ουκρανία;
Οι χρηματοδοτικές ανάγκες της Ουκρανίας για το 2026 και το 2027 υπολογίζονται σε περίπου 135 δισ. ευρώ – 52 δισ. για τη λειτουργία του κράτους και 83 δισ. για την άμυνα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να έχει εξασφαλίσει αυτά τα ποσά έως το δεύτερο τρίμηνο του 2026 μέσω ενός «δανείου αποζημιώσεων». Ο μηχανισμός προβλέπει ότι το Euroclear θα επενδύσει τα παγωμένα ρωσικά μετρητά σε ομόλογο που θα εκδώσει η ίδια η ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο, η Ένωση θα αντλήσει ρευστότητα και θα τη δανείσει στην Ουκρανία. Η αποπληρωμή από το Κίεβο θα ξεκινήσει μόνο αφού η Ουκρανία λάβει αποζημιώσεις από τη Ρωσία για τις καταστροφές του πολέμου. Στο σχήμα προβλέπεται να ενταχθούν και άλλοι θεματοφύλακες ρωσικών περιουσιακών στοιχείων σε χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία, ενώ το ποσό που εξετάζεται ανέρχεται σε περίπου 90 δισ. ευρώ για μια διετία.
Μπορεί νομικά και πολιτικά να περάσει αυτό το σχέδιο;
Η Κομισιόν υποστηρίζει ότι αρκεί ενισχυμένη πλειοψηφία: 15 από τα 27 κράτη-μέλη που να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της ΕΕ. Παράλληλα, εξετάζεται η ενεργοποίηση έκτακτου νομικού μηχανισμού ώστε να αποτραπεί τυχόν μπλοκάρισμα από επιμέρους κυβερνήσεις. Στο Βέλγιο προσφέρονται ρητές ευρωπαϊκές εγγυήσεις για την αποτροπή αγωγών, όμως οι πολιτικές αντιστάσεις παραμένουν ισχυρές.
Πόσο κοντά είμαστε σε μια επικίνδυνη κλιμάκωση;
Τα διακυβεύματα για το Βέλγιο –και συνολικά για την Ευρώπη– είναι τεράστια. Η Γερμανία υπαινίχθηκε ακόμη και ότι τα πρόσφατα περιστατικά με drones πάνω από βελγικά αεροδρόμια και στρατιωτικές βάσεις μπορεί να συνιστούν έμμεσο μήνυμα της Μόσχας να μην «αγγίξει» τα παγωμένα κεφάλαια. Η Ρωσία αρνείται κάθε σύνδεση, αλλά προειδοποιεί ότι η απάντησή της θα είναι «επώδυνη» αν τα χρήματα αξιοποιηθούν. Έτσι, η ευρωπαϊκή προσπάθεια στήριξης της Ουκρανίας εξελίσσεται σε μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην οικονομική σωτηρία του Κιέβου και στον κίνδυνο μιας νέας, απρόβλεπτης γεωπολιτικής κλιμάκωσης.