Ντικ Τσέινι: Ο σκιώδης πρόεδρος που ενσάρκωσε το σκοτεινό πρόσωπο της αμερικανικής εξουσίας

Ο Ντικ Τσέινι, ο πρώην αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών και ίσως ο πιο ισχυρός –και παρασκηνιακός– πολιτικός της εποχής Μπους, πέθανε στις 3 Νοεμβρίου 2025 σε ηλικία 84 ετών.

Με τον θάνατό του κλείνει ένα κεφάλαιο της αμερικανικής πολιτικής ιστορίας που σημάδεψε τον πλανήτη. Ήταν ο αρχιτέκτονας της πιο σκοτεινής περιόδου της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ο άνθρωπος που κατέστησε τη μυστικότητα, την επιθετικότητα και την ατιμωρησία θεσμικές πρακτικές.

Από τη Γουαϊόμινγκ στο κέντρο της Ουάσιγκτον

Γεννημένος το 1941 στη Νεμπράσκα και μεγαλωμένος στη Γουαϊόμινγκ, ο Τσέινι δεν ανήκε στην παραδοσιακή αμερικανική ελίτ. Ανέβηκε βήμα-βήμα την πολιτική ιεραρχία, ξεκινώντας ως βοηθός στο Κογκρέσο τη δεκαετία του 1970, υπό την προστασία του Ντόναλντ Ράμσφελντ. Με την ικανότητα του να κινείται στο παρασκήνιο, έμαθε να εξουσιάζει χωρίς να φαίνεται. Από το 1989 ως το 1993 διετέλεσε υπουργός Άμυνας υπό τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο, οργανώνοντας την επιχείρηση «Just Cause» στον Παναμά και την «Desert Storm» εναντίον του Σαντάμ Χουσεΐν.

Ο επιχειρηματίας του πολέμου

Μετά την πρώτη θητεία του στο Πεντάγωνο, ο Τσέινι ανέλαβε τη διεύθυνση της Halliburton, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών στον κόσμο. Υπό τη διοίκησή του, η Halliburton εξασφάλισε τεράστια συμβόλαια με το Πεντάγωνο – και όταν ο ίδιος επέστρεψε στην πολιτική ως αντιπρόεδρος του Τζορτζ Γ. Μπους το 2001, η εταιρεία βρέθηκε ξανά στην καρδιά των πολεμικών επιχειρήσεων.
Ως μέλος της κυβέρνησης άνοιγε τις δουλειές· ως πρώην CEO της Halliburton τις έκλεινε. Μόνο στο μεταπολεμικό Ιράκ, η εταιρεία αποκόμισε κέρδη που ξεπερνούσαν τα 7 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Τσέινι υπήρξε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύζευξης δημόσιας εξουσίας και ιδιωτικού συμφέροντος.

Ο σκιώδης πρόεδρος

Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 υπήρξε το σημείο μηδέν της αμερικανικής ιστορίας – και η στιγμή της απόλυτης ανόδου του Τσέινι. Εκμεταλλευόμενος την αδυναμία και την πολιτική ανωριμότητα του Μπους του νεότερου, ο Τσέινι ανέλαβε τον πραγματικό έλεγχο της κυβέρνησης. Ήταν ο εμπνευστής του «Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας», ο άνθρωπος πίσω από την εισβολή στο Αφγανιστάν και, κυρίως, στο Ιράκ, στηριζόμενος σε ψεύτικες πληροφορίες για «όπλα μαζικής καταστροφής».

Η επιρροή του ξεπερνούσε τα όρια του συνταγματικού του ρόλου: διαμόρφωνε την εξωτερική πολιτική, έλεγχε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, επηρέαζε τις μυστικές υπηρεσίες, διηύθυνε το ενεργειακό λόμπι και συντόνιζε ένα παρακρατικό δίκτυο συμφερόντων που λειτουργούσε πέρα από κάθε δημοκρατική λογοδοσία.

Ο εφιάλτης της ασφάλειας

Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Τσέινι έγινε ο φανατικότερος υπέρμαχος των «ενισχυμένων τεχνικών ανάκρισης», δηλαδή των βασανιστηρίων που εφαρμόστηκαν στο Γκουαντάναμο, στο Αμπού Γκράιμπ και σε μυστικές φυλακές ανά τον κόσμο. Όταν αποκαλύφθηκε η έκθεση της CIA το 2014, που περιέγραφε τα βασανιστήρια, απάντησε κυνικά: «Θα το ξαναέκανα χωρίς δισταγμό».

Παράλληλα, υπήρξε ο αρχιτέκτονας του πανοπτικού κράτους ασφαλείας. Οι πολιτικές του οδήγησαν στην εκρηκτική ενίσχυση της NSA, των μαζικών παρακολουθήσεων και των κρατικών βάσεων δεδομένων. Ο Τσέινι θεμελίωσε την ιδέα ότι η ασφάλεια υπερέχει των ελευθεριών, μια αντίληψη που εξακολουθεί να στοιχειώνει τη Δύση.

Ο άνθρωπος που αγάπησε τον πόλεμο

Ο Ντικ Τσέινι απέφυγε πέντε φορές τη θητεία του στο Βιετνάμ, επικαλούμενος «προσωπικές δεσμεύσεις». Ωστόσο, δεν δίστασε να στείλει εκατοντάδες χιλιάδες νέους σε πολέμους που ο ίδιος σχεδίαζε από το ασφαλές γραφείο του. Το δόγμα του ήταν απλό: η Αμερική πρέπει να επιβάλλει τη θέλησή της παντού, με κάθε μέσο – στρατιωτικό, οικονομικό ή πολιτικό.

Η ρητορική του για τη «Νέα Τάξη Πραγμάτων» και τον «μεγάλο αμερικανικό αιώνα» έγινε το ιδεολογικό υπόβαθρο μιας δεκαετίας εισβολών, ανατροπών καθεστώτων και πολιτικής αποσταθεροποίησης από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Λατινική Αμερική. Όπου υπήρξε ακροδεξιά εκτροπή, ο Τσέινι είχε βάλει το δάχτυλό του.

Η κληρονομιά του κυνισμού

Ο Τσέινι υπήρξε ο κατεξοχήν πολιτικός του παρασκηνίου: ψυχρός, κυνικός, αδίστακτος. Ενσάρκωσε το δόγμα της μόνιμης απειλής, τη λογική της προληπτικής επίθεσης, την υποκατάσταση της πολιτικής από τις μυστικές υπηρεσίες και τα think tanks. Πίσω από το προσωπείο του «πατριώτη» κρυβόταν ένας τεχνοκράτης του φόβου και της βίας.

Η ιστορία δεν θα είναι επιεικής μαζί του. Ήταν ο άνθρωπος που μετέτρεψε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε έναν μηχανισμό διαρκούς πολέμου, που νομιμοποίησε τα βασανιστήρια, που επανέφερε τη λογική της αποικιοκρατίας με άλλο όνομα. Ο θάνατός του δεν απαλείφει τις πράξεις του· τις φέρνει απλώς ξανά στο φως, για να θυμίζει πώς ένας αντιπρόεδρος έγινε σκιώδης πρόεδρος – και πώς η δημοκρατία μπορεί να στραγγαλιστεί στο όνομα της ασφάλειας.