NewsEdit Η αστάθεια που επικρατεί στην Ουκρανία εδώ και σχεδόν τέσσερα χρόνια, με τις ενεργές πολεμικές επιχειρήσεις και τις συνεχείς επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές, έχει επαναφέρει στο διεθνές προσκήνιο έναν φόβο που η Ευρώπη πίστευε ότι είχε αφήσει πίσω της: την πιθανότητα ενός νέου πυρηνικού ατυχήματος.
Τα πρόσφατα περιστατικά σε δύο εμβληματικά σημεία της ουκρανικής πυρηνικής ιστορίας, το Τσερνόμπιλ και τη Ζαπορίζια, δεν είναι μεμονωμένα επεισόδια. Συνιστούν μια επικίνδυνη τάση που θέτει σε δοκιμασία τα όρια της πυρηνικής ασφάλειας σε εμπόλεμη ζώνη.
Το εύθραυστο προστατευτικό κέλυφος του Τσερνόμπιλ
Η διαπίστωση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας ότι το προστατευτικό κέλυφος του Τσερνόμπιλ έχει υποστεί ζημιά από drone επιβεβαιώνει τον πιο σκοτεινό φόβο των ειδικών: ότι ακόμη και οι εγκαταστάσεις που θεωρούνταν πλέον «σταθεροποιημένες» δεν είναι ασφαλείς σε ένα περιβάλλον όπου τεχνολογίες πολέμου, αυτονομίας και πλήγματα ακριβείας δρουν ανεξέλεγκτα.
Η επιθεώρηση του ΔΟΑΕ έδειξε πως η ζημιά στο ατσάλινο κέλυφος, το οποίο ολοκληρώθηκε μόλις το 2019 με στόχο να θωρακίσει τον αντιδραστήρα υπ’ αριθμόν 4 για τα επόμενα 100 χρόνια, έχει αποδυναμώσει τη δυνατότητα συγκράτησης ραδιενεργών υλικών. Παρότι τα επίπεδα ραδιενέργειας παραμένουν σταθερά και τα δομικά στοιχεία δεν έχουν πληγεί, το γεγονός ότι απαιτείται πλέον συνολική αποκατάσταση σημαίνει ότι το σύστημα ασφαλείας δεν είναι πια αδιαπέραστο.
Στην πράξη, το Τσερνόμπιλ —σύμβολο του μεγαλύτερου πυρηνικού δυστυχήματος στην ιστορία— ξαναμπαίνει σε μια ζώνη αβεβαιότητας. Ένας νέος κίνδυνος εμφανίζεται όχι λόγω τεχνικής αστοχίας, αλλά λόγω στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Η Ζαπορίζια στο επίκεντρο της διεθνούς ανησυχίας
Ενώ το Τσερνόμπιλ είναι μια εγκατάσταση που δεν λειτουργεί πλέον, η Ζαπορίζια παραμένει ο μεγαλύτερος λειτουργικός πυρηνικός σταθμός της Ευρώπης. Το γεγονός ότι τέθηκε προσωρινά εκτός λειτουργίας στη διάρκεια της νύχτας, εξαιτίας της αποσταθεροποίησης του ουκρανικού δικτύου μεταφοράς ενέργειας από στρατιωτικές ενέργειες, είναι ένα ακόμη ανησυχητικό επεισόδιο σε μια σειρά περιστατικών που αποκαλύπτουν πόσο λεπτή είναι η ισορροπία.
Η ανάγκη επανασύνδεσης του σταθμού σε γραμμή 330 κιλοβόλτ, ενώ η βασική γραμμή των 750 κιλοβόλτ παραμένει εκτός, υπογραμμίζει την τεχνική ευθραυστότητα. Κάθε διακοπή, κάθε ζημιά, κάθε πλήγμα στο δίκτυο μπορεί να επηρεάσει τη σταθερότητα των αντιδραστήρων, ειδικά σε συνθήκες πολεμικής πίεσης.
Πυρηνικές εγκαταστάσεις σε εμπόλεμη ζώνη
Οι δύο περιπτώσεις, αν και εντελώς διαφορετικές ως προς την τεχνική τους φύση, έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την αδυναμία των διεθνών μηχανισμών να διασφαλίσουν πλήρη προστασία πυρηνικών εγκαταστάσεων σε περιβάλλον πολέμου.
Το Τσερνόμπιλ, που θα έπρεπε να είναι απρόσβλητο από χτυπήματα, έγινε στόχος.
Η Ζαπορίζια, που λειτουργεί κάτω από τον έλεγχο της Ρωσίας αλλά εξαρτάται από ουκρανικό ηλεκτρικό δίκτυο, βρίσκεται διαρκώς εκτεθειμένη σε διακοπές, βομβαρδισμούς και επιχειρήσεις που επηρεάζουν άμεσα την ασφάλειά της.
Ο ΔΟΑΕ, όσο και αν προσπαθεί να διατηρήσει παρουσία, παραμένει θεσμός επιτήρησης, όχι «ασπίδα». Δεν μπορεί να αποτρέψει επιθέσεις ούτε να ελέγχει το πεδίο της μάχης.
Η σκιά του 1986 πάνω από την Ευρώπη
Το φάντασμα του Τσερνόμπιλ δεν είναι απλώς ιστορικό. Είναι ένα ψυχολογικό και πολιτικό βάρος που διαμορφώνει την αντίδραση των ευρωπαϊκών κοινωνιών κάθε φορά που ακούγεται η λέξη «πυρηνικό» σε συνθήκες σύγκρουσης.
Η σημερινή πραγματικότητα στην Ουκρανία δεν συγκρίνεται τεχνικά με τη νύχτα του Απριλίου του 1986. Δεν υπάρχει λιώσιμο αντιδραστήρα, δεν υπάρχουν εκρήξεις, δεν υπάρχουν μαζικές εκπομπές ραδιενέργειας.
Αλλά υπάρχει κάτι άλλο: η αβεβαιότητα. Το ενδεχόμενο μια μικρή ζημιά, ένα χτύπημα ακριβείας ή μια ξαφνική αποσύνδεση από το ηλεκτρικό δίκτυο να οδηγήσουν σε αλυσιδωτές αντιδράσεις που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει απόλυτα.
Η συζήτηση για μια διεθνή ζώνη ασφαλείας
Ο Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, όπως και πολλοί ειδικοί, επιμένουν στην ανάγκη δημιουργίας μιας ζώνης προστασίας γύρω από πυρηνικές εγκαταστάσεις. Πρόκειται για μια πολιτική λύση με τεχνικό υπόβαθρο, αλλά χωρίς σαφή οδικό χάρτη εφαρμογής.
Κανένα από τα εμπλεκόμενα μέρη δεν εμφανίζεται πρόθυμο να δεσμευτεί σε έναν τέτοιο μηχανισμό. Η Μόσχα θέλει να διατηρήσει τον έλεγχο στη Ζαπορίζια, το Κίεβο δεν θέλει να αναγνωρίσει ως «νόμιμη» μια ρωσική παρουσία σε ουκρανικό έδαφος, και ο ΟΗΕ δεν έχει τα μέσα να επιβάλει μια τέτοια συμφωνία.
Ένας πόλεμος που δοκιμάζει τα όρια της πυρηνικής ασφάλειας
Το Τσερνόμπιλ και η Ζαπορίζια αποτελούν εντελώς διαφορετικά τεχνικά πεδία, αλλά συνδέονται από ένα κοινό νήμα: ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη μετατρέψει την πυρηνική ασφάλεια από δεδομένη σε καθημερινά διαπραγματεύσιμη.
Ο κίνδυνος ενός μοιραίου ατυχήματος δεν είναι πιθανότητα της τάξης του 1986, αλλά δεν είναι ούτε μηδενική. Και αυτό από μόνο του αρκεί για να προκαλέσει διεθνή συναγερμό.
Σε ένα περιβάλλον όπου η τεχνολογία των drones, οι επιθέσεις στις ενεργειακές υποδομές και η πολιτική στρατηγική μπλέκονται, η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει μια νέα πραγματικότητα: ότι η πυρηνική ασφάλεια δεν είναι ποτέ απόλυτη όταν οι μηχανισμοί της εξαρτώνται από την έκβαση ενός πολέμου.