NewsEdit Η άφιξη στην Άγκυρα και το πολιτικό σκηνικό
Ο Λέων ΙΔ’ προσγειώθηκε σήμερα το μεσημέρι στην Άγκυρα, εγκαινιάζοντας το πρώτο διεθνές ταξίδι της παπικής θητείας του. Η θερμοκρασία στην πίστα του αεροδρομίου, ο έντονος συμβολισμός του προορισμού και η παρουσία ισχυρών διπλωματικών αποστολών καθιστούσαν την άφιξη περισσότερο από ένα τελετουργικό γεγονός. Ήταν ένα μήνυμα. Ο Αμερικανός πάπας επέλεξε να ξεκινήσει την παγκόσμια διαδρομή του από μια χώρα-κόμβο ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, χριστιανικό κόσμο και Ισλάμ, ιστορία και σύγχρονη γεωπολιτική.
Στην Άγκυρα θα συναντήσει τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με τον οποίο αναμένεται να αναπτύξει διάλογο που ξεπερνά την εθιμοτυπία. Οι σχέσεις Βατικανού και Τουρκίας είναι περίπλοκες, συχνά φορτισμένες ιστορικά, αλλά με περιοχές σύγκλισης από τον αφοπλισμό μέχρι τη θρησκευτική ελευθερία. Η επίσκεψη αυτή δεν φέρει απλώς μια ατζέντα επαφών· κουβαλά πολυεπίπεδες προσδοκίες.
Από τη Νίκαια του 325 στη σύγχρονη εποχή
Η φετινή χρονιά σηματοδοτεί τα 1.700 χρόνια από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας, όπου διατυπώθηκε το «Πιστεύω» και τέθηκαν τα θεμέλια της ενιαίας εκκλησιαστικής διδασκαλίας. Η οικουμενική αυτή επέτειος είχε αρχικά προγραμματιστεί να τιμηθεί από κοινού από τον εκλιπόντα Πάπα Φραγκίσκο και τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ο θάνατος του Φραγκίσκου πάγωσε προσωρινά την πρωτοβουλία. Όμως ο διάδοχός του, ο Λέων ΙΔ’, την επανεκκίνησε με αποφασιστικότητα, στέλνοντας μήνυμα συνέχειας και θεολογικού οράματος.
Η επιλογή να πραγματοποιηθεί αυτή η συνάντηση όχι στη Ρώμη, ούτε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά στη Νίκαια, μπροστά στα ερείπια του ναού όπου συνήλθαν οι πατέρες της πρώτης χιλιετίας, δεν είναι τυχαία. Είναι ένα κάλεσμα προς τις Εκκλησίες να επανατοποθετήσουν την ενότητα όχι ως μηχανική συμφωνία, αλλά ως κοινή επιστροφή στο ίδιο σημείο εκκίνησης.
Ο Λέων ΙΔ’ μιλά για την ενότητα των Χριστιανών
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Πάπας επέλεξε να τονίσει το οικουμενικό βάθος του ταξιδιού του. Η πρόσφατη αποστολική επιστολή του «In Unitate Fidei» παρουσιάζει, όπως δήλωσε, όχι μόνο θεολογικά επιχειρήματα, αλλά και μια στρατηγική πίστης στην ανάγκη της χριστιανικής μαρτυρίας μέσα σε έναν κόσμο κατακερματισμένο.
«Χρειάζεται η χριστιανική μας μαρτυρία», είπε. Η φράση αυτή αποκτά βαρύτητα σε μια συγκυρία όπου η έννοια της θρησκευτικής ταυτότητας χρησιμοποιείται από ορισμένες πλευρές ως εργαλείο πόλωσης και από άλλες ως εργαλείο γεφύρωσης. Ο Λέων ΙΔ’ επιλέγει σαφώς τη δεύτερη οδό.
Ο Αμερικανός ποντίφικας ανέφερε ακόμη ότι έχει ήδη πραγματοποιήσει αρκετές συναντήσεις με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και ότι η κοινή τους παρουσία στη Νίκαια αποτελεί «εξαιρετική ευκαιρία» για την προώθηση της ενότητας όλων των Χριστιανών. Πρόκειται για δήλωση με προεκτάσεις: δείχνει ότι ο Λέων ΙΔ’ δεν αντιμετωπίζει τις σχέσεις με την Ορθοδοξία ως διπλωματική υποχρέωση, αλλά ως προσωπική αποστολή.
Το μήνυμα του «In Unitate Fidei»
Σύμφωνα με τον Μάρκο Τζιράρντο, διευθυντή της εφημερίδας «Avvenire», το πρόσφατο γράμμα του Πάπα θέτει τη Σύνοδο της Νίκαιας ως ακλόνητο σημείο αναφοράς για όλους τους χριστιανούς. Δεν είναι ρητορική υπερβολή: η Νίκαια υπήρξε για αιώνες το θεμέλιο της κοινής δογματικής αλήθειας.
Ο Τζιράρντο υπογραμμίζει επίσης ότι η επίσκεψη του Λέοντα ΙΔ’ ενδέχεται να αποτελέσει ένα κομμάτι του μεγαλύτερου «μωσαϊκού της ενότητας» που προσδοκούν κάποιες εκκλησιαστικές προσωπικότητες, με ορίζοντα ακόμη και την κοινή ημερομηνία Πάσχα. Το θέμα αυτό, που κατά καιρούς προκαλεί έντονες αντιδράσεις, παραμένει ταυτόχρονα σύμβολο της επιθυμίας για βαθύτερη σύγκλιση.
Το μήνυμα προς τον Ισλαμικό κόσμο
Ο Πάπας θα επισκεφθεί το Μπλε Τζαμί, όπως έκαναν και οι προκάτοχοί του. Η εικόνα ενός Ποντίφικα μέσα σε έναν από τους σημαντικότερους ισλαμικούς χώρους λατρείας έχει ιδιαίτερη φόρτιση σε μια εποχή όπου οι εντάσεις Ισλάμ–Δύσης συχνά αναζωπυρώνονται. Αυτό το πέρασμα, όμως, δεν είναι τελετουργικό· είναι μια δημόσια πράξη που επιβεβαιώνει μια αλήθεια: η σύγκλιση δεν απαιτεί ομοιομορφία, αλλά αμοιβαίο σεβασμό.
Η αναμενόμενη μετάβασή του στον Λίβανο προσδίδει ακόμη μεγαλύτερο βάθος στο μήνυμά του. Η χώρα αυτή υπήρξε επί δεκαετίες εργαστήριο συνύπαρξης και συγκρούσεων, και εξακολουθεί να δοκιμάζεται από οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση. Ο Λέων ΙΔ’ δείχνει ότι θέλει να μιλήσει για ειρήνη όχι αφηρημένα, αλλά μέσα στις περιοχές που την έχουν ανάγκη.
Στη Νίκαια: η κορυφαία στιγμή του ταξιδιού
Η επίσκεψη στη Νίκαια αποτελεί την πεμπτουσία του Αποστολικού αυτού Ταξιδιού. Εκεί ο Πάπας και ο Πατριάρχης θα σταθούν μαζί σε έναν χώρο που συνδέεται άμεσα με την πνευματική συγκρότηση της Χριστιανοσύνης. Το «Πιστεύω» της Νίκαιας, όπως γράφει και ο ίδιος ο Ποντίφικας, προσφέρει «μοντέλο πραγματικής ενότητας μέσα στη θεμιτή διαφορετικότητα».
Δεν πρόκειται για μια προσπάθεια εξομοίωσης, αλλά για μια επιστροφή στο κοινό παρελθόν. Το ταξίδι αυτό, επομένως, δεν είναι μόνο προσπάθεια για το μέλλον· είναι και αναστοχασμός πάνω σε μια ιστορία που χωρίζει και ενώνει τους Χριστιανούς.
Η επίγνωση του Βατικανού και η πρόκληση της ενότητας
Στο Βατικανό γνωρίζουν πολύ καλά ότι η πορεία προς την πλήρη ενότητα δεν είναι εύκολη. Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει βαθιά παράδοση, ισχυρά θεσμικά όρια και μια ιστορική συνείδηση που απαιτεί προσοχή και σεβασμό. Ο Λέων ΙΔ’ δείχνει ότι αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα της πρόκλησης: η ενότητα δεν μπορεί να προκύψει από διοικητικές αποφάσεις, αλλά από ειλικρινή διάθεση και αδελφική αγάπη.
Αυτή η αναφορά στη «γλώσσα της αγάπης» δεν είναι ποιητικότητα· είναι καίριο θεολογικό σημείο. Μόνον αν οι Εκκλησίες συναντηθούν στο επίπεδο της σχέσης και όχι της ισχύος μπορεί να υπάρξει πρόοδος. Γι’ αυτό το ταξίδι σηματοδοτεί πολλά περισσότερα από μια απλή σειρά επαφών.
Η φωνή του Γέροντος Χαλκηδόνος Εμμανουήλ
Ο Γέρων Χαλκηδόνος Εμμανουήλ προσφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ μια από τις πιο πυκνές και βαθιές αναλύσεις γύρω από την ιστορική διάσταση αυτού του ταξιδιού. Ο λόγος του πηγαίνει πέρα από τη δημοσιογραφική ανάγνωση και φωτίζει την επίσκεψη με θεολογικούς όρους.
Θεωρεί ότι η επίσκεψη του Πάπα στο Φανάρι, και η κοινή μετάβαση στη Νίκαια, αποτελούν «πράξη με ιλιγγιώδες θεολογικό φορτίο». Δεν είναι εθιμοτυπία, αλλά ουσιαστικό βήμα στην αναγνώριση της κοινής ρίζας. Εξηγεί, επίσης, ότι η ενότητα –αν επιτευχθεί– δεν θα είναι αποτέλεσμα διοικητικών διαβουλεύσεων, αλλά επιστροφή στην ταυτότητα της πρώτης χιλιετίας.
Επισημαίνει τα εξήντα χρόνια από την άρση των αναθεμάτων του 1054, υπογραμμίζοντας ότι η άρνηση του διαλόγου σήμερα θα αποτελούσε φυγομαχία. Σε μια εποχή θεολογικής πόλωσης και διαδικτυακής ιδεολογικής οχύρωσης, ο Εμμανουήλ τονίζει ότι η αποστολή της Εκκλησίας είναι να υπερβαίνει τη λογική της αντιπαλότητας.
Η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και οι προκλήσεις
Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει δηλώσει –και επίσημα στη Σύνοδο της Κρήτης το 2016– ότι η αποστολή της είναι η μαρτυρία της σχέσης και όχι η διατήρηση ατομικών βεβαιοτήτων. Η προσέγγιση της Ρώμης, όσο επιθυμητή κι αν είναι από πολλούς, δεν παύει να περνά μέσα από ένα δύσκολο μονοπάτι που απαιτεί ταπείνωση και επιμονή. Τα χίλια χρόνια που μεσολάβησαν έχουν αφήσει βαθιά σημάδια.
Γι’ αυτό και οι κινήσεις των δύο πλευρών είναι μετρημένες, προσεκτικές και συνειδητές. Η σημερινή επίσκεψη δεν λύνει τα προβλήματα. Αλλά δημιουργεί πλαίσιο, προσδοκίες και προοπτική. Το ζητούμενο δεν είναι να οδηγηθεί κανείς σε άμεσες θεολογικές συνθέσεις, αλλά να ανοίξει ο δρόμος μιας μόνιμης επικοινωνίας.
Η σύγχρονη παγκόσμια συγκυρία
Ο κόσμος μέσα στον οποίο πραγματοποιείται αυτό το ταξίδι είναι ταραγμένος: πόλεμοι, θρησκευτικές εντάσεις, προσφυγικές ροές, κλιματική κρίση, κοινωνικοπολιτικός διχασμός. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον η ύπαρξη μιας ηθικής αρχής που μιλά για ενότητα και ειρήνη αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Ο Λέων ΙΔ’ φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι ο ρόλος της Εκκλησίας δεν είναι να αναπαράγει τις δομές ανταγωνισμού, αλλά να λειτουργεί ως αντίβαρο. Με αυτή την έννοια, η επίσκεψή του δεν αφορά μόνο τους Χριστιανούς. Αφορά όλους όσοι αναζητούν σημεία αναφοράς σε έναν κόσμο που αλλάζει.
Η επόμενη ημέρα
Τι θα αφήσει πίσω του αυτό το ταξίδι; Δεν θα υπάρξουν άμεσα αποτελέσματα με τη μορφή υπογραφών ή κοινών ανακοινωθέντων που αλλάζουν το εκκλησιαστικό τοπίο. Αλλά η ισχύς του ταξιδιού βρίσκεται στη συμβολική του δύναμη και στη θεολογική του προοπτική.
Η προσδοκία για κοινό Πάσχα, για αναθεώρηση της θεσμικής αποξένωσης, για από κοινού μαρτυρία στον κόσμο, δεν είναι εύκολες υποθέσεις. Είναι όμως επιθυμίες που πλέον διατυπώνονται ανοιχτά από ανθρώπους που μπορούν να επηρεάσουν την πορεία των γεγονότων.
Το ταξίδι του Πάπα Λέοντα ΙΔ’ στην Τουρκία και τον Λίβανο είναι πολύ περισσότερα από μια περιοδεία ενός νέου θρησκευτικού ηγέτη. Είναι μια προσπάθεια επανασύνδεσης με τα θεμέλια της Χριστιανοσύνης, ένας διάλογος με τον Ορθόδοξο κόσμο, μια γέφυρα προς τον ισλαμικό κόσμο και ένα κάλεσμα για ενότητα σε μια εποχή διάσπασης.
Η παρουσία του στη Νίκαια, δίπλα στον Οικουμενικό Πατριάρχη, στέλνει μήνυμα προς όλες τις κατευθύνσεις: ότι η ιστορία δεν είναι βάρος που εμποδίζει, αλλά κληρονομιά που μπορεί να δείξει τον δρόμο. Και πως η ενότητα –όχι ως εξουσία, αλλά ως σχέση– μπορεί ακόμη να αποτελέσει πρόταση για έναν κόσμο που την έχει ξαναχάσει.