NewsEdit Πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Φρανθίσκο Φράνκο, η Ισπανία βρίσκεται ξανά αντιμέτωπη με ένα φαινόμενο που πίστευε πως είχε οριστικά αφήσει πίσω της. Η ενίσχυση της ακροδεξιάς, η επιστροφή αναθεωρητικών αφηγήσεων και η ορατή κόπωση μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας από την παρατεταμένη πολιτική πόλωση συγκροτούν ένα περιβάλλον όπου το φρανκικό παρελθόν αποκτά νέα, ανησυχητική δυναμική
Ο δικτάτορας πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1975, αφήνοντας πίσω του σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αυταρχισμού. Κι όμως, μισό αιώνα αργότερα, ένα σημαντικό ποσοστό των Ισπανών εξακολουθεί να βλέπει θετικά την περίοδο της δικτατορίας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της δημόσιας εταιρείας δημοσκοπήσεων CIS, το 21,3% θεωρεί την εποχή Φράνκο «καλή» ή «πολύ καλή» — διπλάσιο ποσοστό σε σχέση με το 2000.
Ακόμη πιο ανησυχητικά είναι τα στοιχεία για τη νεολαία: το 17,3% των νέων 18-24 ετών δηλώνει ότι θα προτιμούσε μια αυταρχική κυβέρνηση αντί για δημοκρατική. Η άνοδος είναι θεαματική σε σύγκριση με το 2009, δείχνοντας ότι η συλλογική μνήμη της δικτατορίας ξεθωριάζει, ενώ νέες μυθοποιήσεις κερδίζουν έδαφος.
Οι ιστορικοί αποδίδουν το φαινόμενο αυτό στη χρόνια αποτυχία της Ισπανίας να αντιμετωπίσει συστηματικά το παρελθόν της. Σε αντίθεση με χώρες όπως η Νότια Αφρική ή η Χιλή, η Ισπανία δεν υιοθέτησε ποτέ μια συνολική διαδικασία αλήθειας και συμφιλίωσης — επιλογή που σήμερα αποδεικνύεται κρίσιμο κενό.
Τα σύμβολα, οι εκστρατείες και η πολιτική αντιπαράθεση
Από το 2018, η κυβέρνηση Σάντσεθ έχει επιχειρήσει να ανατρέψει αυτό το έλλειμμα. Με εκταμιεύσεις για έρευνες μαζικών τάφων, απομάκρυνση φρανκικών συμβόλων, χαρακτηρισμό τόπων καταστολής και καμπάνιες υπέρ της δημοκρατίας, προσπαθεί να διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο μνήμης και δικαιοσύνης.
Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές προκαλούν έντονη αντίδραση από το Λαϊκό Κόμμα και το Vox. Τα δύο κόμματα κατηγορούν την κυβέρνηση ότι «ξύνει πληγές», υιοθετώντας ένα αφήγημα που θέλει τη μνήμη της δικτατορίας να αποτελεί διχαστικό εργαλείο και όχι ιστορική ανάγκη.
Το αποτέλεσμα είναι η αναπαραγωγή ενός διχασμού που παραμένει ακμαίος από την εποχή του εμφυλίου: δύο αντίθετες αντιλήψεις για την ιστορική αλήθεια και το πώς πρέπει η σύγχρονη Ισπανία να συνυπάρξει με το παρελθόν της.
Η αναβίωση της ακροδεξιάς – από τα social media έως τις κάλπες
Μέσα σε αυτό το κλίμα, το Vox κερδίζει έδαφος. Εκμεταλλευόμενο την οργή για τις παραχωρήσεις προς τους αυτονομιστές της Καταλονίας, την ανησυχία για τη μετανάστευση και τη διάχυτη οικονομική ανασφάλεια, έχει σχεδόν διπλασιάσει την εκλογική του επιρροή από το 2023, φτάνοντας κοντά στο 19%.
Ιδιαίτερα στους νέους άνδρες, η ακροδεξιά έχει βρει μια νέα, ψηφιακή βάση. Πλημμυρίζοντας τα social media με βίντεο τεχνητής νοημοσύνης που παρουσιάζουν τον Φράνκο ως σύμβολο «τάξης» και «εθνικής ενότητας», ή με techno-remix του φρανκικού ύμνου σε νυχτερινά κέντρα, το κόμμα επιχειρεί να ξαναγράψει το αφήγημα για τον 20ό αιώνα.
Ο βουλευτής του Vox, Μανουέλ Μαρισκάλ, φτάνει να υποστηρίζει ότι «τα χρόνια μετά τον πόλεμο ήταν περίοδος ανοικοδόμησης και προόδου». Αν και τέτοιες δηλώσεις βρίσκουν απήχηση σε όσους νιώθουν απογοήςυμένοι από τη σύγχρονη πολιτική, οι ιστορικοί υπενθυμίζουν ότι το καθεστώς εκτέλεσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, καταδίωξε αντιφρονούντες, επέβαλε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, λογοκρισία και μια επιθετική μορφή εθνικισμού και καθολικισμού.
Οι αριθμοί της οικονομίας δείχνουν επίσης ότι η σύγχρονη Ισπανία βρίσκεται πολύ ψηλότερα σε όλους τους δείκτες ανάπτυξης, ευημερίας και κοινωνικών δικαιωμάτων σε σχέση με τα χρόνια της δικτατορίας — μια πραγματικότητα που συχνά θάβεται κάτω από τον πολιτικό θόρυβο.
Ο αγώνας για τη δημοκρατική μνήμη – και τα όριά του
Για τις οργανώσεις μνήμης, το συμπέρασμα είναι σαφές: «Ο Φράνκο δεν έχει φύγει ποτέ πραγματικά». Η ιστορικός Καρμίνα Γκούστραν τονίζει ότι, αν δεν ενισχυθούν οι εκπαιδευτικές πολιτικές και η ενημέρωση, οι αναθεωρητικές αφηγήσεις θα συνεχίσουν να κερδίζουν έδαφος.
Η Ισπανία βρίσκεται στο σημείο όπου το παρελθόν συγκρούεται με το παρόν. Και μέσα σε μια Ευρώπη που βλέπει την ακροδεξιά να ενισχύεται σχεδόν παντού, η περίπτωση της Ιβηρικής αποτελεί κρίσιμο τεστ: όχι μόνο για τη δημοκρατική της αντοχή, αλλά και για το κατά πόσο η συλλογική μνήμη μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα απέναντι σε μια νέα εποχή αυταρχισμού.
Το ερώτημα που τίθεται, πενήντα χρόνια μετά, είναι αν η Ισπανία θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τους δαίμονες που άφησε πίσω του ο Φράνκο — ή αν αυτοί θα συνεχίσουν να επιστρέφουν, μεταμορφωμένοι και προσαρμοσμένοι στις ανάγκες της εποχής.
- Explainer: Τι ξέρουμε για το ενεργειακό σκάνδαλο που συγκλονίζει την Ουκρανία
- Ισπανία: Πενήντα Χρόνια Μετά – Το Φάντασμα του Φράνκο και η Νέα Άνοδος της Ακροδεξιάς
- Αργύρης Ζήλος (1952–2025): Ο άνθρωπος που δίδαξε στην Ελλάδα πώς να ακούει μουσική
- Θύελλα στην Εξεταστική για τον ΟΠΕΚΕΠΕ – Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ σε ανοιχτή σύγκρουση για τις πολιτικές ευθύνες
- Μιχάλης Χλέτσος / Φτωχοί εργαζόμενοι: Μια αντίφαση με κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις