Η Νέα Αριστερά και η διάσπαση του… ατόμου

Η Νέα Αριστερά βιώνει αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί «πολιτική διάσπαση του ατόμου». Η εσωτερική της ενέργεια, συσσωρευμένη από την ημέρα της ίδρυσής της, τώρα εκτονώνεται. Μόνο που αντί να παράγει φως, παράγει θερμότητα.

Το ερώτημα που έθεσε δημόσια ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης –«Πιστεύουμε ότι μία συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ και το κόμμα Τσίπρα μπορεί να κινητοποιήσει τον κόσμο;»– δεν είναι απλώς η έκφραση μίας απορίας. Είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο και η ανάδειξη ενός πολύ βαθύτερου ρήγματος: του διχασμού ανάμεσα σε δύο διαφορετικές αντιλήψεις για το τι σημαίνει να είσαι Αριστερά στην Ελλάδα του 2025.

Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος, στη συνεδρίασή της, απέρριψε με 80 έναντι 58 την πρόταση του προέδρου Αλέξη Χαρίτση να αποφασίσει η κομματική βάση –μέσω εσωτερικού δημοψηφίσματος– αν η Νέα Αριστερά πρέπει να κινηθεί προς μια συνεργασία με άλλα προοδευτικά σχήματα. Η ήττα του Χαρίτση δεν είναι μόνο οργανωτική. Είναι υπαρξιακή. Διότι αποκαλύπτει πως η φυσική συνοχή του κόμματος δεν είναι δεδομένη· όπως και στο ατομικό μοντέλο, τα εσωτερικά του φορτία τείνουν να απωθούνται.

Δύο γραμμές, δύο λογικές

Ο Αλέξης Χαρίτσης εκπροσωπεί την πλευρά του «λαϊκού μετώπου». Θεωρεί ότι η Αριστερά δεν μπορεί να μείνει αυτόνομη, αν θέλει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τη Δεξιά και την άνοδο της ακροδεξιάς. «Λαϊκό Μέτωπο με κοινό πρόγραμμα απέναντι στο καθεστώς Μητσοτάκη», λέει – και πιστεύει ότι αυτή η πρόταση ανταποκρίνεται στο αίτημα των προοδευτικών πολιτών. Επικαλείται τη «δημοκρατία της βάσης», τη συμμετοχή των μελών, την ανάγκη να ξεφύγει το κόμμα από τις δομές που «δεν ανασαίνουν».

Απέναντί του, ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο Νίκος Φίλης αντιπροσωπεύουν τη σχολή της «αυτόνομης πορείας». Δεν απορρίπτουν τη συνεργασία κατ’ αρχήν, αλλά τη θεωρούν επικίνδυνη όταν ισοδυναμεί με πολιτική αυτοδιάλυση. «Η Νέα Αριστερά πρέπει να δυναμώσει, να εμπνεύσει, να πείσει και να κινητοποιήσει τους συμπολίτες μας απαντώντας στα πραγματικά τους προβλήματα», γράφει ο Σακελλαρίδης. «Μια Αριστερά με αυτοπεποίθηση που δεν θα χάσει τον εαυτό της μέσα σε θολά πολιτικά σχήματα».

Η αντιπαράθεση δεν είναι απλώς τακτική. Είναι κοσμοθεωρητική. Από τη μία, η φυσική της σύνθεσης. Από την άλλη, η φυσική της αυτοσυντήρησης. Και όπως συμβαίνει στη φυσική, η ένταση μεταξύ των δυνάμεων μπορεί να οδηγήσει είτε στη δημιουργία ενέργειας είτε σε έκρηξη.

Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο»

Η ερώτηση του Σακελλαρίδη, «Μπορεί μια συνεργασία με τον σημερινό ΣΥΡΙΖΑ ή το κόμμα Τσίπρα να κινητοποιήσει τον κόσμο;», λειτουργεί σαν υπενθύμιση της πολιτικής φυσικής των τελευταίων ετών. Η θεωρία της «πρόσθεσης» δυνάμεων, όπως λέει ο ίδιος, απέτυχε: τα μαθηματικά της Αριστεράς δεν είναι αριθμητικά, αλλά ποιοτικά. Ο ΣΥΡΙΖΑ μετά το 2019 –και ιδίως μετά την περίοδο Κασσελάκη– είναι ένας φορέας που δεν συγκινεί, δεν εμπνέει, δεν λειτουργεί πια ως πολιτικός καταλύτης.

Η λογική του «μετώπου» προϋποθέτει κοινό έδαφος, αξίες, εμπιστοσύνη. Αν όμως το έδαφος είναι ερημωμένο και η εμπιστοσύνη διαβρωμένη, τότε το μέτωπο δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια πρόχειρη συγκόλληση. Η διάσπαση του ατόμου, δηλαδή η εκπομπή τεράστιας ενέργειας, μπορεί να είναι δημιουργική μόνο αν υπάρχει μηχανισμός ελέγχου. Διαφορετικά, είναι καταστροφή.

Το φάντασμα του ΣΥΡΙΖΑ

Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι μιλούν για τη σημερινή κρίση της Νέας Αριστεράς, θυμούνται τα τελευταία χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ. Το έργο, όπως ειρωνικά σημειώνεται στους διαδρόμους του κόμματος, «το έχουμε ξαναδεί – και δεν είχε καλό τέλος». Τότε, η αντιπαράθεση ανάμεσα στη ρεαλιστική διακυβέρνηση και στην ιδεολογική καθαρότητα οδήγησε στη φθορά, στη διάσπαση, στην απαξίωση. Σήμερα, η ιστορία επαναλαμβάνεται όχι ως φάρσα, αλλά ως αναπόφευκτος φυσικός νόμος.

Η ίδια πολιτική ύλη που συγκρότησε τον ΣΥΡΙΖΑ του 2015, σήμερα επιχειρεί να ξαναγεννηθεί με διαφορετικό όνομα, αλλά με τα ίδια άλυτα διλήμματα. Πόση ριζοσπαστικότητα αντέχει μια παράταξη που θέλει να κυβερνήσει; Και πόση κυβερνησιμότητα μπορεί να δεχθεί μια παράταξη που θέλει να μείνει αριστερή;

Η βάση ως «εργαστήριο»

Ο Αλέξης Χαρίτσης επιχειρεί να μεταφέρει τη σύγκρουση στη βάση. Η πρότασή του για εσωκομματικό δημοψήφισμα –παρά το ότι το καταστατικό προβλέπει πως τέτοιες «οριζόντιες ψηφοφορίες» είναι συμβουλευτικές και όχι δεσμευτικές– αποτελεί μια προσπάθεια να νομιμοποιήσει πολιτικά τη στρατηγική του. Αν κατορθώσει να συγκεντρώσει το 25% των υπογραφών των μελών, το δημοψήφισμα θα γίνει πριν το προγραμματικό συνέδριο του Ιανουαρίου.

Όμως η διαδικασία αυτή μπορεί να αποδειχθεί πυρηνική. Αν η βάση εκφράσει διαφορετική βούληση από τα κεντρικά όργανα, τότε το κόμμα θα εισέλθει σε κατάσταση σχάσης. Όπως το άτομο που δεν μπορεί πια να συγκρατήσει τα ηλεκτρόνιά του, θα αρχίσει να διαλύεται σε μικρότερες μονάδες.

Η πολιτική της σχάσης

Η «διάσπαση του ατόμου» δεν είναι απλώς μεταφορά. Είναι η ίδια η λογική της σύγχρονης πολιτικής. Κάθε κόμμα είναι ένα σύστημα φορτισμένων σωμάτων – προσώπων, ιδεών, συμφερόντων, φόβων. Όταν η εσωτερική συνοχή χαθεί, η ενέργεια που απελευθερώνεται δεν καταστρέφει μόνο το σχήμα. Ανατρέπει και το τοπίο γύρω του.

Η Νέα Αριστερά, παρά το νεαρό της ηλικίας της, αναπαράγει τα αρχέτυπα της ελληνικής Αριστεράς: το τραύμα της ενότητας, την αγωνία της καθαρότητας, την καχυποψία προς την εξουσία. Από τον Εμφύλιο μέχρι τον ΣΥΡΙΖΑ, κάθε προσπάθεια σύνθεσης μετατράπηκε σε ρήξη. Και κάθε ρήξη δικαιολογήθηκε στο όνομα της ιδεολογικής συνέπειας.

Ενέργεια ή έκρηξη;

Ίσως, τελικά, η Νέα Αριστερά να βρίσκεται στην πιο κρίσιμη στιγμή της. Μπορεί να εξελιχθεί σε έναν νέο, πειστικό φορέα της προοδευτικής παράταξης – ή να διαλυθεί στα συστατικά της, όπως ένα άτομο που υπερφορτίστηκε. Η επιλογή δεν είναι μόνο οργανωτική ή εκλογική. Είναι φιλοσοφική:
Θα επιλέξει την πολιτική της σύνθεσης, ή την ηθική της καθαρότητας;

Ο Χαρίτσης και ο Σακελλαρίδης εκφράζουν δύο εκδοχές της ίδιας ανάγκης: να υπάρξει ξανά μια Αριστερά με νόημα. Ο πρώτος αναζητεί το νόημα στη συμμαχία. Ο δεύτερος, στην αυτονομία. Και οι δύο, όμως, φοβούνται το ίδιο πράγμα: τη διάλυση.

Το ερώτημα, τελικά, δεν είναι αν η Νέα Αριστερά θα συμμαχήσει ή όχι με τον ΣΥΡΙΖΑ ή το κόμμα Τσίπρα. Είναι αν μπορεί να αντέξει τον ίδιο της τον εαυτό χωρίς να διασπαστεί. Γιατί όπως και στη φυσική, η διάσπαση του ατόμου μπορεί να παράγει είτε φως είτε καταστροφή. Το αποτέλεσμα εξαρτάται από το αν υπάρχει, κάπου, έλεγχος.