Τι αλλάζει για πρώτη φορά μετά από 80 χρόνια στο Κληρονομικό Δίκαιο;

Ο Νοέμβριος του 2025 φέρνει μία από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις στο Κληρονομικό Δίκαιο της Ελλάδας, που αφορά τη διαχείριση της περιουσίας μετά τον θάνατο ενός πολίτη. Το ισχύον δίκαιο βασίζεται σε ρυθμίσεις που έχουν τις ρίζες τους στον Αστικό Κώδικα του 1946 και σε σκέψεις της Συντακτικής Επιτροπής του 1930. Αυτές οι διατάξεις, πλέον, θεωρούνται ξεπερασμένες, καθώς δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας και της πολυμορφίας των οικογενειακών σχημάτων.

Το υπουργείο Δικαιοσύνης υπό τον Γιώργο Φλωρίδη προωθεί μεταρρύθμιση που στοχεύει σε εκσυγχρονισμό, προστασία των κληρονόμων και εναρμόνιση με τις σύγχρονες πρακτικές άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η Επιτροπή – Ομάδα Εργασίας παραδίδει το νέο σχέδιο νόμου στις 12 Νοεμβρίου στον υπουργό και στον υφυπουργό Δικαιοσύνης Ιωάννη Μπούγα.

Τι προβλέπεται για τις ιδιόγραφες διαθήκες και πώς αντιμετωπίζεται η πλαστογράφηση;

Η Επιτροπή έθεσε ως βασικό στόχο τη διασφάλιση της γνησιότητας των διαθηκών, με έμφαση στις ιδιόγραφες. Στο νέο πλαίσιο:

• Οι ιδιόγραφες διαθήκες παραδίδονται στον συμβολαιογράφο για δημοσίευση μετά θάνατον.
• Όταν κληρονόμοι είναι συγγενείς πέραν των στενών ή μη συγγενείς, η διαθήκη πρέπει να κηρυχθεί «κυρία» για να παράγει έννομες συνέπειες.
• Απαιτείται αναγνώριση του γραφικού χαρακτήρα του διαθέτη, παρουσία μαρτύρων και γνωμάτευση ειδικού γραφολόγου.

Στόχος είναι να μειωθούν οι πλαστογραφίες και να διασφαλιστεί ότι η διαθήκη αντανακλά πραγματικά τη βούληση του διαθέτη.

Πώς ενισχύεται η θέση της συζύγου και ποιοι κερδίζουν από τις νέες ρυθμίσεις;

Οι αλλαγές στο καθεστώς της εξ αδιαθέτου διαδοχής αυξάνουν τα δικαιώματα της συζύγου:

• Σε οικογένεια με ένα παιδί, η σύζυγος λαμβάνει πλέον το 1/3 της περιουσίας (αντί 1/4), ενώ το παιδί το 2/3 (αντί 3/4).
• Σε οικογένειες με περισσότερα από ένα παιδιά, η σύζυγος διατηρεί το ποσοστό 1/4.
• Σε περίπτωση απουσίας παιδιών και γονέων, η σύζυγος γίνεται αποκλειστική κληρονόμος, μαζί με το «εξαίρετο», δηλαδή σκεύη, έπιπλα, βιβλία, αυτοκίνητο.

Αντίστοιχη προστασία ισχύει και για συντρόφους σε σύμφωνο συμβίωσης ή σε ελεύθερη ένωση άνω των τριών ετών, με δικαστικό έλεγχο για την επιβεβαίωση της συμβίωσης. Ο σύντροφος μπορεί να κληρονομήσει εάν δεν υπάρχουν συγγενείς, διαφορετικά η περιουσία πηγαίνει στο Δημόσιο.

Πώς αντιμετωπίζονται τα χρέη της κληρονομίας;

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του παρελθόντος ήταν η επιβάρυνση των κληρονόμων με τα χρέη του διαθέτη. Με το νέο σύστημα:

• Τα χρέη εξοφλούνται από την κληρονομία και όχι από την ατομική περιουσία των κληρονόμων.
• Το δικαστήριο θα διορίζει δικηγόρο εκκαθαριστή για τη συλλογή χρεών, τη ρευστοποίηση της κληρονομίας και την απόδοση του υπολοίπου στους κληρονόμους, αφαιρώντας την αμοιβή του.
• Τα παιδιά ή συγγενείς δεν θα αναγκάζονται πλέον να αποποιούνται κληρονομίες για να αποφύγουν χρέη.

Τι αλλαγές φέρνει η μεταρρύθμιση στη νόμιμη μοίρα;

Η νόμιμη μοίρα παύει να είναι εμπράγματη και γίνεται ενοχική – χρηματική απαίτηση. Αυτό σημαίνει ότι:

• Οι νόμιμοι μεριδούχοι δεν συγκυριεύουν πλέον τα ακίνητα αλλά έχουν απαίτηση χρηματική κατά του κληρονόμου.
• Εφαρμόζεται ακόμα και όταν η περιουσία περιέρχεται σε τρίτους, όπως κοινωφελή ιδρύματα.
• Ο διαθέτης μπορεί να αποκλείσει μεριδούχους από τη νόμιμη μοίρα, εφόσον έχουν επιδείξει συμπεριφορά αχαριστίας.

Τι νέους θεσμούς εισάγει η νομοθεσία;

Το νέο πλαίσιο εισάγει:

1. Κληρονομικές συμβάσεις : Ο διαθέτης μπορεί να συμφωνεί με μελλοντικούς κληρονόμους για κατανομή περιουσίας εν ζωή, ενεργοποιούμενη μετά τον θάνατο.
2. Κληρονομικές συμβάσεις παραίτησης: Επιτρέπουν την παραίτηση από μελλοντικά κληρονομικά δικαιώματα.
3. Διάθεση άυλων περιουσιακών στοιχείων: Επιχειρηματικά σήματα, επωνυμίες, πνευματικά δικαιώματα.
4. Κατάργηση θεσμών σε αχρησία: Όπως έκτακτες διαθήκες λόγω ναυαγίων ή πλημμύρας, νέμηση ανιόντος, εκποίηση ολόκληρης κληρονομίας.

Πώς αλλάζει η ψηφιακή εποχή στις διαθήκες;

• Καθιερώνεται η ψηφιακή διαθήκη, που θα συντάσσεται και θα δημοσιεύεται από συμβολαιογράφο.
• Καταργούνται οι ιδιόχειρες διαθήκες, που συχνά προκαλούσαν προβλήματα αντιφατικών οδηγιών ή αμφισβήτησης της υπογραφής του διαθέτη.

Ποιοι αφορά η αλλαγή και ποιοι την εκπονούν;

Οι νέες ρυθμίσεις αφορούν όλους τους πολίτες και ομογενείς που ζουν και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Την επεξεργασία ανέλαβε ειδική επιτροπή υπό τον καθηγητή Απόστολο Γεωργιάδη, με συμμετοχή κορυφαίων νομικών και ανώτατων δικαστών, όπως:

• Μαρουλιώ Δαβίου, αντιπρόεδρος Αρείου Πάγου
• Δήμητρα Παπαδοπούλου-Κλαμαρή, ομότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ
• Αθανάσιος Ζούπας, πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Πατρών
• Αντώνιος Καραμπατζός και Γεώργιος Λέκκας, καθηγητές Αστικού Δικαίου ΕΚΠΑ

Τι προβλέπεται συνοπτικά για τις βασικές αλλαγές;

1. Κληρονομικό δικαίωμα σε συντρόφους ζωής ακόμη και χωρίς νομικό δεσμό.
2. Περιορισμός ή κατάργηση του κληρονομικού δικαιώματος υπερήλικων γονέων.
3. Αναγνώριση κληρονομικών συμβάσεων και συμφωνιών εν ζωή με κληρονόμους.
4. Ελευθερία στη διάθεση άυλων περιουσιακών στοιχείων, όπως σήματα και πνευματικά δικαιώματα.
5. Χρονικά όρια κληρονομικού δικαιώματος για όσους αδιαφορούν για την περιουσία.
6. Καθιέρωση ψηφιακής διαθήκης και κατάργηση ιδιόχειρης.

Ποιες είναι οι κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες;

Η αλλαγή αναμένεται να έχει σημαντικές δικαιοπολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις:

• Προστατεύει πραγματικούς συντρόφους και σύζυγους.
• Αποτρέπει την απαξίωση περιουσιών που εγκαταλείπονται λόγω αδράνειας ή αποστάσεων, ιδίως σε ομογενείς.
• Διευκολύνει τη διαχείριση επιχειρηματικών και πνευματικών περιουσιακών στοιχείων.
• Μειώνει δικαστικά ζητήματα και συγκρούσεις μεταξύ κληρονόμων.

Με αυτήν τη μεταρρύθμιση, η Ελλάδα κάνει ένα ουσιαστικό βήμα προς ένα Κληρονομικό Δίκαιο σύγχρονο, λειτουργικό και κοινωνικά δίκαιο, που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μελλοντικών γενεών.