NewsEdit Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα από τα πιο ανησυχητικά δημογραφικά προβλήματα της Ευρώπης, και η μετανάστευση αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που συμβάλλουν στη συρρίκνωση του πληθυσμού της.
Εδώ και δεκαετίες, οι ελληνικές κοινότητες της διασποράς έχουν ριζώσει σε κάθε γωνιά του κόσμου — όμως καμία δεν είναι τόσο πολυάριθμη όσο εκείνη της Γερμανίας. Περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι ελληνικής καταγωγής ζουν σήμερα στη χώρα, σε μια σχέση που διαρκεί πάνω από εξήντα χρόνια και κουβαλά μέσα της ιστορίες κόπου, νοσταλγίας και επιτυχίας.
Από τη Βόννη του ’60 στη Γερμανία του ευρώ
Η μαζική έξοδος των Ελλήνων προς τη Γερμανία ξεκίνησε το 1960, όταν οι δύο κυβερνήσεις υπέγραψαν διμερή συμφωνία για την πρόσληψη εργατών στα εργοστάσια της τότε Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας. Μέχρι το 1976, πάνω από 620.000 Έλληνες, οι λεγόμενοι «γκασταρμπάιτερ» (φιλοξενούμενοι εργάτες), είχαν εγκαταλείψει την πατρίδα τους για μια καλύτερη ζωή στον Βορρά.
Η Γερμανία απορρόφησε το 53% όλων των Ελλήνων μεταναστών εκείνης της περιόδου, ενώ μεταξύ όσων κινήθηκαν προς την Ευρώπη, το 85% εγκαταστάθηκε εκεί. Μετά τους Τούρκους, τους Γιουγκοσλάβους και τους Ιταλούς, οι Έλληνες αποτέλεσαν την τέταρτη μεγαλύτερη εθνική ομάδα εργατών-μεταναστών στη χώρα.
Το δεύτερο μεγάλο μεταναστευτικό κύμα ήρθε δεκαετίες αργότερα, μετά το 2009, όταν η οικονομική κρίση στην Ελλάδα οδήγησε χιλιάδες νέους επιστήμονες, επαγγελματίες και τεχνίτες να αναζητήσουν προοπτικές στη Γερμανία της ανάπτυξης και της σταθερότητας.
Μια σχέση ανάγκης, όχι έρωτα
Η νέα μελέτη της διαΝΕΟσις, που παρουσιάστηκε από τη Deutsche Welle, προσφέρει για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη επιστημονική αποτύπωση του φαινομένου. Η έκθεση 150 σελίδων, γεμάτη δημογραφικά δεδομένα και πίνακες, φωτίζει τη διττή φύση της ελληνογερμανικής μεταναστευτικής ιστορίας: μια σχέση που βασίστηκε στην ανάγκη και όχι στην επιθυμία.
«Η μετανάστευση για την πλειονότητα περιγράφεται περισσότερο ως αποτέλεσμα αναγκαιότητας παρά επιλογής», σημειώνουν οι συντάκτες της έκθεσης. Οι λόγοι ήταν πρωτίστως οικονομικοί: καλύτεροι μισθοί, σταθερή εργασία, προοπτική για τα παιδιά. Όμως υπήρχαν και πιο βαθιά κίνητρα — η αναζήτηση μιας κοινωνίας με αξιοκρατία, ελευθερία και ανεκτικότητα, που η Ελλάδα της εποχής δεν μπορούσε να προσφέρει.
Νοσταλγία και απογοήτευση
Οι απαντήσεις των ερωτηθέντων σκιαγραφούν ένα συγκινητικό πορτρέτο ανθρώπων διχασμένων ανάμεσα στη νοσταλγία και τον ρεαλισμό. Τα συναισθήματα που συνδέουν περισσότερο με την Ελλάδα είναι η «νοσταλγία» και η «περηφάνια», αλλά ακολουθούν η «απογοήτευση», η «λύπη» και ο «θυμός».
Απέναντι στη Γερμανία, οι Έλληνες μετανάστες εκφράζουν κυρίως «ευγνωμοσύνη» — αλλά και «μοναξιά» και «άγχος». Για πολλούς, η Γερμανία αποτελεί πλέον δεύτερη πατρίδα, μια χώρα που προσφέρει σταθερότητα και ευκαιρίες, αλλά στερείται συναισθηματικής ζεστασιάς. Είναι μια ύπαρξη ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον τόπο της καρδιάς και τον τόπο της ασφάλειας.
Κατάρρευση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς
Ίσως το πιο ανησυχητικό εύρημα της μελέτης αφορά την απογοήτευση απέναντι στην ελληνική πολιτική και τους θεσμούς. Η εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη, τη δημόσια διοίκηση, την κυβέρνηση, τη Βουλή και τα μέσα ενημέρωσης βρίσκεται σχεδόν στο μηδέν. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι Ένοπλες Δυνάμεις, που εξακολουθούν να χαίρουν σεβασμού περίπου από το 20% των ερωτηθέντων.
Η εικόνα αυτή αποτυπώνει μια σκληρή αλήθεια: πολλοί από εκείνους που έφυγαν, δεν το έκαναν μόνο για ένα καλύτερο εισόδημα, αλλά και για μια καλύτερη σχέση με το κράτος. Κι αν η Γερμανία έγινε η «Γη της Επαγγελίας», αυτό οφείλεται όχι μόνο στις οικονομικές της ευκαιρίες, αλλά και στο ότι ενσάρκωσε —έστω ψυχρά— τη λειτουργία ενός συστήματος που στην Ελλάδα παραμένει εύθραυστο.
Μια ιστορία που συνεχίζεται
Περισσότερο από μισό αιώνα μετά, η ιστορία των Ελλήνων «γκασταρμπάιτερ» δεν ανήκει στο παρελθόν. Είναι μια ζωντανή αφήγηση ανθρώπων που κρατούν την Ελλάδα στις καρδιές τους, αλλά χτίζουν τη ζωή τους αλλού. Ανάμεσα στη νοσταλγία και τον πραγματισμό, ανάμεσα στην περηφάνια και την απογοήτευση, συνεχίζουν να θυμίζουν πως η μετανάστευση, για πολλές ελληνικές οικογένειες, υπήρξε και παραμένει το τίμημα της ελπίδας.