Όταν η άγρια φύση χτυπά την πόρτα μας

Αρκούδες, λύκοι, αγριογούρουνα και αλεπούδες σε κατοικημένες περιοχές – Τι λένε οι ειδικοί και ποιος ο ρόλος της Πολιτείας

Η εικόνα μιας αρκούδας που ψάχνει τροφή σε κάδο απορριμμάτων ή ενός αγριογούρουνου που τριγυρνά σε αυλές σπιτιών δεν αποτελεί πια σπάνιο θέαμα στην Ελλάδα. Τα περιστατικά με άγρια ζώα να κατεβαίνουν από τα βουνά και να φτάνουν σε χωριά, ακόμη και μέσα στον αστικό ιστό, πληθαίνουν. Οι «επισκέψεις» αυτές συχνά καταγράφονται σε βίντεο και γίνονται viral, πίσω τους όμως κρύβεται μια βαθύτερη πρόκληση: η δύσκολη συνύπαρξη ανθρώπου και άγριας ζωής.

Ο λύκος στη Χαλκιδική και το καμπανάκι των ειδικών

Το πρόσφατο περιστατικό στη Χαλκιδική, όπου ένας λύκος τραυμάτισε πεντάχρονο κορίτσι κοντά στον Νέο Μαρμαρά, τάραξε την τοπική κοινωνία. Οι επιστήμονες μιλούν για ένα «μεμονωμένο αλλά σοβαρό» γεγονός, καθώς τέτοιες επιθέσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες. Ο Πάνος Στεφάνου, υπεύθυνος επικοινωνίας του «Αρκτούρου», τόνισε ότι σε τρεις δεκαετίες δράσης δεν έχει καταγραφεί άλλο τόσο σοβαρό περιστατικό.

Στην ίδια κατεύθυνση και η τοποθέτηση του Σπύρου Ψαρούδα, Γενικού Συντονιστή της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης «Καλλιστώ», στο AnatropiNews: «Ο λύκος, από τη φύση του, αποφεύγει τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και οι επιθέσεις σε ανθρώπους είναι εξαιρετικά σπάνιες. Στην Ελλάδα είναι η πρώτη φορά που έχουμε προσέγγιση και επίθεση λύκου σε μικρό παιδί».

Όπως εξηγεί, η Ομάδα Άμεσης Επέμβασης της οργάνωσης βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στην περιοχή, τοποθέτησε κάμερες για την παρακολούθηση του ζώου και, σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές, προγραμματίζεται επιχείρηση παγίδευσής του, ώστε να μεταφερθεί σε καταφύγιο.

Γιατί τα άγρια ζώα πλησιάζουν τους οικισμούς

Ο βασικός λόγος, σύμφωνα με τον «Αρκτούρο», είναι η εύκολη πρόσβαση σε τροφή. Σκουπίδια, ακαθάριστοι κάδοι και αυτοσχέδιες χωματερές προσελκύουν τα ζώα, τα οποία, εάν δεν «ενοχληθούν», συνηθίζουν την παρουσία τους σε κατοικημένες περιοχές.

Παράγοντες όπως η κλιματική αλλαγή, η ερήμωση της υπαίθρου, η μείωση της κτηνοτροφίας και η αλλαγή των χρήσεων γης εντείνουν το φαινόμενο, τονίζει ο Σπύρος Ψαρούδας. «Η άγρια πανίδα αναγκάζεται να προσαρμοστεί. Δεν πρόκειται για συγκυριακά περιστατικά αλλά για τάση που σχετίζεται με τη σταδιακή απορρύθμιση των οικοσυστημάτων», υπογραμμίζει.

Από τις αλεπούδες της Αθήνας μέχρι τις αρκούδες της Πίνδου

Η Μαρία Γανωτή, πρόεδρος της ΑΝΙΜΑ, υπενθυμίζει ότι «άγρια ζωή υπάρχει μέσα στην πόλη εξαρχής». Στην Αθήνα, οι αλεπούδες έχουν κάνει έντονη την παρουσία τους την τελευταία δεκαετία, φωλιάζοντας ακόμη και σε περιοχές όπως ο Φιλοπάππου ή ο Λυκαβηττός. Χαρακτηριστική είναι η περισυλλογή αλεπούς ακόμη και από τη Βαρβάκειο αγορά.

Αντίστοιχα, οι αρκούδες εμφανίζονται όλο και συχνότερα σε κατοικημένες περιοχές, ιδιαίτερα σε περιόδους τροφικού στρες, την άνοιξη και το φθινόπωρο. Οι επιστήμονες τονίζουν πως οι κορυφαίοι θηρευτές, όπως ο λύκος και η αρκούδα, είναι θεμελιώδεις για τη διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων.

Οδηγίες προς τους πολίτες

Οι ειδικοί προειδοποιούν: δεν ταΐζουμε άγρια ζώα, δεν αφήνουμε εκτός κάδων σκουπίδια, δεν πλησιάζουμε ζώα με μικρά. «Η καλή πρόθεση μπορεί να γίνει επικίνδυνη», λέει ο Πάνος Στεφάνου. Ακόμη και ζώα όπως τα αγριογούρουνα, που θεωρούνται «κοντά» στον άνθρωπο, μπορεί να γίνουν απρόβλεπτα και επιθετικά.

Οι ευθύνες της Πολιτείας και οι λύσεις που προτείνονται

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλουν ότι τα δασαρχεία είναι υποστελεχωμένα και χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό. «Τα ζώα αλλά και οι άνθρωποι πληρώνουν την αδράνεια της Πολιτείας», σημειώνει ο Στεφάνου. Από την πλευρά του, ο Ψαρούδας υπογραμμίζει ότι η συνύπαρξη με τα μεγάλα σαρκοφάγα απαιτεί στήριξη των ανθρώπων της υπαίθρου με μέτρα όπως ηλεκτροφόρες περιφράξεις και σκύλους φύλαξης κοπαδιών, επαρκώς στελεχωμένες δασικές υπηρεσίες, συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και περιβαλλοντική εκπαίδευση.

Το ζητούμενο, καταλήγουν οι ειδικοί, δεν είναι η πλήρης εξάλειψη των συγκρούσεων, αλλά η μείωσή τους μέσα από σχέδιο, συνεργασία και σεβασμό στη φύση.

Λύκος ή υβρίδιο; Ερμηνεύοντας το συμβάν στη Χαλκιδική

Ο Γιάννης Πουλόπουλος, πρωτεργάτης της περίθαλψης άγριων ζώων στην Ελλάδα και υπεύθυνος του ΕΚΠΑΖ (Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων) γράφει για το περιστατικό στη Χαλκιδική:

Πριν από λίγες ημέρες λοιπόν συνέβη κάτι πολύ περίεργο στη Χαλκιδική, το οποίο έκανε ήδη τον γύρο των ΜΜΕ. Το συμβάν αφορά επίθεση λύκου σε μικρό κοριτσάκι στα καλά καθούμενα. Ο υπογράφων είδε μέσω site εικόνες και βίντεο που συνοδεύονταν και από περιγραφή του συμβάντος από δημοσιογράφο-παρουσιαστή, βάσει πληροφοριών από τη μητέρα του παιδιού και άλλων αυτοπτών μαρτύρων. Το συμβάν έληξε ευτυχώς χωρίς τραγικές συνέπειες για το κοριτσάκι. Μάλιστα, αναφέρθηκαν και άλλα παρόμοια περιστατικά στην περιοχή κατά τους προηγούμενους λίγους μήνες, πάλι ευτυχώς χωρίς τραγικά αποτελέσματα.

Οι απορίες για τη συμπεριφορά του ζώου
Τέτοιες συμπεριφορές ζώου δεν είναι αντιπροσωπευτικές ενός καθαρόαιμου λύκου μεγαλωμένου στη φύση. Γι’ αυτό είναι εύλογες οι απορίες του υπογράφοντος. Με το παρόν σημείωμα γίνεται προσπάθεια να υποθέσουμε με τι ζώο σχετίζεται ένα τέτοιο συμβάν, ενώ, εφόσον συλληφθεί ζωντανό και μελετηθεί η συμπεριφορά του στο καταφύγιο λύκων της Οργάνωσης «Αρκτούρος», σε συνδυασμό και με την ταυτοποίηση του γενετικού του υλικού (κατά πόσο δηλαδή είναι γνήσιος λύκος ή υβρίδιο με σκύλο), τότε και μόνο θα έχουμε σίγουρες απαντήσεις για αυτό το παράδοξο –για γνήσιο άγριο λύκο– φαινόμενο, που δεν παρατηρήθηκε πουθενά αλλού στη χώρα μας στο παρελθόν. Επίσης, θα επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε και το είδος της επίθεσης του ζώου προς το κοριτσάκι.

Η φύση του λύκου και τα όρια με τα υβρίδια
Κατ’ αρχήν, είναι γνωστό ότι ο λύκος αποφεύγει τον άνθρωπο, ενώ ακόμη και αν πλησιάσει σε κοπάδι προβάτων που βόσκουν, δεν τολμά να επιτεθεί εφόσον το κοπάδι φυλάγεται από τον τσοπάνο (αυτό ισχύει και για ολόκληρη αγέλη λύκων). Είναι γνωστό επίσης ότι ένας νεαρός λύκος (εκτιμάται ότι ο συγκεκριμένος είναι περίπου ενάμιση χρόνου) ουδέποτε εγκαταλείπει την αγέλη του (είναι η οικογενειακή του ομάδα), ενώ στην ηλικία του ήδη έχει εκπαιδευτεί από τα πιο έμπειρα μέλη της αγέλης για το τι και πώς θα κυνηγήσει για τροφή. Επιπλέον, ένας λύκος μεγαλωμένος στη φύση μπορεί να σκοτώσει ζώο δεκαπλάσιο του δικού του βάρους, ακόμη και αν κυνηγήσει μόνος του. Τέτοια ικανότητα για κυνήγι μεγαλόσωμων ζώων δεν την έχουν τα υβρίδια σκύλων-λύκων, ακόμη κι αν έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει στη φύση.

Τα στοιχεία που δεν ταιριάζουν σε άγριο λύκο
Στην προκειμένη περίπτωση, όπως ανέφερε η δημοσιογράφος στο βίντεο, η μητέρα του κοριτσιού είπε επί λέξει: «Ευτυχώς που ο λύκος δεν χρησιμοποίησε τα δόντια του». Αν συνυπολογίσουμε λοιπόν τη δύναμη του λύκου, την ευφυΐα του (καταστρώνει στρατηγικά σχέδια προκειμένου να εξασφαλίσει την τροφή του με επιτυχία), την αποφυγή σύγκρουσης με τον άνθρωπο –ακόμη και σε χειμώνες με πολικό ψύχος στα βουνά μας ποτέ δεν έχει δεχτεί άνθρωπος επίθεση από λύκο, γιατί κάτι τέτοιο θα γινόταν ευρέως γνωστό– τότε κάτι άλλο συνέβη, παρά επίθεση του λύκου προς το κοριτσάκι με σκοπό να το σκοτώσει.

Το ότι «ευτυχώς δεν χρησιμοποίησε τα δόντια του», όπως προαναφέρθηκε, σε συνδυασμό με τους μώλωπες και τις γρατζουνιές στην κοιλιά και στον μηρό του παιδιού, μαρτυρούν κάτι διαφορετικό από επίθεση με φονική διάθεση. (Σημειωτέον ότι οι λύκοι, όπως και άλλα μεγαλόσωμα σαρκοφάγα ζώα, αρπάζουν το υποψήφιο θύμα τους από τον λαιμό με τα σε γωνία δόντια τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κυνόδοντες των λύκων είναι μεγαλύτεροι από ό,τι σε σκυλιά οποιουδήποτε μεγέθους).

Η πιθανότητα παιχνιδιού αντί για επίθεση
Το παιδάκι, προφανώς μικρόσωμο και αδύναμο για να αντέξει σε μια τέτοια φονική επίθεση, δεν θα μπορούσε να επιβιώσει παρά για κλάσμα δευτερολέπτου μόνο. Το ότι κάποιος άνδρας πέταξε πέτρες και ανάγκασε τον λύκο να πέσει στη θάλασσα είναι επίσης παράδοξο για λύκο, ακόμη κι αν είχε μεγαλώσει από ανθρώπους και για κάποιο λόγο βρέθηκε μόνος του ελεύθερος. Ένας τέτοιος λύκος, αν νευριάσει, θα υπερασπιστεί τον εαυτό του απέναντι σε κάποιον που τον πετροβολά· είναι ίσως η μόνη περίπτωση να του επιτεθεί κιόλας. Ο εξημερωμένος λύκος δεν αποφεύγει τους ανθρώπους εφόσον δεν υφίσταται κακομεταχείριση, γίνεται πολύ φιλικός. Διαφορετικά, ορμάει. Χρειάζεται διπλωματία. Αντιθέτως, ο άγριος λύκος αποφεύγει πάντα τον άνθρωπο, όπως προαναφέρθηκε.

Από τα προαναφερόμενα φαίνεται πως το ζώο ξέφυγε από αιχμαλωσία (είτε είναι 100% γνήσιος λύκος είτε διασταύρωση λύκου με σκύλο) και προφανώς ήθελε να παίξει με το κοριτσάκι, το οποίο ήταν και ελαφρά ντυμένο, καθότι καλοκαίρι. Φυσικά, το παιδάκι φοβήθηκε βλέποντας το μεγαλόσωμο ζώο να τρέχει κατά πάνω του, να σηκώνεται όρθιο και να το σπρώχνει παιχνιδιάρικα αλλά άγαρμπα. Έτσι εξηγούνται και οι μελανιές και οι γρατζουνιές. Δεν είδαμε πουθενά δαγκωνιά λύκου.

Προσωπικές εμπειρίες από τη φροντίδα λύκων
Με τους άνω κυνόδοντες να έχουν μήκος περίπου 4 εκατοστά, εύκολα φαντάζεται κανείς τι ζημιά θα προκαλούσε έστω και μία δαγκωνιά στην λεπτή και εύθραυστη ανθρώπινη επιδερμίδα. Αφού λοιπόν το ζώο έπεσε στη θάλασσα για να γλιτώσει από το πετροβόλημα, στη συνέχεια –πάλι σύμφωνα με την αφήγηση στο βίντεο– η πανικόβλητη μητέρα με το παιδάκι στην αγκαλιά έτρεξαν να φύγουν και κατάφεραν να φτάσουν στο κτίριο-καταφύγιο τους, παρόλο που το ζώο βγήκε από τη θάλασσα και τις κυνήγησε. Είναι δυνατόν να ξεφύγει μια γυναίκα με το 4χρονο κοριτσάκι της αγκαλιά από έναν λύκο που επιμένει να τις κυνηγάει; Ακόμη και πρωταθλητής στα 100 μέτρα δεν παραβγαίνει σε ταχύτητα με έναν λύκο που τρέχει πάση δυνάμει.

Το μόνο που δικαιολογεί όλη αυτή τη δυσάρεστη ιστορία με τη μη τραγική κατάληξη για το άτυχο κοριτσάκι είναι η πιθανότητα το ζώο, όντας εξοικειωμένο με τους ανθρώπους, να ήθελε επικοινωνία και παιχνίδι, κάτι που φυσικά και εντελώς δικαιολογημένα κατατρόμαξε τη μητέρα και πολύ περισσότερο το κοριτσάκι, το οποίο φοβάμαι ότι θα αργήσει να ξεπεράσει τον πανικό που έζησε.

Για την προαναφερόμενη υπόθεση, ότι αν σηκωθεί όρθιος ο λύκος και σπρώξει παιχνιδιάρικα έναν άνθρωπο, έχω προσωπική εμπειρία. Κάποιοι από τους φιλοξενούμενους λύκους στο Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων (ΕΚΠΑΖ), που μεγαλώσαμε από ορφανά μωρά, πολλές φορές όταν μεγάλωσαν και παίζαμε, κόντεψαν να με ρίξουν κάτω, άθελά τους βέβαια. Η μανία τους ήταν να μου γλείψουν το πρόσωπο και όταν ξάπλωνα μπρούμυτα στα χόρτα της αυλής τους και έκρυβα το πρόσωπό μου με τα δύο χέρια, οι λύκοι ανέβαιναν στην πλάτη μου και έσπρωχναν τα μάγουλά μου με τις μουσούδες τους. Άλλες φορές μου έφερναν και άφηναν μπροστά στα πόδια μου, σαν δώρα, μεγάλα κόκαλα που τους είχα φέρει τις προηγούμενες μέρες για να παίξουν, κρατώντας χαμηλωμένα τα μάτια τους από εμφανή συστολή. Αν ερχόταν ένα τέτοιο ζώο για να παίξει και δεν το ήξερα, φυσικά και θα πανικοβαλλόμουν και θα θεωρούσα ότι έρχεται απειλητικά να με βλάψει· πόσο μάλλον αν δεν ήξερα από λύκους και κυρίως αν ήμουν μικρό παιδί.

Η ανάγκη μελέτης DNA και συμπεριφοράς
Το παρόν κείμενο δεν γράφτηκε –αλλοίμονο– για να λοιδορήσει το άτυχο κοριτσάκι και τη μητέρα του, ούτε και τα άλλα άτομα που ακούστηκε ότι έζησαν πριν λίγο καιρό παρόμοια εμπειρία. Αντιθέτως, γίνεται προσπάθεια να κατανοηθεί τι ακριβώς έγινε, να ερμηνευτεί η συμπεριφορά του ζώου και φυσικά, μέχρι να συλληφθεί με επιτυχία ο λύκος (γνήσιος ή όχι), να μην υπάρχει πανικός. Άλλωστε η περιοχή του συμβάντος είναι καλοκαιρινό θέρετρο για τουρισμό και ψυχαγωγία και θεωρώ απίθανο να βρέθηκε εκεί –και μάλιστα να περιφέρεται για κάποιους μήνες– ένας γνήσιος λύκος γεννημένος και μεγαλωμένος στη φύση.

Αποφυγή πανικού και αναζήτηση απαντήσεων
Η μελέτη του DNA και της συμπεριφοράς του στο καταφύγιο του «Αρκτούρου» πιστεύω θα ξεδιαλύνει όλα τα ερωτήματά μας.