NewsEdit Σαν σήμερα, στις 8 Σεπτεμβρίου 2000, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 67 ετών ο Βασίλης Ραφαηλίδης, ένας από τους πιο αιχμηρούς και ανήσυχους Έλληνες δημοσιογράφους, κριτικούς κινηματογράφου και συγγραφείς.
Ο Ραφαηλίδης άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη δημόσια σφαίρα με την ακατάβλητη κριτική του σκέψη, το ανατρεπτικό χιούμορ και τις βαθιές πολιτικές και κοινωνικές του αναλύσεις. Με την πένα του, αποκάλυπτε μηχανισμούς εξουσίας και ιδεολογίας, ενώ η κριτική του στάση απέναντι στον φασισμό και τον καπιταλισμό παραμένει επίκαιρη.
Σκέψη και γραφή με πολιτική αιχμή
Ο Ραφαηλίδης ήταν πολύ περισσότερα από ένας κριτικός κινηματογράφου – αν και θεωρείται από τους σπουδαιότερους στην Ελλάδα. Μέσα από το κινηματογραφικό του έργο και τις πολιτικές αναλύσεις του, αποκάλυπτε τη διαπλοκή πολιτισμού, εξουσίας και κοινωνικών δομών. Στα γραπτά του για τον φασισμό, ξεχωρίζει η διατύπωση ότι «ο φασισμός είναι κοινωνικό καθεστώς σπέσιαλ για μικροαστούς». Δεν ήταν μια απλή πολιτική θέση αλλά μια διάγνωση: ο Ραφαηλίδης εξηγούσε πώς η μικροαστική ψυχολογία, με την εμμονή της στην κοινωνική ανέλιξη και το φόβο της πτώσης, γίνεται το ιδανικό έδαφος για την καλλιέργεια αυταρχικών ιδεολογιών.
Στα κείμενά του τόνιζε πως ο φασισμός, αν και προϊόν του μεγάλου κεφαλαίου, βρίσκει τη βάση στήριξής του στους μικρομεσαίους: «Κάθε μικροαστός ονειρεύεται τον αστό που ζεσταίνει μέσα του… Κάθε ψιλικατζής ονειρεύεται ένα σούπερ μάρκετ». Μέσα από τέτοιες φράσεις ανέδειξε τον μηχανισμό που μετατρέπει την κοινωνική φιλοδοξία και την ανασφάλεια σε ιδεολογική υποταγή.
Από την αριστερά στον κινηματογράφο και τη δημοσιογραφία
Γεννημένος στην Κοζάνη το 1934, ο Ραφαηλίδης μεγάλωσε σε μια Ελλάδα διχασμένη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, γεγονός που διαμόρφωσε την πολιτική του σκέψη. Σπούδασε κινηματογράφο στη Γαλλία και εργάστηκε ως σκηνοθέτης, αλλά σύντομα στράφηκε στη δημοσιογραφία και την κριτική. Η φωνή του ξεχώρισε για τη γλωσσική του δεινότητα και την ικανότητά του να συνδέει την κινηματογραφική τέχνη με τη φιλοσοφία και την πολιτική.
Συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά όπως το Βήμα, τα Νέα, ο Ταχυδρόμος, ενώ έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό από την τηλεοπτική εκπομπή Σινεμά και Επικαιρότητα στην ΕΡΤ τη δεκαετία του ’80. Η εκπομπή του, με τον καυστικό σχολιασμό και την αναλυτική του ματιά, αποτέλεσε σχολείο για μια γενιά θεατών που έμαθε να βλέπει τον κινηματογράφο ως τέχνη και κοινωνικό εργαλείο.
Πολιτική σκέψη χωρίς συμβιβασμούς
Μαρξιστής διανοούμενος και μέλος της Αριστεράς, ο Ραφαηλίδης δεν δίσταζε να ασκεί κριτική στα κακώς κείμενα, ακόμη και μέσα στον ίδιο τον χώρο της Αριστεράς. Τα έργα του όπως «Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους», «Λαϊκισμός και φασισμός», «Η Δικτατορία του Προλεταριάτου και οι Μάσκες της» και πλήθος δοκιμίων, αποτελούν ακόμα σημεία αναφοράς για τη μελέτη της ελληνικής ιστορίας και πολιτικής.
Η γραφή του ήταν απλή, αιχμηρή και συχνά σαρκαστική, με σκοπό να προκαλέσει τον αναγνώστη να αμφισβητήσει στερεότυπα. Ήταν ένας διανοούμενος που δεν έβλεπε την τέχνη αποκομμένη από την κοινωνία και την πολιτική, αλλά την τοποθετούσε στο κέντρο της ιστορικής πραγματικότητας.
Μια παρακαταθήκη για το σήμερα
Η κριτική του στον φασισμό και τον καπιταλισμό παραμένει επίκαιρη σε μια εποχή ανόδου της ακροδεξιάς και αυταρχικών ρευμάτων. Η διαύγεια με την οποία ανέλυε την κοινωνική ψυχολογία των μικροαστικών στρωμάτων ως δεξαμενή του φασισμού εξακολουθεί να εμπνέει αναγνώστες και ερευνητές. Ο Ραφαηλίδης ήταν από εκείνους τους διανοούμενους που δεν δίστασαν να συγκρουστούν με την κυρίαρχη αφήγηση και να δώσουν πολιτικό βάθος στη δημοσιογραφία και την κριτική.
Πέθανε στις 8 Σεπτεμβρίου 2000, αλλά η φωνή του συνεχίζει να ακούγεται μέσα από τα βιβλία του, τις τηλεοπτικές του εμφανίσεις και τα κείμενα που υπενθυμίζουν ότι η κριτική σκέψη είναι η πιο ισχυρή άμυνα απέναντι στον φασισμό.