Ο εφιάλτης του πολέμου Ισραήλ-Ιράν και τα βασιλικά όνειρα του Ρεζά Παχλαβί

Εν μέσω της σφοδρής στρατιωτικής σύγκρουσης Ισραήλ–Ιράν, μια ξεχασμένη φιγούρα από το παρελθόν της Περσίας επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο.

Ο Ρεζά Παχλαβί, πρωτότοκος γιος του τελευταίου Σάχη του Ιράν, κάνει νέα έκκληση για την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος, καλώντας ανοιχτά τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας να εγκαταλείψουν την κυβέρνηση των Αγιατολάχ. Το όνομά του επανέρχεται συχνά στη διεθνή επικαιρότητα – όμως αυτή τη φορά, η συγκυρία είναι πιο έκρυθμη από ποτέ.

«Ενωθείτε με τον λαό»

Σε ένα ηχηρό πολιτικό μήνυμα που συνοδεύει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της ισραηλινής πλευράς, ο Ρεζά Παχλαβί καταγγέλλει τον Ανώτατο Ηγέτη του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, ότι «σύρει τη χώρα σε έναν αχρείαστο πόλεμο». Απευθυνόμενος ευθέως στον στρατό, την αστυνομία και τις δυνάμεις ασφαλείας, τους καλεί να αποκηρύξουν το θεοκρατικό καθεστώς, προτάσσοντας τη συνείδηση και τον όρκο τους προς τον ιρανικό λαό.

«Το Ιράν είναι δικό σας να το διεκδικήσετε. Μείνετε δυνατοί και θα νικήσουμε», γράφει σε πρόσφατη ανακοίνωσή του. Παράλληλα, καλεί τη διεθνή κοινότητα «να μην προσφέρει σανίδα σωτηρίας σε ένα ετοιμοθάνατο, τρομοκρατικό καθεστώς».

Μια δυναστεία στην εξορία

Ο Ρεζά Παχλαβί θα ήταν σήμερα βασιλιάς του Ιράν, εάν δεν είχε μεσολαβήσει η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 που ανέτρεψε τον πατέρα του, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί. Η ανατροπή της μοναρχίας βύθισε την οικογένεια στην εξορία, σε ένα συνεχές και ταπεινωτικό γεωπολιτικό «σαφάρι»: Μαρόκο, Μπαχάμες, Μεξικό, Παναμάς, ΗΠΑ, Αίγυπτος. Καμία χώρα δεν ήθελε να φιλοξενήσει τον έκπτωτο βασιλιά. Όταν τελικά έγινε δεκτός προσωρινά στις ΗΠΑ για λόγους υγείας, ακολούθησε η κρίση με την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη από Ιρανούς φοιτητές – μια ιστορική τομή που σφράγισε τις σχέσεις Ουάσινγκτον–Τεχεράνης για δεκαετίες.

Ο ίδιος ο Ρεζά Παχλαβί, τότε μόλις 20 ετών, βρέθηκε επικεφαλής μιας διαλυμένης δυναστείας. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στις ΗΠΑ, ίδρυσε το «Εθνικό Συμβούλιο του Ιράν» ως μια μορφή «σκιώδους κυβέρνησης» και διατήρησε ισχυρές σχέσεις με κύκλους εξουσίας στην Ουάσινγκτον και το Τελ Αβίβ. Παρότι ο ίδιος αποφεύγει να ταυτιστεί ανοιχτά με την επιστροφή της μοναρχίας, τμήμα του κινήματος κατά του καθεστώτος στο Ιράν αποτελείται από νοσταλγούς της εποχής του Σάχη και υποστηρικτές της βασιλείας.

Η διπλή αφήγηση του παρελθόντος

Η εικόνα του Ιράν προ του 1979 παρουσιάζεται συχνά στα κοινωνικά δίκτυα με νοσταλγικές αναφορές στην πρόοδο, τον εκσυγχρονισμό και τη δυτική κουλτούρα που προώθησε η βασιλική οικογένεια. Η πραγματικότητα, ωστόσο, ήταν πολύ πιο σύνθετη. Το καθεστώς του Σάχη υπήρξε αυταρχικό, βίαιο και ταξικά διχαστικό. Η μυστική αστυνομία (SAVAK) επιδόθηκε σε συστηματική καταστολή κάθε αντιπολίτευσης, ενώ μεγάλα στρώματα του πληθυσμού ζούσαν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας.

Αυτή η διπλή εικόνα του παρελθόντος επανέρχεται σήμερα: οι ΗΠΑ φέρονται να επενδύουν εκ νέου στον εξόριστο πρίγκιπα, προτείνοντάς τον ως «μετριοπαθή» λύση απέναντι σε ένα ριζοσπαστικό θεοκρατικό καθεστώς. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν πολιτικοί αναλυτές, αυτή η πρόταση μάλλον απομακρύνει παρά φέρνει κοντά τις ΗΠΑ με τον ιρανικό λαό. Η επιβολή εξωτερικών σχεδίων για «μεταρρύθμιση εκ των άνω» δύσκολα πείθει μια κοινωνία 90 εκατομμυρίων ανθρώπων, που δεν ξέχασε τις πληγές του παρελθόντος.

Η προσωπική του ζωή

Στην προσωπική του ζωή, ο Ρεζά Παχλαβί διατηρεί προφίλ σύγχρονου κοσμικού ηγέτη. Παντρεύτηκε την Ιρανή-Αμερικανίδα δικηγόρο Γιασμίν Ετεμάντ το 1986 και έχουν αποκτήσει τρεις κόρες: τη Νουρ, την Ιμάν και τη Φαράχ. Πρόσφατα, η πριγκίπισσα Ιμάν παντρεύτηκε στο Παρίσι τον Αμερικανό επιχειρηματία Μπράντλεϊ Σέρμαν, σε μια τελετή που συγκέντρωσε διακριτική δημοσιότητα. Ωστόσο, το όνομα Παχλαβί εξακολουθεί να φέρει βαριά σκιά: δύο από τα αδέλφια του Ρεζά, η Λεϊλά και ο Άλι, αυτοκτόνησαν σε διαφορετικές περιόδους της ζωής τους, δείγμα της πίεσης και της ψυχολογικής φθοράς που προκάλεσε η εξορία.

Η «σκιά» της επόμενης ημέρας

Ο Ρεζά Παχλαβί ζει σήμερα στην Ουάσινγκτον και παρακολουθεί από μακριά τις εξελίξεις στο Ιράν, χωρίς να έχει επισκεφθεί τη χώρα του εδώ και σχεδόν μισό αιώνα. Μέσα από τα social media και διεθνείς παρεμβάσεις προσπαθεί να διατηρεί την παρουσία του στο δημόσιο διάλογο, προωθώντας ένα όραμα «κοσμικής δημοκρατίας» για το Ιράν του αύριο.

Όμως το ερώτημα παραμένει: μπορεί ένας άνθρωπος που ζει στην εξορία από τα 18 του, και που εκπροσωπεί μια οικογένεια ταυτισμένη με την καταπίεση και τη διαφθορά, να πείσει τη σύγχρονη ιρανική κοινωνία; Και πόσο ειλικρινής είναι η δυτική στήριξη σε ένα «εκσυγχρονιστικό όραμα», όταν συνοδεύεται από πυραύλους και οικονομικές κυρώσεις;

Σε κάθε περίπτωση, η «επιστροφή» του Ρεζά Παχλαβί –έστω και συμβολικά– αναδεικνύει τη βαθιά κρίση στρατηγικής της Δύσης απέναντι στο Ιράν. Και ίσως το πιο κρίσιμο μάθημα από την ιστορία της οικογένειάς του είναι πως ό,τι δεν αλλάζει εκ των έσω, δύσκολα επιβάλλεται απ’ έξω.

ΠΡΟΣΩΠΑ | Ρεζά Παχλαβί

Ο εξόριστος διάδοχος που καλεί σε ανατροπή της Ισλαμικής Δημοκρατίας

Ποιος είναι

Ονοματεπώνυμο: Ρεζά Παχλαβί (Reza Pahlavi)
Γέννηση: 31 Οκτωβρίου 1960, Τεχεράνη, Ιράν
Καταγωγή: Πρωτότοκος γιος του τελευταίου Σάχη της Περσίας, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί και της αυτοκράτειρας Φαράχ Ντιμπά
Τίτλος: Τυπικός διάδοχος του θρόνου του Ιράν
Κατοικία: Ουάσινγκτον, ΗΠΑ (εξορία από το 1979)

Οικογένεια και προσωπική ζωή

Παντρεύτηκε το 1986 την Ιρανοαμερικανίδα Γιασμίν Ετεμάντ-Αμινί
Έχουν τρεις κόρες: Νουρ, Ιμάν, και Φαράχ
Δεν έχει άρρενα απόγονο — δεύτερος στη γραμμή διαδοχής θεωρείται ο εξάδελφός του, Πάτρικ Αλί Παχλαβί
Ζει μακριά από το Ιράν εδώ και σχεδόν πέντε δεκαετίες, αλλά δηλώνει «συνδεδεμένος με τον λαό»

Πολιτική δράση

Ιδρυτής του National Council of Iran, μιας σκιώδους κυβέρνησης στην εξορία
Δραστήριος στα social media και σε διεθνή fora, με σταθερές παρεμβάσεις για την κατάσταση στο Ιράν
Ζητά την αποχώρηση του θεοκρατικού καθεστώτος και τη μετάβαση σε κοσμική, φιλελεύθερη δημοκρατία
Δεν δηλώνει νοσταλγός της μοναρχίας, αλλά ούτε την απορρίπτει πλήρως ως ενδεχόμενο
Έχει διατηρήσει επαφές με Ισραήλ και ΗΠΑ, προβάλλοντας τη φιλοδυτική του στάση

Χρονολόγιο Ζωής

Έτος	Σημαντικά γεγονότα
1960	Γεννιέται στην Τεχεράνη ως διάδοχος του θρόνου.
1979	Ξεσπά η Ισλαμική Επανάσταση – η οικογένεια Παχλαβί εξορίζεται.
1980	Πεθαίνει ο Σάχης. Ο Ρεζά γίνεται επικεφαλής της εξόριστης βασιλικής οικογένειας.
1986	Παντρεύεται τη Γιασμίν Ετεμάντ – Αμινί.
1990s	Ιδρύει πολιτικούς φορείς στην εξορία. Σπουδάζει πολιτικές επιστήμες στις ΗΠΑ.
2000s	Πυκνώνει παρεμβάσεις υπέρ εκδημοκρατισμού του Ιράν.
2022	Στηρίζει το κίνημα «Γυναίκα – Ζωή – Ελευθερία» μετά τη δολοφονία της Μαχσά Αμινί.
2024–2025	Ζητά από τις δυνάμεις ασφαλείας να εγκαταλείψουν το καθεστώς – προβάλλει ως εναλλακτική φωνή.