NewsEdit Ο κόσμος ξυπνά με ένα αίσθημα ασφυξίας. Στις εφημερίδες, στις οθόνες των παλιών τηλεοράσεων, στα δελτία ειδήσεων, η ίδια είδηση επαναλαμβάνεται με κοφτή, σχεδόν μεταλλική ψυχρότητα: ο ΟΠΕΚ αυξάνει τις τιμές του πετρελαίου κατά περίπου 60%.
Το ημερολόγιο γράφει 9 Δεκεμβρίου 1979. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο στη δεκαετία του ’70. Αλλά αυτή τη φορά, η ανακοίνωση δεν μοιάζει με ακόμη μία μεταβολή στις διεθνείς τιμές. Είναι το αποκορύφωμα μιας κρίσης που σιγοβράζει έναν ολόκληρο χρόνο, από την Ιρανική Επανάσταση και μετά, και τώρα εκρήγνυται μπροστά στα μάτια κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και νοικοκυριών.
Η αρχή της κρίσης: Ιράν 1979
Η κρίση δεν γεννιέται σήμερα. Τα πρώτα σημάδια εμφανίζονται τον Ιανουάριο, όταν η Ιρανική Επανάσταση ανατρέπει τον Σάχη και παραλύει την πετρελαϊκή παραγωγή της χώρας. Το Ιράν, τότε δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας του ΟΠΕΚ, πέφτει από τα 6 εκατ. βαρέλια την ημέρα στα μισά.
Οι διεθνείς αγορές αρχίζουν να υπολογίζουν απώλειες, οι traders βλέπουν κενά στην προσφορά, και μια εσωτερική πολιτική κρίση μετατρέπεται σε παγκόσμια ενεργειακή καταιγίδα. Οι εικόνες από την Τεχεράνη—διαδηλώσεις, καμένα διυλιστήρια, πολιτοφυλακές στους δρόμους—ταξιδεύουν στη Δύση και γεννούν φόβο: η σταθερή και άφθονη μέχρι τότε προσφορά πετρελαίου μπορεί να χαθεί από τη μία μέρα στην άλλη.
Ο ΟΠΕΚ παίρνει τη μεγάλη απόφαση
Στις 9 Δεκεμβρίου, μέσα σε αίθουσες συνεδριάσεων με βαριές κουρτίνες και μεταφραστές να κινούνται νευρικά, ο ΟΠΕΚ ανακοινώνει αύξηση τιμών περίπου 60%, εκτοξεύοντας την τιμή του βαρελιού από τα ~$15 σε επίπεδα που μέσα σε λίγους μήνες φτάνουν τα $39,50.
Η αντίδραση είναι άμεση. Στη Νέα Υόρκη, το πετρέλαιο γίνεται αντικείμενο κερδοσκοπίας. Στο Τόκιο, η κυβέρνηση καλεί έκτακτο συμβούλιο ενεργειακής πολιτικής. Στην Ευρώπη, οι αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι ο χειμώνας θα είναι δύσκολος. Στους δρόμους, οι ουρές στα βενζινάδικα επιστρέφουν, οι οδηγοί φωνάζουν, τα αυτοκίνητα ακινητοποιούνται με τα φλας αναμμένα. Ο κόσμος βλέπει ξανά αυτό που νόμιζε ότι είχε αφήσει πίσω το 1973: έναν κόσμο που δεν έχει αρκετή ενέργεια.
1980: Ο πόλεμος Ιράν–Ιράκ και η επέκταση της κρίσης
Λίγο αργότερα, ξεσπά ο πόλεμος Ιράν–Ιράκ. Βομβαρδισμένα πετρελαϊκά τερματικά, αποκλεισμοί και επιθέσεις σε δεξαμενόπλοια μειώνουν περαιτέρω την παραγωγή. Ο ΟΠΕΚ διατηρεί υψηλές τιμές για να προστατεύσει τα έσοδα των μελών του, ενώ η κρίση εξαπλώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι συνέπειες για τους Δυτικούς καταναλωτές είναι διπλές: αύξηση κόστους μεταφορών και ενέργειας, και έκρηξη του πληθωρισμού. Γεννιέται η εποχή του στασιμοπληθωρισμού, όπου ύφεση και πληθωρισμός συνυπάρχουν σε αδιέξοδο.
Οι αντιδράσεις των κυβερνήσεων
Στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Κάρτερ κηρύσσει «εθνική ενεργειακή κρίση» και προωθεί μέτρα για εξοικονόμηση και αύξηση εγχώριας παραγωγής. Στην Ευρώπη, επιταχύνονται οι επενδύσεις στην πυρηνική ενέργεια και στις εγχώριες πηγές. Στην Ιαπωνία, αρχίζει η επανεξέταση της εξάρτησης από ξένους προμηθευτές, αντιλαμβανόμενη τον ενεργειακό κίνδυνο ως στρατηγικό ζήτημα.
Μια ημερομηνία που άλλαξε τον κόσμο
Η 9η Δεκεμβρίου 1979 δεν είναι απλά μια μέρα ανακοίνωσης τιμών. Είναι η στιγμή που ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι η ενέργεια δεν είναι δεδομένη, δεν είναι απεριόριστη και δεν μπορεί να αποκοπεί από την πολιτική, τις επαναστάσεις, τους πολέμους και τις κυβερνητικές αποφάσεις.
Η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ’70 αφήνει βαθιά σημάδια: παγκόσμια ύφεση, αναθεώρηση ενεργειακών πολιτικών, αλλαγές στις γεωπολιτικές ισορροπίες και την καθιέρωση της ενέργειας ως στρατηγικού πόρου.
Η 9η Δεκεμβρίου 1979 είναι η μέρα που ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι το μέλλον της οικονομίας, της κοινωνίας και της ίδιας της καθημερινής ζωής εξαρτάται από κάτι που μέχρι τότε θεωρούσε δεδομένο: το πετρέλαιο.
Το Χρονικό της Δεύτερης Πετρελαϊκής Κρίσης (1978–1981)
1978
- Το Ιράν αντιμετωπίζει πολιτική αστάθεια λόγω αυξανόμενης δυσαρέσκειας κατά του Σάχη.
- Οι πρώτες διαδηλώσεις κατά της βασιλικής οικογένειας προκαλούν αναταραχές, αλλά οι διεθνείς αγορές δεν ανησυχούν σοβαρά.
Ιανουάριος 1979
- Η Ιρανική Επανάσταση κορυφώνεται και ο Σάχης αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα.
- Η πετρελαϊκή παραγωγή του Ιράν πέφτει από περίπου 6 εκατ. βαρέλια την ημέρα στα μισά, προκαλώντας τα πρώτα σοκ στις διεθνείς αγορές.
Φεβρουάριος – Νοέμβριος 1979
- Η παραγωγή παραμένει περιορισμένη λόγω πολιτικής αβεβαιότητας και εσωτερικών ταραχών.
- Οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου αυξάνονται σταδιακά, καθώς οι traders αρχίζουν να υπολογίζουν τον κίνδυνο ελλείψεων.
- Η δυτική κοινή γνώμη αρχίζει να συνειδητοποιεί την αδυναμία ελέγχου της προσφοράς ενέργειας.
9 Δεκεμβρίου 1979
- Ο ΟΠΕΚ ανακοινώνει αύξηση τιμών περίπου 60%, εκτοξεύοντας την τιμή του βαρελιού από ~$15 σε ~$39,50.
- Άμεσες επιπτώσεις στις αγορές: κερδοσκοπία, αύξηση κόστους μεταφορών, ουρές στα βενζινάδικα και πολιτικές αντιδράσεις σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Ιαπωνία.
1980
- Ξεσπά ο πόλεμος Ιράν–Ιράκ, με βομβαρδισμούς πετρελαϊκών τερματικών και περιορισμένη παραγωγή.
- Ο ΟΠΕΚ διατηρεί υψηλές τιμές για να προστατεύσει τα έσοδα των μελών του, παρά την πτώση της παραγωγής.
- Οι χώρες της Δύσης αντιμετωπίζουν πληθωρισμό, αύξηση τιμών πρώτων υλών και στασιμοπληθωρισμό.
- Η κυβέρνηση Κάρτερ στις ΗΠΑ ανακοινώνει μέτρα για εθνική ενεργειακή ασφάλεια, ενώ η Ευρώπη επενδύει στην πυρηνική ενέργεια και εναλλακτικές πηγές.
1981
- Η πετρελαϊκή κρίση συνεχίζει να επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία.
- Οι διεθνείς αγορές αρχίζουν σταδιακά να προσαρμόζονται στα νέα επίπεδα τιμών.
- Η ένταση στον Περσικό Κόλπο παραμένει υψηλή, και η ενεργειακή ασφάλεια γίνεται κεντρικό θέμα στις διεθνείς πολιτικές συζητήσεις.