NewsEdit του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου*
Στο Μπελέμ της Βραζιλίας, στην καρδιά της (οικολογικά απειλούμενης) Αμαζονίας, «πνεύμονα του πλανήτη», πραγματοποιείται αυτό τον μήνα η 30ή παγκόσμια συνάντηση κορυφής για την κλιματική αλλαγή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών COP30. Στις παραμονές της Διάσκεψης, λες κι ο Θεός ο ίδιος ήθελε να στείλει ένα μήνυμα στους ηγέτες του κόσμου μας, αλλά και σε όσους επιμένουν να αρνούνται την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή και την ίδια την επιστήμη, έστειλε έναν τρομερό ανεμοστρόβιλο να κατεδαφίσει το 90% μιας ολόκληρης βραζιλιάνικης πόλης, του Rio Bonito do Iguacu. Αλλά και στο ίδιο το Μπελέμ έχει ήδη εγκατασταθεί για τα καλά το «κλιματικό χάος», τις συνέπειες του οποίου πολλαπλασιάζουν η φτώχεια και οι εκρηκτικές ανισότητες.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, οι αρχές στο Ιράν προειδοποιούν εξάλλου ότι ίσως χρειαστεί η εκκένωση της πρωτεύουσας Τεχεράνης, μιας πόλης 10 εκατομμυρίων κατοίκων, εξαιτίας μια ιστορικά πρωτοφανούς ξηρασίας και λειψυδρίας.
Στα λόγια όλοι (μείον 2) συμφωνούν, όχι όμως στις πράξεις
Μια έκθεση του ΟΗΕ που δόθηκε στη δημοσιότητα προτού αρχίσουν οι εργασίες της Διάσκεψης τονίζει ότι, ακόμα κι αν τηρηθούν οι υποσχέσεις των διαφόρων κυβερνήσεων, η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί κατά 2,3 με 2,5 βαθμούς πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, δηλαδή ένα βαθμό πάνω από τη βασική επιδίωξη της συμφωνίας των Παρισίων, με την οποία όλα τα κράτη του κόσμου συμφώνησαν να δράσουν για τον περιορισμό της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Πρόσφατα αποχώρησαν από τη συμφωνία οι ΗΠΑ του Τραμπ και η Αργεντινή του ακροδεξιού Μίλεϊ, ισχυριζόμενες ότι δεν υπάρχει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή και πάντως, υπάρχει ή όχι, δεν πρέπει να μπαίνει κανένα εμπόδιο, οικολογικής ή άλλης υφής στη δράση των επιχειρήσεων. Με το γνωστό μάλιστα στυλ του, αν μπορεί κανείς να το ονομάσει έτσι, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών απέλυσε ένα σωρό μετεωρολόγους και κλιματολόγους, προκαλώντας προβλήματα ακόμα και στην πρόγνωση του καιρού. Μένουν όμως όλες οι υπόλοιπες χώρες του πλανήτη. Είναι ίσως το μόνο ζήτημα στο οποίο όλα σχεδόν τα κράτη του κόσμου μας έχουν συμφωνήσει, ακόμα και τα πιο εχθρικά μεταξύ τους, έστω και αν οι κυβερνήσεις τους, δυστυχώς, πόρω απέχουν από το να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις που τους αναλογούν.
Μία δεκαετία μετά τη συμφωνία των Παρισίων, μόνο ένα τρίτο των κρατών που τη συνομολόγησαν έχουν υποβάλλει νέα σχέδια, τις λεγόμενες Εθνικά Καθορισμένες Συμβολές (NDC) στο πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον (UNEP) παρά το γεγονός ότι η υποβολή αυτή συνιστά, σύμφωνα με το διεθνές Δικαστήριο νομική τους υποχρέωση. Με τα υπάρχοντα εθνικά σχέδια και εφόσον εκπληρωθούν, η θερμοκρασία του πλανήτη θα ανέβει στους 2,6 έως 2,8 βαθμούς πάνω από την προβιομηχανική εποχή, δηλαδή ένα βαθμό πάνω από τον στόχο των Παρισίων, κι «όποιον πάρει ο Χάρος», πιθανώς τελικά και όλους τους ελάχιστα Sapiens Homo. Ήδη, πρακτικά όλες οι ήπειροι δοκιμάζουν στο πετσί τους και πολύ οδυνηρά αυξήσεις θερμοκρασίας που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κατακλυσμιαία αποτελέσματα.
Επιπλέον το φαινόμενο δεν είναι ούτε γραμμικό, ούτε αντιστρέψιμο. Σε ένα σημείο, που η επιστήμη αδυνατεί να προβλέψει με ακρίβεια, μπορούμε να μπούμε σε «κατακλυσμιαίες καταστάσεις», με τη Γη να μετατρέπεται σε διαρκώς θερμαινόμενο θερμοκήπιο και ολόκληρες περιοχές να γίνονται μη κατοικήσιμες.
Η κλιματική αλλαγή δεν περιμένει εξάλλου τα τέλη του αιώνα για να εκδηλωθεί. Η περσινή χρονιά ήταν η πιο θερμή στα χρονικά, ενώ η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ξεπέρασε για πρώτη φορά τον ενάμιση βαθμό Κελσίου πάνω από τη θερμοκρασία πριν τη βιομηχανική επανάσταση.
«Χρόνια από χονδροειδώς ανεπαρκή δράση των πλουσιότερων εθνών και συνεχής κλιματική παραπλάνηση, εξαπάτηση και κωλυσιεργία από τα μεγάλα συμφέροντα που συνδέονται με τα ορυκτά καύσιμα, είναι άμεσα υπεύθυνες για το πως φτάσαμε εδώ!», λέει ένας κλιματικός επιστήμονας https://www.commondreams.org/news/nationally-determined-contributions .
Λούλα: Όχι στον κλιματοσκεπτικισμό!
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες υπογράμμισε στην εναρκτήρια ομιλία του ότι ο πλανήτης απέτυχε να περιορίσει την κλιματική υπερθέρμανση στον 1,5 ° C και κάλεσε τους παρόντες εκπροσώπους και αρχηγούς κρατών να περάσουν στη δράση. «Δεν είναι πια ο καιρός της διαπραγμάτευσης. Κάθε κλάσμα βαθμού αύξηση σημαίνει περισσότερη πείνα, περισσότερες μετακινήσεις πληθυσμών, περισσότερες απώλειες, ιδίως γι’ αυτούς που είναι λιγότερο υπεύθυνοι», τόνισε ο γγ του ΟΗΕ.
Απέναντι στον «κλιματοσκεπτικισμό» η COP30 πρέπει να αγωνιστεί εναντίον των εξτρεμιστών, δήλωσε ανοίγοντας τις εργασίες της Διάσκεψης, ο Πρόεδρος της φιλοξενούσας Βραζιλίας, Ιγκνάσιο Λούλα ντα Σίλβα.
«Η COP30 θα είναι η COP της αλήθειας» τόνισε ο Πρόεδρος Λούλα υπογραμμίζοντας ότι η επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και η προστασία της φύσης είναι τα δύο πιο αποτελεματικά μέσα πάλης κατά της κλιματικής κρίσης, που κάλεσε τους ηγέτες να δράσουν αγνοώντας τα ψέματα των «εξτρεμιστικών δυνάμεων» για την κλιματική αλλαγή.
Η Λατινική Αμερική, ιδίως με τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Βραζιλίας, αλλά και της Κολομβίας στην κλιματική κρίση, διεκδικούν μαζί με την Κίνα https://www.amna.gr/home/article/939306/Kina-kai-IPA-Se-apoklinouses-trochies-gia-tin-klimatiki-allagi την ηγεσία του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής σε μια περίοδο που οι μεν ΗΠΑ, τουλάχιστον ο Πρόεδρος, περνούν στην αντίπερα όχθη και οι Ευρωπαίοι, που είχαν την ηγεσία, μειώνουν τον ενθουσιασμό τους, με δεδομένη και την ανάγκη διοχέτευσης πολύ μεγάλων πόρων στα εξοπλιστικά προγράμματα που αποφάσισαν να υλοποιήσουν η ΕΕ και οι κυβερνήσεις των χωρών-μελών της ΕΕ.
Βέβαια, η απουσία των ΗΠΑ είναι ένα βαρύ χτύπημα στις προσπάθειες αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. «Είμαστε λιγότεροι στο Μπέλεμ, λιγότεροι διευθύνοντες έτοιμοι να πούμε τα πράγματα όπως είναι» υπογράμμισε ο Ιρλανδός πρωθυπουργός Μιχόλ Μάρτιν. Ακόμα όμως κι όσοι πήγαν στην COP30, μεταξύ τους και μεγάλοι ρυπαντές, όπως η Ινδία, η Σαουδική Αραβία (και η Αργεντινή βεβαίως που επιπλέον δεν πήγε καν στη Διάσκεψη) δεν έχουν παρουσιάσει κανένα πρόγραμμα για το τι προτίθενται να κάνουν για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Ενθαρρυμένοι άλλωστε από το παράδειγμα του Τραμπ, οι εκπρόσωποι της αγροτοβιομηχανίας της περιοχής (agrobusiness) της Αμαζονίας κινητοποιήθηκαν εναντίον της ίδιας της σύγκλισης της COP30, ήθελαν μάλιστα να οργανώσουν μια αντι-COP, καλώντας ει δυνατόν και τον Τραμπ, παραιτήθηκαν όμως από την ιδέα μετά τις πιέσεις του Λούλα και του κυβερνήτη της πολιτείας της Παράνα, όπου ανήκει η Μπέλεμ. Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, πολύ μεγάλης σημασίας για ολόκληρο τον πλανήτη, είναι σε εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση και απειλείται να μετατραπεί άμεσα και ανεπίστρεπτα σε σαβάνα εξαιτίας της εντατικής εκμετάλλευσής του. Αυτός είναι και ο λόγος κινητοποίησης της αγροτοβιομηχανίας που κινδυνεύει με μεγάλες απώλειες κερδών αν παρθούν μέτρα προστασίας του δάσους, εξού και η μαζική διασπορά παραπληροφόρησης για τα θέματα της προστασίας της φύσης και των κινδύνων που την απειλούν https://reporterre.net/Au-Bresil-l-offensive-de-l-agrobusiness-contre-la-COP30 .
Οι μετεωρολόγοι προειδοποιούν
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας (WMO), σε έκθεση που έδωσε στη δημοσιότητα στις παραμονές της Διάσκεψης, υπογραμμίζει ότι τα τελευταία 11 χρόνια (2015-25) υπήρξαν τα θερμότερα στην ιστορία, με κάθε έτος να υπερβαίνει το μέγιστο θερμοκρασίας του προηγουμένου. Το διάστημα από τον Ιανουάριο έως και τον Αύγουστο 2025, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ήταν 1,42 ° C ‡ 0,12 ° C πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα.
Οι συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου που παγιδεύουν τη θερμότητα, όπως και ωκεάνιας θερμότητας, που έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ το 2024, συνέχισαν να ανεβαίνουν το 2025. Η έκταση των χειμωνιάτικων πάγων της Αρκτικής ήταν η μικρότερη στην ιστορία. Η έκταση των πάγων της Ανταρκτικής ήταν αρκετά κάτω από τον μέσο όρο της. Συνεχίστηκε επίσης η μακροχρόνια τάση αύξησης της στάθμης των θαλασσών, παρά μικρές και προσωρινές αυξομειώσεις, λόγω διαφόρων φυσικών παραγόντων, πάντα κατά τον WMO https://wmo.int/publication-series/state-of-climate-update-cop30.
Στην έκθεσή του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας τονίζει ότι συνεχίζουμε να υπερθερμαίνουμε τον πλανήτη, αλλά και παράγουμε όλο και περισσότερα αέρια θερμοκηπίου, μάλιστα αυξάνονται όχι μόνο τα αέρια, αλλά και ο ρυθμός της αύξησής τους. Κύρια αιτία η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Αυτή η κατάσταση τροφοδοτεί νέες απειλές και εγκαθιστά έναν μοιραίο για την ανθρωπότητα φαύλο κύκλο, όπου η αύξηση της θερμοκρασίας και οι συνέπειές της δυσχεραίνουν την ίδια την ενεργειακή μετάβαση. Για παράδειγμα τα ρεκόρ θερμοκρασίας το 2024 οδήγησαν σε αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 4% για τα κλιματιστικά. Η αλλαγή των κλιματικών συνθηκών επηρεάζει επίσης αρνητικά την παραγωγή ανανεώσιμων μορφών ενέργειας. Οι ξηρασίες στη Νότιο Αμερική οδήγησαν σε σημαντική μείωση της υδροηλεκτρικής παραγωγής, ενώ οι μετεωρολογικές συνθήκες στη Νότιο Ασία περιόρισαν σημαντικά την παραγωγή ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Στην Κεντρική και Μεσημβρινή Αφρική, η ενεργειακή ζήτηση ξεπέρασε κατά 30% τον μέσο όρο.
Ωκεανοί: Δραματικά κρίσιμη κατάσταση
Δεν υπάρχει όμως υποσύστημα στον πλανήτη που να μην απευθύνει SOS, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας. Οι ωκεανοί βρίσκονται ήδη σε «δραματικά κρίσιμη κατάσταση». Συνεχίζουν να υπερθερμαίνονται παρά το ότι το 2024 αποτελούσε ήδη χρονιά ρεκόρ. Αλλά οι ωκεανοί είναι η «παλλόμενη καρδιά» της Γης και του κλίματός της, απορροφώντας το 90% του θερμικού πλεονάσματος του πλανήτη. Η υποβάθμιση και υπερθέρμανσή τους έχει τεράστιες επιπτώσεις στην απώλεια βιοποικιλότητας, την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, την κλιματική υπερθέρμανση και οδηγεί σε εντατικοποίηση των τροπικών και υποτροπικών καταιγίδων, ενώ επιταχύνει το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων.
Στην έκθεσή του ο WMO υπογραμμίζει επίσης ότι το 2025 η κλιματική αλλαγή δεν σταμάτησε να προκαλεί ακραία φαινόμενα με νεκρούς και μεγάλες κοινωνικο-οικονομικές ζημιές, όπως αυτές που προκάλεσε ο τυφώνας Melissa που έπληξε την Καραϊβική τον Οκτώβριο. Η κλιματική αλλαγή παροξύνει τα άκρα των βροχοπτώσεων: από τη μια περισσότερες ξηρασίες, από την άλλη περισσότερες πλημμύρες. Από το 2023 επικρατούν συνθήκες ξηρασίας στο κέντρο της Νότιας Αμερικής. Η έλλειψη νερού στην Αμαζονία είχε ήδη πλήξει περισσότερα από 420.000 παιδιά τον Δεκέμβριο του 2024, σύμφωνα με την Unicef.
Ουσιώδης για την προσαρμογή, υποστηρίζουν οι μετεωρολόγοι, είναι η βελτίωση των εθνικών κλιματικών υπηρεσιών κάθε κράτους. Στο ζήτημα αυτό έγινε πρόοδος με τα δύο τρίτα των κρατών να διαθέτουν τις ουσιώδεις κλιματολογικές υπηρεσίες, έναντι 35% που τις διέθεταν προ πενταετίας. Μαζικά, εξάλλου, αναπτύχθηκαν αποτελεσματικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης πολλαπλών κινδύνων που καλύπτουν σήμερα 119 χώρες έναντι 56 το 2015.
(*) Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος