Χρόνης Διαμαντόπουλος Γράφει ο Θεόδωρος Ν. Τσέκος, Ομότ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Μέλος της Γραμματείας της «Πρωτοβουλίας για το Πρόγραμμα Προοδευτικής Εναλλακτικής Διακυβέρνησης»
Α. Η ενότητα της κεντροαριστεράς για να διαρκέσει θα πρέπει να είναι προγραμματική.
Ο διάλογος για την προφανώς αναγκαία ενότητα της κεντροαριστεράς δεν θα πρέπει να ξεκινά, να εστιάζει και, εντέλει, να εξαντλείται στο ποιος θα ηγηθεί ενός κοινού φορέα, στο ποιοι θα συμμαχήσουν με ποιους, στο ποιοι θα προσχωρήσουν σε ποιον και στο ποιοι θα απέχουν. Η τρέχουσα εμπειρία μας δείχνει ότι τέτοια σημεία εκκίνησης δεν οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα ούτε πρακτικά, ούτε καν δημοσκοπικά.
Ακόμη όμως και αν οδηγούσαν σε κάποια μορφή ενότητας , υπό την πίεση ίσως επικείμενων εκλογών, αυτή θα κατέρρεε μόλις θα προέκυπταν τα ζητήματα της διακυβέρνησης ή, έστω, η συγκρότηση και ο προσανατολισμός της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Οι πολιτικές συμμαχίες σχημάτων με κυβερνητικές προοπτικές είναι σαθρές αν δεν βασίζονται σε ξεκάθαρες προγραμματικές συμφωνίες και, ιδίως, αν μεγάλες ιδεολογικές αποκλίσεις κρύβονται απλώς κάτω από το χαλί. Απόδειξη , η γρήγορη διάλυση των συνεργατικών σχημάτων της Γαλλικής Κεντρο-αριστεράς μετά και από τις δύο τελευταίες πολιτικές αναμετρήσεις.
Αντίθετα αυτό το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει έναυσμα ουσιαστικών συγκλίσεων με αντοχή στον χρόνο είναι η προγραμματική συζήτηση. Να τεθούν καταρχήν ερωτήματα όπως
- Ποιες είναι οι βασικές, οι διαχρονικές, αρχές της προοδευτικής πολιτικής και πώς αυτές μετασχηματίζονται στις σημερινές συνθήκες ;
- Ποιες είναι οι βασικές αξίες που πρέπει να διέπουν ένα νέο προοδευτικό αφήγημα για την διακυβέρνηση των κοινωνιών μας ;
- Ποια πρέπει να είναι τα βασικά σημεία ενός κυβερνητικού προγράμματος σε προοδευτική κατεύθυνση ;
Δεν μπορεί φυσικά να σε αυτό το στάδιο ο προγραμματισμός να είναι εξαντλητικός, αλλά απαιτείται να προσδιοριστούν οι βασικές κατευθύνσεις και προτεραιότητες ενός σχεδίου διακυβέρνησης της χώρας προς μια εναλλακτική ως προς τη σημερινή, κατεύθυνση, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κατεύθυνση κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής προόδου.
Β. Τι είναι προοδευτικό στις μέρες μας
Μια τέτοια κατεύθυνση σηματοδοτούν πολιτικές οι οποίες:
- εμπεδώνουν την κοινωνική δικαιοσύνη
- μειώνουν τις κοινωνικές ανισότητες
- απλώνουν μια ομπρέλα και ένα δίκτυ προστασίας προς ολόκληρη την κοινωνία και ιδιαίτερα προς τα αδύναμα στρώματα
- αποδέχονται τον συμμετοχικό και τεκμηριωμένο οικονομικό και κοινωνικό σχεδιασμό, την ρυθμισμένη αγορά, την αναδιανομή, την δίκαιη φορολόγηση, το δημόσιο αγαθό και τα «κοινά» (commons) ως βασικά εργαλεία πολιτικής
- προστατεύουν τα σύγχρονα διευρυμένα θεμελιώδη δικαιώματα
- διασφαλίζουν την συμπεριληπτικότητα και τις ίσες ευκαιρίες για όλους
- προασπίζουν την δημοκρατία, την κοινωνική συμμετοχή, τον δημόσιο διάλογο και την πολιτική ηπιότητα
- προστατεύουν το ευρύτερο οικοσύστημα του οποίου αποτελούμε τμήμα και η υποβάθμιση και εν τέλει καταστροφή του οποίου θα έχει καταστρεπτικές επιπτώσεις και πάνω μας.
Οι παραπάνω προτεραιότητες χαράσσουν και την κόκκινη γραμμή της βασικής πολιτικής αντιπαράθεσης. Οποιοδήποτε αφήγημα και οποιαδήποτε δημόσια πολιτική τοποθετούνται εκείθεν της κόκκινης γραμμής που σχηματίζουν οι προτεραιότητες αυτές πρέπει να βρίσκουν την προοδευτική παράταξη απέναντι. Οι προοδευτικές δυνάμεις χρειάζεται να είναι :
- σε διαρκή πολιτική αντίθεση (όχι όμως εχθρότητα ή πόλεμο) με τις πολιτικές που χαρακτηρίζονται (σχηματικά ίσως) «νεοφιλελεύθερες» βασιζόμενες στον αντικρατισμό και την άκριτη λατρεία των αγορών
- αλλά και σε κάθετη αντιπαράθεση με τις πολιτικές της «συσταλτικής δημοκρατίας», του αυταρχισμού, της στρέβλωσης των θεσμών και του περιορισμού των δικαιωμάτων
Ένθεν της κόκκινης αυτής γραμμής, όμως, δεν θα πρέπει να υπάρχει κανένας αποκλεισμός, και ιδίως αποκλεισμοί που βασίζονται σε προσωπικές αντιθέσεις και συναισθηματικές πικρίες , μοιράζοντας καταδίκες στο εξώτερο πυρ και απαιτώντας μετάνοιες και συγχωροχάρτια. Η ευρύτερη κεντρο-αριστερά χρειάζεται μόνο συνεργασίες και συνθέσεις. Μόνο συν, κανένα πλην.
Γ. Απαιτούνται απαντήσεις και προς τα αριστερά
Πέραν όμως των απαντήσεων που δίνονται στις πολιτικές θεοποίησης της αγοράς, με σχεδιασμό, αναδιανομή, ενίσχυση των δημοσίων πόρων και των δημοσίων αγαθών, αντιμετώπιση των αγοραίων αστοχιών κλπ κλπ, απαιτείται να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που τίθενται και από τα αριστερά του πολιτικού φάσματος:
- Επαρκούν αυτές οι πολιτικές για να επιφέρουν ουσιαστικές μεταβολές στα κακώς κείμενα της κοινωνίας, της οικονομίας και της διακυβέρνησης ;
- Μπορεί να υπάρξει φιλολαϊκή διαχείριση του υφιστάμενου οικονομικού συστήματος;
- Υπάρχει μεταρρυθμιστικός και θεσμικός δρόμος προς μια ποιοτικά διαφορετική, προς μια καλύτερη, εν τέλει, κοινωνία;
Κάποιοι από τα αριστερά λένε όχι. Για να υπάρξει ουσιαστική, ποιοτική αλλαγή χρειάζονται ριζικές τομές, είναι απαραίτητες οι ανατροπές. Και αυτές δεν επιτυγχάνονται με απλές «μεταρρυθμίσεις» και με τα υφιστάμενα θεσμικά εργαλεία. Απαιτούνται «κινηματικές» προσεγγίσεις που θα οδηγήσουν σε ρήξεις με την υπάρχουσα κοινωνικο-οικονομική και πολιτική κατάσταση. Ωστόσο στο σημείο αυτό το «ριζοσπαστικό» αφήγημα χάνει την σαφήνειά του. Πως θα μορφοποιηθούν τα κοινωνικά κινήματα ώστε από θεματικές διαμαρτυρίες και διεκδικήσεις να οικοδομήσουν συνολικές στοχεύσεις και να αναπτύξουν κυβερνητική δυναμική; Πως θα μετασχηματιστεί η παραγωγική βάση της χώρας; Τι σημαίνει κοινωνικός έλεγχος των επιχειρήσεων; Μιλάμε για εθνικοποιήσεις παραγωγικών μονάδων; Μιλάμε για σχεδιασμένη οικονομία, και σε ποια έκταση; Τι σημαίνει «σοσιαλισμός», έστω δημοκρατικός, στις μέρες που ζούμε; Σε όλα αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα δεν φαίνεται να υπάρχουν συγκεκριμένες και πειστικές απαντήσεις.
Ωστόσο η καταγραφόμενη ερευνητικά και εκλογικά έλλειψη εμπιστοσύνης προς τα κυρίαρχα μέχρι τώρα πολιτικά αφηγήματα (πχ την «κανονικότητα» και τον «εκσυγχρονισμό») και τα κατεστημένα πολιτικά σχήματα της κεντρο-δεξιάς και της κεντρο-αριστεράς, η στροφή διεθνώς προς την ριζοσπαστική δεξιά που επίσης ευαγγελίζεται ρήξεις και ανατροπές (οι οποίες όμως εδώ συγκεκριμενοποιούνται στην αντιμεταναστευτική πολιτική, στις επιθέσεις κατά της επιστήμης και των πανεπιστημίων , στην συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και του δημόσιου αγαθού, στο ανεξέλεγκτο των μεγάλων επιχειρήσεων και ιδίως της big-tech και στην θεσμική αυθαιρεσία) μαρτυρούν την διευρυνόμενη δυσαρέσκεια μεγάλου μέρους της κοινωνίας και το αίτημά της για ριζικές αλλαγές.
H Κεντρο-αριστερά θα πρέπει λοιπόν να επεξεργαστεί ένα σαφές και πειστικό πολιτικό αφήγημα ριζικών αλλαγών δείχνοντας ότι μπορεί στις σημερινές συνθήκες να υπάρξει πολιτική και θεσμική διαχείριση της ελεύθερης αγοράς και της ανοιχτής κοινωνίας μέσα από βαθιές διαρθρωτικές μεταβολές που θα τροφοδοτούν και θα υποστηρίζουν την συμπεριληπτικότητα, την συμμετοχή, την ειρήνη, την δίκαιη και ισόρροπη κατανομή του παραγόμενου πλούτου και την προστασία των πλέον αδύναμων στρωμάτων αλλά και των εύθραυστων οικοσυστημάτων.
Τέτοιες απαντήσεις απαιτείται να δοθούν προγραμματικά αλλά και έμπρακτα όχι μόνο προς την κατεύθυνση της «νέο-φιλελεύθερης» δεξιάς και της «ριζοσπαστικής» αριστεράς αλλά προς τον ίδιο τον κόσμο της κεντρο-αριστεράς , τους υποστηρικτές της ιστορικής σοσιαλδημοκρατίας και, πρωτίστως, προς την κοινωνία. Προς τα αδύναμα, επαπειλούμενα και ανασφαλή στρώματα, προς εκείνους που βιώνουν την πολιτισμική ανασφάλεια της ανεξέλεγκτης παγκοσμιοποίησης, προς τους εργαζόμενους που ανησυχούν από τις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές, προς την μικρομεσαία επιχειρηματικότητα που συνθλίβεται μεταξύ των πλατφορμών, των ολιγοπωλίων και του ανταγωνισμού της φτηνής εργασίας από τις αναπτυσσόμενες χώρες, προς τις περιφέρειες που ερημώνονται, προς την νέα γενιά που φοβάται ότι θα είναι η πρώτη που δεν θα ζήσει καλύτερα από τους γονείς της.
Σε κάθε περίπτωση προγραμματικές συγκλίσεις με βάση το παραπάνω πλαίσιο μπορεί να υπάρξουν και μεταξύ πολιτικών δυνάμεων της ευρύτερης κεντρο-αριστεράς και αριστεράς που βλέπουν με διαφορετικό τρόπο το τέλος της διαδρομής. Αρκεί οι πιο ριζοσπαστικοί στρατηγικά εταίροι να διαθέτουν το βασικό στοιχείο του τακτικού ρεαλισμού και να αποδέχονται την θεωρία των σταδίων προς τον τελικό τους σκοπό.
* Το άρθρο αποτελεί εκδοχή της ομιλίας του/της στη διημερίδα «Παραγωγική Ελλάδα 2030: Μετασχηματισμός με όραμα, δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα» που διοργάνωσαν το Ινστιτούτο Ερευνών και Πολιτικής Στρατηγικής (ΙΝΕΡΠΟΣΤ), το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ και η Πρωτοβουλία για το Πρόγραμμα Προοδευτικής Εναλλακτικής Διακυβέρνησης (10-11 Οκτωβρίου 2025).