Η πρωτοβουλία του Κυριάκου Μητσοτάκη για τη δημιουργία ενός φόρουμ διαλόγου των παράκτιων χωρών της Ανατολικής Μεσογείου φέρνει στην επιφάνεια μια σύνθετη διπλωματική εξίσωση, όπου διασταυρώνονται τα ελληνικά συμφέροντα, οι αμερικανικές ενεργειακές επιδιώξεις και οι τουρκικές απαιτήσεις. Τι μένει απ’ έξω; Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η όποια συνεννόηση με τους εταίρους μας σε αυτήν!
Η ελληνική πρόταση: «πέντε επί πέντε»
Το πλαίσιο της πρωθυπουργικής πρότασης, το οποίο ο Κυριάκος Μητσοτάκης προανήγγειλε από το βήμα της Βουλής, αποσαφήνισε χθες η Αθήνα. Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, η Ελλάδα εισηγείται τη συγκρότηση ενός «φόρουμ πέντε επί πέντε»: πέντε χώρες —Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία, Αίγυπτος και Λιβύη— να συζητήσουν πέντε θεματικές ενότητες.
Πέραν του ζητήματος των θαλάσσιων ζωνών, που βρίσκεται στον πυρήνα της πρωτοβουλίας, η Αθήνα θέλει στο τραπέζι τη συνδεσιμότητα, το μεταναστευτικό, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την πολιτική προστασία.
Η ελληνική κυβέρνηση επιδιώκει, μέσω αυτής της φόρμουλας, να εμφανιστεί ως δύναμη διαλόγου και σταθερότητας σε μια περιοχή όπου οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι ενεργειακοί ανταγωνισμοί συνυπάρχουν. Ταυτόχρονα, επιχειρεί να καταστήσει σαφές ότι η Κύπρος πρέπει να είναι ισότιμος εταίρος, καθώς η ίδια βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων που αφορούν τον καθορισμό των θαλασσίων ορίων.
Το ερώτημα βέβαια μένει αναπάντητο: Γιατί όλα αυτά εκτός Ευρώπης; Γιατί αυτό το το ιδιότυπο και μάλιστα με πρωτοβουλία της Αθήνας, Grexit;
Η Ουάσιγκτον επανέρχεται δυναμικά
Την ίδια στιγμή, γίνεται φανερό πως η Ουάσιγκτον βλέπει τη Μεσόγειο όχι απλώς ως γεωπολιτικό σταυροδρόμι, αλλά και ως ενεργειακό πεδίο στρατηγικής σημασίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη απευθυνθεί σε τέσσερις χώρες —Ελλάδα, Τουρκία, Αίγυπτο και Λιβύη— θεωρώντας ότι οι μεταξύ τους συμφωνίες ή διαφωνίες είναι αυτές που κρατούν «παγωμένα» τα μεγάλα ενεργειακά πρότζεκτ.
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019 και η μερική οριοθέτηση ΑΟΖ Ελλάδας–Αιγύπτου έχουν δημιουργήσει ένα πολύπλοκο πλέγμα νομικών και πολιτικών εκκρεμοτήτων που εμποδίζουν τη διευθέτηση θαλάσσιων συνόρων και, κατ’ επέκταση, την αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου.
Η νέα πρέσβειρα των ΗΠΑ στην Αθήνα, Κίμπερλι Γκιλφόιλ, που αναμένεται σύντομα, αναλαμβάνει κρίσιμο ρόλο: φέρνει μαζί της τη γραμμή της Ουάσιγκτον υπέρ της απελευθέρωσης των οικονομικών και ενεργειακών δραστηριοτήτων, ειδικά εκείνων όπου εμπλέκονται αμερικανικές εταιρείες. Οι πρώτες της κινήσεις θα δείξουν σε ποιον βαθμό η αμερικανική διπλωματία προτίθεται να εμπλακεί πιο ενεργά στις θαλάσσιες ισορροπίες της περιοχής.
Η τουρκική επιφύλαξη και το «αγκάθι» της Κύπρου
Η Άγκυρα, από την πλευρά της, αντέδρασε αναμενόμενα: θεωρεί ότι η συζήτηση για τις θαλάσσιες ζώνες πρέπει να διεξαχθεί μεταξύ τεσσάρων χωρών —χωρίς τη συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας. Υποστηρίζει ότι, εάν η Κύπρος συμμετάσχει, τότε θα πρέπει να εκπροσωπηθεί και το ψευδοκράτος, προκειμένου, όπως λέει, να «διασφαλιστούν τα δικαιώματά του».
Η θέση αυτή είναι για την Αθήνα αδιανόητη, καθώς η αποδοχή της θα ισοδυναμούσε με έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους. Η ελληνική διπλωματία αναγνωρίζει ωστόσο ότι το Κυπριακό παραμένει ο πιο ευαίσθητος κρίκος της αλυσίδας που συνδέει τις παράκτιες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου —και το πιθανότερο σημείο εμπλοκής μιας ευρύτερης πρωτοβουλίας.
Πίσω από τις δηλώσεις της Άγκυρας διαφαίνεται και μια άλλη διάσταση: η ενόχληση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος υποστηρίζει ότι εκείνος πρώτος είχε προτείνει δημόσια μια ανάλογη συνάντηση, χωρίς τότε ανταπόκριση από την ελληνική πλευρά. Το τουρκικό αφήγημα επιδιώκει, έτσι, να εμφανίσει την Αθήνα να «ακολουθεί» αντί να πρωτοστατεί.
Οι ελληνικές στοχεύσεις και τα όρια του διαλόγου
Για την Αθήνα, η προώθηση του σχήματος «πέντε επί πέντε» εξυπηρετεί δύο στόχους: αφενός να διαμορφώσει πλαίσιο πολιτικού διαλόγου σε μια εξαιρετικά τεταμένη περιοχή, αφετέρου να δείξει ότι η Ελλάδα δεν δέχεται πρωτοβουλίες τρίτων, αλλά χαράζει η ίδια την ατζέντα των εξελίξεων.
Η κυβέρνηση θέλει να καταστήσει σαφές πως το τραπέζι του διαλόγου θα στηρίζεται στη διεθνή νομιμότητα και στο Δίκαιο της Θάλασσας, ενώ η πρόταση του πρωθυπουργού αποσκοπεί να προετοιμάσει την κοινή γνώμη για μια διαδικασία με υψηλό διπλωματικό ρίσκο, αλλά και πιθανό όφελος: τη σταδιακή αποκλιμάκωση.
Ενεργειακή γεωπολιτική και ισορροπίες ισχύος
Η ουσία, πάντως, παραμένει ενεργειακή. Η απουσία καθορισμού θαλάσσιων ζωνών δεν αποτελεί μόνο νομική εκκρεμότητα, αλλά και εμπόδιο για επενδύσεις δισεκατομμυρίων σε φυσικό αέριο και υδρογονάνθρακες. Οι αμερικανικοί ενεργειακοί κολοσσοί έχουν σαφές ενδιαφέρον για τη σταθεροποίηση του πλαισίου, ώστε να προχωρήσουν οι έρευνες και οι εξορύξεις.
Η Ανατολική Μεσόγειος εξελίσσεται έτσι σε πεδίο πολλαπλών συμφερόντων: από την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια μέχρι την τουρκική αναθεωρητική πολιτική και τη ρωσική επιρροή που παραμένει υπόγεια παρούσα. Για την Ελλάδα, η πρόκληση είναι να ισορροπήσει ανάμεσα στον ρόλο του πρωταγωνιστή και του διαμεσολαβητή —χωρίς να υπονομεύσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
Προοπτικές και επόμενα βήματα
Η ελληνική πρωτοβουλία βρίσκεται ακόμη σε προπαρασκευαστικό στάδιο, ωστόσο το ενδιαφέρον είναι έντονο. Οι θέσεις της Αιγύπτου και της Λιβύης, που διατηρούν εύθραυστες σχέσεις τόσο μεταξύ τους όσο και με την Τουρκία, θα κρίνουν σε μεγάλο βαθμό αν το εγχείρημα μπορεί να πάρει σάρκα και οστά.
Η επόμενη περίοδος θα δείξει εάν η Αθήνα θα καταφέρει να συγκροτήσει πράγματι ένα σχήμα περιφερειακής συνεργασίας ή αν η πρόταση θα μείνει σε επίπεδο πολιτικής πρόθεσης. Το μόνο βέβαιο είναι πως η Ανατολική Μεσόγειος μπαίνει ξανά στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος —και πως η Ελλάδα επιχειρεί να κρατήσει το τιμόνι των εξελίξεων.
- Το «ChatGPT Edu» μπαίνει στις σχολικές αίθουσες
- Η “πεντάδα της Μεσογείου”: Αθήνα, Ουάσιγκτον και Άγκυρα σε γεωπολιτικό παιχνίδι ισορροπιών (και εντυπώσεων)
- Σταύρος Δημοσθένους: Ποιος ήταν ο επιχειρηματίας και παράγοντας που δολοφονήθηκε στη Λεμεσό
- Ο πρίγκιπας Άντριου παραιτείται από τους τίτλους του υπό το βάρος σκανδάλων
- Λάσλο Κρασναχορκάι: Ο «δάσκαλος της Αποκάλυψης» που αναμετρήθηκε με τη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου