7η Οκτωβρίου: Η μέρα που άλλαξε τη Μέση Ανατολή

Δύο χρόνια μετά την πιο πολύνεκρη επίθεση στην ιστορία του Ισραήλ, η χώρα θυμάται, η Γάζα αιμορραγεί, και η Μέση Ανατολή αναζητά διέξοδο μέσα από ερείπια, φόβο και διαπραγματεύσεις. Οι πληγές του πολέμου παραμένουν ανοιχτές, και η επέτειος της 7ης Οκτωβρίου 2023 είναι περισσότερο από μια ημερομηνία. Είναι ένα ρήγμα — πολιτικό, ηθικό και ανθρώπινο — που εξακολουθεί να τρέμει.

Σήμερα στο Ισραήλ οργανώνονται εκδηλώσεις μνήμης για τη δεύτερη επέτειο της επίθεσης της Χαμάς, της ημέρας που σφράγισε το σύγχρονο πρόσωπο της χώρας. Το πρωί, πλήθος συγκεντρώθηκε κοντά στο κιμπούτς Μπεερί, στον χώρο όπου το μουσικό φεστιβάλ Νόβα μετατράπηκε σε τόπο σφαγής. Εκεί, 370 νέοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους το πρωινό του Σαββάτου, μέσα σε μουσική, φωτιά και αίμα.

Όταν νυχτώσει, το Τελ Αβίβ θα φιλοξενήσει μια άλλη τελετή, στην «πλατεία των ομήρων» — μια πρωτοβουλία των οικογενειών που εξακολουθούν να περιμένουν απάντηση για τους δικούς τους. Οι επίσημες τελετές, πάντως, θα γίνουν μετά τις εορτές του Σουκότ, στις 16 Οκτωβρίου. Σύμπτωση του ημερολογίου: η πρώτη ημέρα της γιορτής της σκηνής και της επιβίωσης συμπίπτει με τη μνήμη μιας μέρας απόλυτης καταστροφής.

Σύμφωνα με τον επίσημο απολογισμό, την 7η Οκτωβρίου 2023 σκοτώθηκαν 1.219 άνθρωποι στην ισραηλινή πλευρά — οι περισσότεροι άμαχοι. Από τους 251 ομήρους που απήχθησαν εκείνη την ημέρα, 47 παραμένουν στη Γάζα, αν και οι 25 έχουν κηρυχθεί νεκροί. Αντίποινα, εκδίκηση και ολοκληρωτικός πόλεμος ακολούθησαν: μέχρι σήμερα, πάνω από 67.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί στις ισραηλινές επιχειρήσεις, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Υγείας της Γάζας που θεωρεί αξιόπιστα ο ΟΗΕ.

Η ανθρωπιστική καταστροφή είναι τέτοια που ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών μιλά πλέον για λιμό στη Γάζα, ενώ ανεξάρτητοι ερευνητές κατηγορούν το Ισραήλ για γενοκτονία — κατηγορία που το Τελ Αβίβ απορρίπτει ως «πολιτικά υποκινούμενη».

Η αυγή της 7ης Οκτωβρίου

Η μέρα ξεκίνησε όπως καμία άλλη.

06:30 π.μ. — Μια καταιγίδα ρουκετών ξεσπά από τη Γάζα προς το νότιο Ισραήλ. Οι σειρήνες ηχούν από τη Μπερσεβά έως το Τελ Αβίβ. Ο κόσμος τρέχει στα καταφύγια, τα τηλέφωνα χτυπούν, οι πρώτες εκρήξεις σηματοδοτούν κάτι που κανείς δεν φανταζόταν.

07:40 π.μ. — Στη σκιά των ρουκετών, ξεκινά η εισβολή. Μοτοσικλέτες, αλεξιπτωτιστές με ανεμόπτερα, βάρκες από τη θάλασσα: δεκάδες σημεία διάρρηξης του φράγματος ασφαλείας, μια στρατιωτική επιχείρηση που κανείς δεν είχε προβλέψει.

Οι ένοπλοι της Χαμάς επιτίθενται σε στρατιωτικές βάσεις, κόβουν γραμμές επικοινωνίας, σκοτώνουν διοικητές, παραλύουν το σύστημα αντίδρασης του Ισραήλ. Μέσα σε λίγες ώρες, οι πόλεις του νότου — Σντερότ, Μπεερί, Οφακίμ — μετατρέπονται σε πεδία μάχης. Οι κάτοικοι τηλεφωνούν στα κέντρα έκτακτης ανάγκης: «Μείνετε μέσα, θα έρθουμε», απαντούν οι αρχές — αλλά δεν έρχονται.

Το φεστιβάλ Νόβα

Εκείνο το πρωινό, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα, το μουσικό φεστιβάλ Νόβα είχε μόλις αρχίσει να ξυπνά. Νέοι άνθρωποι χόρευαν κάτω από τον ήλιο, ώσπου οι πρώτες ρουκέτες έσκισαν τον ουρανό. Σε λίγη ώρα, οι ήχοι της trance μουσικής αντικαταστάθηκαν από ουρλιαχτά και ριπές όπλων.

Η 23χρονη Ρόμι Γκόνεν τηλεφωνεί στον πατέρα της: «Μας πυροβολούν». Κρύβεται σε θάμνους, προσπαθεί να διαφύγει, χτυπιέται από σφαίρες. Οι φίλοι της σκοτώνονται δίπλα της. Ύστερα, σιωπή. Οι αρχές αργότερα επιβεβαιώνουν ότι ανήκει στους ομήρους που μεταφέρθηκαν στη Γάζα.

Οι σκηνές που ακολουθούν στοιχειώνουν ακόμη το Ισραήλ: καμένα σπίτια, λιωμένοι σύρτες, δεμένοι καρποί, εκτελέσεις. Μαρτυρίες για βιασμούς και βασανισμούς γυναικών προκαλούν φρίκη. Η αστυνομία συλλέγει εκατοντάδες χιλιάδες φωτογραφίες και βίντεο, συνθέτοντας το πιο μεγάλο αρχείο εγκλημάτων πολέμου από την εποχή της δίκης του Άιχμαν.

Το σοκ και η αποτυχία

Η 7η Οκτωβρίου δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Οι ισραηλινές υπηρεσίες είχαν δει τα σημάδια: ένα έγγραφο με την κωδική ονομασία Jericho Wall περιέγραφε λεπτομερώς σενάρια εισβολής — θεωρήθηκε, όμως, υπερβολικά φιλόδοξο για να υλοποιηθεί.

Αναφορές για εκπαίδευση μαχητών, για κατασκευές μακετών φυλακίων, για ύποπτες κινήσεις drones απορρίφθηκαν. Οι εορτές του Simchat Torah εκείνο το Σαββατοκύριακο είχαν μειώσει την ετοιμότητα, ενώ η στρατιωτική προσοχή ήταν στραμμένη βόρεια, στα σύνορα με τον Λίβανο και τη Χεζμπολάχ.

Μέσα σε λίγες ώρες, το κράτος βρέθηκε τυφλό και παράλυτο. Οι πρώτες ενισχύσεις έφθασαν πέντε ώρες μετά. Ο απολογισμός της αποτυχίας είναι βαρύς: ένα κράτος που θεωρούσε εαυτόν απόρθητο, αιφνιδιάστηκε πλήρως.

Δύο χρόνια πολέμου

Από τότε, η σύγκρουση άλλαξε μορφή αλλά όχι ουσία. Οι ισραηλινές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια εκστρατεία χωρίς προηγούμενο στη Γάζα: βομβαρδισμοί, αποκλεισμός, στρατιωτικές επιχειρήσεις πόλη με πόλη. Οι απώλειες των αμάχων είναι τεράστιες, ο θύλακος έχει μετατραπεί σε σωρό ερειπίων, και το διεθνές κύρος του Ισραήλ έχει δεχτεί καίριο πλήγμα.

Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου, αντιμέτωπος με εσωτερικές αντιδράσεις και διεθνή πίεση, δηλώνει πως «ο αγώνας δεν τελείωσε». Όμως το Ισραήλ δείχνει πιο διχασμένο από ποτέ: ανάμεσα σε όσους απαιτούν συνέχιση του πολέμου και σε όσους βλέπουν ότι η ασφάλεια δεν μπορεί να αποκατασταθεί με βόμβες.

Στην απέναντι πλευρά, οι Παλαιστίνιοι πληρώνουν το τίμημα. Η Γάζα βυθίζεται σε λιμό, επιδημίες, καταστροφή υποδομών. Παιδιά πεθαίνουν από την πείνα, νοσοκομεία λειτουργούν χωρίς φάρμακα. Και μέσα σ’ αυτήν την απόγνωση, οι φωνές για ειρήνη ακούγονται σαν ψίθυρος.

Το ρήγμα που τρέμει

Δύο χρόνια μετά, οι πληγές είναι ακόμη ανοιχτές. Η ισραηλινή κοινωνία δεν έχει ξεπεράσει το τραύμα. Οι οικογένειες των ομήρων ζουν ανάμεσα στην ελπίδα και την αγωνία, οι στρατιώτες επιστρέφουν από το μέτωπο με σημάδια αόρατα. Από την άλλη, η Γάζα έχει χάσει μια ολόκληρη γενιά.

Η 7η Οκτωβρίου έσπασε κάτι πιο βαθύ από την ψευδαίσθηση ασφάλειας: διέλυσε την πίστη ότι η βία μπορεί να έχει όρια. Και όμως, ακόμη και σήμερα, το επιχείρημα «τίποτα δεν δικαιολογεί τη φρίκη της 7ης Οκτωβρίου» συνοδεύεται από το άλλο: «ούτε η 7η Οκτωβρίου μπορεί να δικαιολογεί τα πάντα».

Η ελπίδα του Σαρμ ελ Σέιχ

Μέσα σε αυτήν τη σκιά, μια νέα διαπραγμάτευση ξεκινά. Στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου, αντιπροσωπείες του Ισραήλ και της Χαμάς συμμετέχουν σε έμμεσες συνομιλίες, με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ, της Αιγύπτου και του Κατάρ.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ διαβεβαιώνει πως «η Χαμάς είναι έτοιμη για συμβιβασμούς». Το σχέδιό του, 20 σημείων, προβλέπει κατάπαυση του πυρός, απελευθέρωση των ομήρων εντός 72 ωρών, σταδιακή αποχώρηση του ισραηλινού στρατού και αφοπλισμό της Χαμάς.

Η παλαιστινιακή πλευρά, με επικεφαλής τον Χαλίλ αλ Χάγια, δηλώνει πρόθυμη να απελευθερώσει όλους τους ομήρους με αντάλλαγμα «το τέλος του πολέμου και την πλήρη αποχώρηση του Ισραήλ». Δεν αναφέρεται όμως στον αφοπλισμό της — σημείο-κλειδί για το Τελ Αβίβ.

Ο Νετανιάχου δηλώνει ότι υποστηρίζει το σχέδιο Τραμπ, αλλά επιμένει πως ο στρατός του θα παραμείνει στο 75% της Γάζας «μέχρι να εξουδετερωθεί πλήρως η Χαμάς». Ο αρχηγός του γενικού επιτελείου Εγιάλ Ζαμίρ προειδοποιεί: «Αν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν, η μάχη θα ξαναρχίσει».

Μια ανάσα πριν την επόμενη έκρηξη

Οι συνομιλίες χαρακτηρίζονται «θετικές» από πηγές της Χαμάς, αλλά οι ελπίδες παραμένουν εύθραυστες. Όλα γίνονται υπό την απειλή νέων βομβαρδισμών: μόλις χθες, δύο Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν στη Χαν Γιούνις και στη Γάζα. Οι διαμεσολαβητές προσπαθούν να οικοδομήσουν έναν μηχανισμό ανταλλαγής ομήρων και κρατουμένων, που ίσως ανοίξει τον δρόμο για μια πιο ευρεία συμφωνία.

Στην πραγματικότητα, όμως, η ειρήνη δεν θα είναι αποτέλεσμα υπογραφών αλλά αλλαγής συνειδήσεων — και αυτές δεν αλλάζουν εύκολα μέσα στα ερείπια.

Επίλογος (;): Το ρήγμα που δεν κλείνει

Δύο χρόνια μετά, η 7η Οκτωβρίου δεν είναι μόνο τραγωδία — είναι καθρέφτης. Καθρεφτίζει τις αποτυχίες των κυβερνήσεων, την αλαζονεία της ισχύος, τη σιωπή της διεθνούς κοινότητας. Μα πάνω απ’ όλα, καθρεφτίζει τον άνθρωπο που χάνει την ανθρωπιά του μέσα στον τρόμο.

Από τη μία πλευρά, μια χώρα που ακόμη μετρά τους νεκρούς της. Από την άλλη, ένας λαός που πεινά και θάβει παιδιά του στα ερείπια.

Η 7η Οκτωβρίου υπήρξε η αρχή ενός πολέμου που κανείς δεν ξέρει πώς τελειώνει. Και όσο οι ηγέτες διαπραγματεύονται, όσο οι άνθρωποι περιμένουν τους ομήρους και τη δικαιοσύνη, το ρήγμα της Μέσης Ανατολής εξακολουθεί να τρέμει.

Μέχρι να έρθει εκείνη η μέρα που δεν θα χρειάζονται πια επέτειοι για να θυμίζουν τη φρίκη, η 7η Οκτωβρίου θα παραμένει η πιο σκοτεινή ημερομηνία του 21ου αιώνα.