NewsEdit Από τα πάθη των Ατρειδών έως τις σημερινές τραγωδίες, ο μύθος των Ευμενίδων υπενθυμίζει ότι η δικαιοσύνη δεν είναι μόνο καθήκον των θεσμών, αλλά και ηθική υποχρέωση απέναντι στους νεκρούς και τους ζωντανούς.
Η Δίκαιη Δίκη και ο Άρειος Πάγος όπως την ίδρυσε η Αθηνά, παραμένουν φάρος πολιτισμού και σύμβολα του κράτους δικαίου – και η παραβίασή τους επισύρει πάντα τις πανάρχαιες συνέπειες της Υβρεως.
Από την εκδίκηση στη Δίκαιη Δίκη
Ο μύθος των Ευμενίδων, όπως τον κατέγραψε ο Αισχύλος το 458 π.Χ., περιγράφει τον Ορέστη να δολοφονεί τη μητέρα του, Κλυταιμνήστρα, για να εκδικηθεί τον φόνο του πατέρα του, Αγαμέμνονα. Οι Ερινύες, θεές της εκδίκησης, καταδιώκουν τον Ορέστη απαιτώντας το τίμημα του αίματος. Η βία, φαίνεται, ήταν για τους αρχαίους αμείλικτη και αναπόφευκτη.
Στην κρίσιμη στιγμή, ο Ορέστης αναζητά τη βοήθεια του Απόλλωνα και τελικά προσφεύγει στην Αθηνά, η οποία αποφασίζει να θεσπίσει το πρώτο δικαστήριο της Αθήνας, τον Άρειο Πάγο. Οι Ερινύες μεταμορφώνονται σε Ευμενίδες και καθίστανται προστάτιδες της «δίκαιης δίκης». Το κράτος δικαίου γεννιέται έτσι μέσα από τον μύθο: η εκδίκηση αίματος αντικαθίσταται από τη συλλογική, σεβάσμια και θεσμικά κατοχυρωμένη κρίση των πολιτών.
Η αρχαία αναλλοίωτη αλήθεια
Πέρασαν περισσότερα από 2.500 χρόνια και ο θεσμός της Δίκαιης Δίκης εξακολουθεί να υφίσταται, αν και συχνά δοκιμάζεται. Όταν η δικαιοσύνη λειτουργεί όπως επιτάσσει ο νόμος, η απόφαση οδηγεί στη δικαίωση και στην κάθαρση. Όταν όμως οι δικαστές παραβιάζουν την αμεροληψία ή την ουσία της διαδικασίας, οι πανάρχαιες Ερινύες – συμβολικές ή πραγματικές – θυμίζουν ότι η Υβρις επιστρέφει πάντοτε.
Η ιστορία του Κρέοντα διδάσκει ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να στερήσει από τον νεκρό τη μνήμη του και τη δέουσα φροντίδα. Η κηδεία, το μοιρολόι, τα μνημόσυνα αποτελούν άγραφους και αιώνιους νόμους. Όποιος τα παραβιάζει, υποπίπτει σε Υβρη.
Σήμερα, ανάμεσα σε κράτος και οικείους
Η τραγωδία των Τεμπών, με 57 νεκρούς, ανέδειξε τη σύγκρουση των θεσμικών αποφάσεων με την ηθική και τα ήθη των συγγενών. Σωροί σωμάτων παραδόθηκαν ανεξέταστοι και απροστάτευτοι φύρδην μίγδην σε σακούλες, χωρίς τον δέοντα σεβασμό. Το κράτος, σαν σύγχρονος Κρέων, φάνηκε να αγνοεί τη δικαιοδοσία της ηθικής και της παραδοσιακής φροντίδας του νεκρού.
Η απεργία πείνας που εκτυλίσσεται σήμερα λειτουργεί ως ύστατη έκκληση για Δίκαιη Δίκη. Είναι μια πρόσκληση προς τις «Ερινύες» της δικαιοσύνης να παρέμβουν και να αποκαταστήσουν την ηθική τάξη. Όσο οι θεσμοί επιμένουν στην επιτάχυνση διαδικασιών χωρίς σεβασμό, το τίμημα μπορεί να αποδειχθεί δυσανάλογα βαρύ.
Η δικαιοσύνη πρέπει να φαίνεται όσο και να είναι
Το μάθημα των Ευμενίδων παραμένει επίκαιρο: Ο θεσμός της δικαιοσύνης δεν αρκεί να είναι δίκαιος· πρέπει και να φαίνεται. Όπως οι θεσμοί του δημοκρατικού πολιτεύματος καθορίζουν διαδικασίες, έτσι και η κοινωνία απαιτεί σεβασμό απέναντι στους νεκρούς και στους ζωντανούς. Η Δίκαιη Δίκη είναι η διαρκής υπενθύμιση ότι η νομιμότητα και η ηθική συγκλίνουν μόνο όταν η αλήθεια και η δικαιοσύνη αναγνωρίζονται από όλους.