NewsEdit Τις τελευταίες δεκαετίες η ιστορία επηρεάστηκε πολύ από τη μελέτη της συλλογικής μνήμης, από αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «σπουδές της μνήμης». Οι σπουδές της μνήμης άλλαξαν τον τρόπο που βλέπουμε το παρελθόν γιατί αφενός ανέλυσαν το ρόλο που διαδραματίζει η μνήμη στην δημιουργία των συλλογικών ταυτοτήτων, και αφετέρου έφεραν στο προσκήνιο τη φωνή των υποτελών, όσων μέχρι τότε είχαν αποκλειστεί από την ιστορική αφήγηση.
Του Πολυμέρη Βόγλη
Διακριτή θέση στις σπουδές της μνήμης, κατείχαν οι Εβραίοι της Ευρώπης λόγω του Ολοκαυτώματος. Ενώ τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες επέμεναν να αγνοούν την εξόντωση των Εβραίων συμπολιτών τους από τους Ναζί, σταδιακά από τη δεκαετία του 1980 η εικόνα άλλαξε. Η έκδοση δεκάδων μαρτυριών επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η συστηματική έρευνα των ιστορικών για την εξόντωση των Εβραίων και η στροφή στη μελέτη της μνήμης συνετέλεσαν να μετατραπεί το Ολοκαύτωμα σε θεμελιακό στοιχείο της ιστορικής συνείδησης και κουλτούρας των κοινωνιών στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μια ανάλογη πορεία (με κάποια καθυστέρηση) σημειώθηκε και στην Ελλάδα. Τη σιωπή και τη λήθη των μεταπολεμικών δεκαετιών, διαδέχθηκε από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα η «έκρηξη μνήμης» για το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, το οποίο εντάχθηκε στη δημόσια ιστορία. Ανεγέρθηκαν μνημεία στις πόλεις όπου υπήρχε προπολεμικά εβραϊκή παρουσία, το Ολοκαύτωμα απέκτησε θέση στα εκπαιδευτικά προγράμματα των σχολείων, καθιερώθηκαν τελετές στη μνήμη του Ολοκαυτώματος, ενώ την ίδια στιγμή η μελέτη της ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων προσέλκυσε το ενδιαφέρον πολλών νέων ιστορικών. Ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα δεν εξαφανίστηκε αλλά απονομιμοποιήθηκε πλήρως και, τουλάχιστον στη δημόσια σφαίρα, ταυτίστηκε με την άκρα Δεξιά και τους νεοναζί.
Αυτή η συλλογική ιστορική συνείδηση που είχε ως καταστατικό στοιχείο τη μνήμη της γενοκτονίας των Εβραίων από τους Ναζί κλονίστηκε ανεπανόρθωτα από την εγκληματική πολιτική του Ισραήλ στη Γάζα 22 μήνες τώρα, με τις δολοφονίες δεκάδων χιλιάδων Παλαιστινίων αμάχων, την ισοπέδωση της Λωρίδας, τη λιμοκτονία. Κλονίστηκε με τρεις τρόπους. Ο πρώτος είναι η ευρύτερη αποδοχή και χρήση του όρου «γενοκτονία» ως χαρακτηρισμού για τα εγκλήματα που διαπράττει το Ισραήλ στη Γάζα (ακόμα και από σπουδαίους ιστορικούς που έχουν συστηματικά ασχοληθεί με το Ολοκαύτωμα). Η γενοκτονία στη Γάζα δείχνει ότι αυτό που μέχρι πρόσφατα θεωρείτο μοναδικό και ανεπανάληπτο (το Ολοκαύτωμα), τελικά δεν είναι. Η γενοκτονία δεν είναι κάτι που συνέβη στο σχετικά μακρινό παρελθόν αλλά κάτι που συμβαίνει τώρα σε ζωντανή μετάδοση. Ο δεύτερος είναι η χυδαία εργαλειοποίηση του αντισημιτισμού. Όταν η ισραηλινή κυβέρνηση χαρακτηρίζει αντισημίτες όσους καταγγέλλουν τα εγκλήματα της, όταν η κυβέρνηση Τραμπ επιστρατεύει την κατηγορία του αντισημιτισμού για να περιορίσει την ακαδημαϊκή ελευθερία στα αμερικανικά πανεπιστήμια ή όταν ακραιφνείς ακροδεξιοί στη χώρα μας κατηγορούν τους αριστερούς ως αντισημίτες επειδή διαμαρτύρονται για τη Γάζα, τότε είναι προφανές ότι ο αντισημιτισμός χάνει το βαρύ σημασιολογικό φορτίο του. Ο τρίτος είναι ότι η αδράνεια των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και η υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης στα εγκλήματα των ισραηλινών δυνάμεων δημιουργούν ένα τεράστιο ηθικο-πολιτικό ζήτημα. Ενώ το Ολοκαύτωμα σωστά και δικαίως έχει ενταχθεί στην επίσημη μνήμη, γιατί οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αρνούνται να καταδικάσουν τα εγκλήματα που διαπράττει το Ισραήλ σε βάρος των Παλαιστινίων αμάχων και να επιβάλουν αντίστοιχες κυρώσεις;
Τα εκατομμύρια πολιτών σε όλο τον κόσμο που κατεβαίνουν σε πορείες, οι συμβολικές διαμαρτυρίες που διαρκώς πολλαπλασιάζονται, τα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας που έχουν κατακλύσει τη δημόσια σφαίρα δείχνουν ότι η μνήμη και το παρελθόν, όση βαρύτητα και εάν έχουν, όσο και εάν εργαλειοποιηθούν, δεν μπορούν να επικαθορίσουν το παρόν. Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα αλλάζει την ιστορική συνείδηση σε όλο τον κόσμο. Όπως το Ολοκαύτωμα διαμόρφωσε την ιστορική συνείδηση του μεταπολεμικού κόσμου, έτσι και η γενοκτονία στη Γάζα θα σφραγίσει την ιστορική συνείδηση των επόμενων δεκαετιών.
*Ο Πολυμέρης Βόγλης είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Αναδημοσίευση από την ΕΠΟΧΗ