Newsroom Ανησυχία για την ελευθερία του Τύπου μετά από αλλεπάλληλες διακοπές λειτουργίας ιστορικών μέσων ενημέρωσης και μείωση της διεθνούς χρηματοδότησης.
Σε μια περιοχή όπου η ελευθερία του Τύπου βρίσκεται ήδη υπό πίεση, η ανακοίνωση ότι ο τηλεοπτικός σταθμός Al Jazeera Balkans θα διακόψει τη λειτουργία του μέσα στον Ιούνιο έρχεται να προστεθεί σε μια ανησυχητική αλυσίδα εξελίξεων.
Το 2025 έχει ήδη σημαδευτεί από το κλείσιμο πολλών ιστορικών μέσων ενημέρωσης, τα οποία υπήρξαν θεμελιώδη για την ειρήνη και τη δημοκρατία στα δυτικά Βαλκάνια τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Η απουσία αυτών των μεγάλων δημοσιογραφικών οργανισμών ενισχύει τον κίνδυνο κλιμάκωσης της κρατικής καταστολής στην περιοχή.
Ωστόσο, οι συνέπειες αυτών των λουκέτων ξεπερνούν τα τοπικά σύνορα, προμηνύοντας την έναρξη μιας ανησυχητικής εποχής για τη δημοκρατία παγκοσμίως — της «μετα-δημοσιογραφικής» περιόδου, όπου η αλήθεια χάνει το νόημά της.
Καταλυτικές αποφάσεις των ΗΠΑ και κρίση χρηματοδότησης
Το 2025, που υποτίθεται θα ήταν χρονιά αναγέννησης για τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ με νέες πρωτοβουλίες από τις Βρυξέλλες για την προστασία της ελευθερίας του Τύπου, εξελίχθηκε σε περίοδο κρίσης. Δημοσιογράφοι στην ευρωπαϊκή περιφέρεια βρίσκονται αντιμέτωποι με σοβαρά προβλήματα επιβίωσης.
Λίγες ημέρες μετά την ορκωμοσία του, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ πάγωσε τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ και της USAID, οδηγώντας τελικά στο κλείσιμο της τελευταίας την 1η Ιουλίου. Χιλιάδες ανεξάρτητα μέσα που εξαρτώνται από αυτές τις πηγές βρέθηκαν αντιμέτωπα με απολύσεις και διακοπές λειτουργίας.
Τον Μάρτιο, ο Τραμπ υπέγραψε διάταγμα που αποδυνάμωσε ουσιαστικά τον ρόλο της U.S. Agency for Global Media, η οποία χρηματοδοτεί το Voice of America (VOA) και το Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL). Αυτά τα μέσα έχουν μακρά ιστορία στην κάλυψη αυταρχικών καθεστώτων σε Ευρώπη και Ευρασία.
Παρά τις συνεχιζόμενες νομικές διαμάχες, οι απολύσεις προσωπικού συνεχίζονται ακόμη και σε κορυφαίους δημοσιογράφους της περιοχής. Πλέον, η Al Jazeera Balkans σταματά επίσημα τη μετάδοση έπειτα από 14 χρόνια παρουσίας.
Συνεχιζόμενη κρίση στα ανεξάρτητα μέσα
Η κρίση χρηματοδότησης στα ανεξάρτητα ΜΜΕ δεν είναι νέα. Ωστόσο, η ξαφνική διακοπή δωρεών από την κυβέρνηση Τραμπ και άλλους παρόμοιους παράγοντες έχει προκαλέσει αναστάτωση με ανυπολόγιστες συνέπειες.
Παραδοσιακά μέσα όπως η Al Jazeera Balkans, το VOA και το RFE/RL παρείχαν βήμα στους πολίτες για να καταγγείλουν κυβερνητικές αυθαιρεσίες και να απαιτήσουν λογοδοσία — ιδιαίτερα σε αγορές όπου κυριαρχούν κρατικοί μηχανισμοί ενημέρωσης, όπως στα Βαλκάνια.
Οι συνέπειες αυτών των αποφάσεων είναι ήδη εμφανείς στη Σερβία, όπου ένα ιστορικό κύμα καταστολής κατά των ΜΜΕ και της κοινωνίας των πολιτών συμπίπτει με τη μείωση της αμερικανικής βοήθειας. Στο επίκεντρο βρίσκονται οι φοιτητικές κινητοποιήσεις που ξεκίνησαν μετά από σκάνδαλο διαφθοράς τον περασμένο Νοέμβριο.
Υπό το πρόσχημα δήθεν κακής χρήσης κονδυλίων της USAID — όπως ανέφεραν αξιωματούχοι του Τραμπ — η αστυνομία στη Σερβία έκανε εφόδους σε τέσσερις οργανώσεις τον Φεβρουάριο. Το επόμενο κύμα λουκέτων στα παραδοσιακά μέσα ήρθε τον Μάρτιο, μαζί με στοχοποίηση άλλων περιφερειακών μέσων όπως το Balkan Investigative Reporting Network (BIRN).
Αστάθεια και ανάγκη για ανεξάρτητη ενημέρωση
Η κατάσταση στη Σερβία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, αλλά η πολιτική αστάθεια στο Κόσοβο, οι διαεθνοτικές εντάσεις στη Βόρεια Μακεδονία και η κρίση αποσχιστικών τάσεων στη Bοσνία-Ερζεγοβίνη προμηνύουν περαιτέρω αναταράξεις. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πολίτες έχουν ανάγκη από αξιόπιστη ενημέρωση περισσότερο από ποτέ.
Τη δεκαετία του 1990, οι δυτικές κυβερνήσεις επένδυσαν εκατομμύρια στην ανάπτυξη πλουραλιστικών ΜΜΕ, θεωρώντας ότι αυτά θα προστάτευαν τις μεταπολεμικές κοινωνίες από αυταρχικές παλινδρομήσεις. Έτσι δημιουργήθηκαν η Al Jazeera Balkans, το VOA και το RFE/RL ως πυλώνες ειρήνης και δημοκρατίας.
Σήμερα όμως, αυτή η επένδυση μοιάζει να μην αποδίδει. Το επικείμενο κλείσιμο της Al Jazeera Balkans σηματοδοτεί όχι μόνο το τέλος ενός αξιόλογου περιφερειακού καναλιού αλλά και την αρχή μιας «μετα-δημοσιογραφικής» εποχής. Η δημοσιογραφία θα συνεχίσει να υπάρχει τυπικά, αλλά χωρίς επιρροή, απήχηση ή ουσιαστικό περιεχόμενο.
Η επόμενη μέρα: πληθώρα πληροφορίας χωρίς ουσία
Στην επικείμενη πραγματικότητα, η πληροφορία θα είναι άφθονη αλλά ασήμαντη· η αλήθεια θεωρητικά προσβάσιμη αλλά πρακτικά αδιάφορη· ενώ η δομή των μέσων θα παραμένει φαινομενικά ίδια αλλά άδεια λόγω παραπληροφόρησης, δυσπιστίας και κόπωσης δωρητών. Δεν πρόκειται απλώς για μετάβαση από τα ελεύθερα ΜΜΕ προς νέες μορφές λογοκρισίας· είναι διολίσθηση σε μια νέα παγκόσμια τάξη — έναν παράδεισο για αυταρχικούς ηγέτες που ήδη κερδίζουν τον «πόλεμο της πληροφορίας».
Το κύμα λουκέτων στα ιστορικά ΜΜΕ των Δυτικών Βαλκανίων σηματοδοτεί το τέλος μιας δεκαετιών προσπάθειας ενάντια στην καταστολή στην Ευρώπη. Αυτή η μικρή περιοχή γίνεται πλέον πειραματικό πεδίο για το μέλλον — εκτός αν υπάρξει άμεση αντίδραση της δημοκρατικής κοινότητας.
Τι πρέπει να πράξει η Ευρώπη
Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί οφείλουν να ξεπεράσουν τη διαχείριση κρίσεων και τη νοσταλγία για τις χρυσές εποχές των ΜΜΕ. Ο στόχος δεν είναι απλώς να σωθούν τα ιστορικά ειδησεογραφικά γραφεία ή να επιβιώσουν τα ανεξάρτητα μέσα· απαιτείται αναδόμηση της δημοσιογραφίας ως δημόσιου αγαθού με αντίστοιχη χρηματοδότηση, υποδομές και πολιτική βούληση.
Ως ελάχιστο πρώτο βήμα, χρειάζεται αλλαγή συλλογικής νοοτροπίας στην Ευρώπη. Οι Βρυξέλλες πρέπει να δουν τη δημοσιογραφία όχι ως δευτερεύον συστατικό της δημοκρατίας αλλά ως βασική προϋπόθεση γι’ αυτήν.
Διαβάστε το αρχικό άρθρο στο Politico.