Δημογραφικό: Το σύνθημα «Κάντε περισσότερα παιδιά» δεν έχει νόημα αν δεν υπάρχει κοινωνική πρόνοια

Από το κάλεσμα στις γεννήσεις στην πραγματικότητα της κοινωνικής πρόνοιας

Τα τελευταία χρόνια, το σύνθημα «κάντε περισσότερα παιδιά» ηχεί ολοένα και πιο δυνατά σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν τη λεγόμενη δημογραφική κρίση. Από εθνικιστικούς κύκλους που φοβούνται τη συρρίκνωση των λαών τους, μέχρι οικονομικούς αναλυτές που προειδοποιούν για την κατάρρευση οικονομιών και κοινωνιών λόγω πληθυσμιακής μείωσης, πολλοί εκφράζουν ανησυχίες και προτείνουν την αύξηση των γεννήσεων ως λύση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν και οι δημόσιες αναρτήσεις προσωπικοτήτων όπως ο Έλον Μασκ, που καλούν ανοιχτά για τη δημιουργία μεγάλων οικογενειών.

Ωστόσο, η πολιτική δημογράφος Τζένιφερ Σκιούμπα, συγγραφέας του βιβλίου «8 Billion and Counting: How Sex, Death, and Migration Shape Our World», προσφέρει μια διαφορετική οπτική, εκκινώντας από το ερώτημα: «Πώς στηρίζουμε τους ανθρώπους να ζήσουν την καλύτερη δυνατή ζωή;». Στην πρόσφατη συνέντευξή της στο Bloomberg, αναιρεί την απλοϊκή σύνδεση προβλήματος πληθυσμού με τη γεννητικότητα και υπογραμμίζει πως το ζήτημα είναι βαθύτερο, αφορά την κοινωνική φροντίδα και την ευημερία.

Τι δεν βλέπουμε πίσω από τα νούμερα

Η Σκιούμπα καταγγέλλει ότι τόσο οι προναταλιστές όσο και όσοι υποστηρίζουν τη μείωση του πληθυσμού σκέφτονται τον ανθρώπινο πληθυσμό ως απλούς αριθμούς και χάνουν την ανθρώπινη διάσταση. Αντιθέτως, η ουσία της δημογραφικής κρίσης βρίσκεται στην ποιότητα ζωής και στην ικανότητα μιας κοινωνίας να διαχειριστεί τις αλλαγές με ευελιξία.

Παρατηρεί πως οι δημογράφοι προετοιμάζουν προβλέψεις για τις ανάγκες των κοινοτήτων, όπως για παράδειγμα για την οξεία έλλειψη στέγης ή την ανάγκη φροντίδας, όμως οι τοπικοί φορείς δεν διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία για να προσαρμοστούν σε ένα μέλλον που διαφέρει ριζικά από το παρελθόν. Αυτή η αδυναμία κατανόησης και ανταπόκρισης είναι η μεγαλύτερη πρόκληση των καιρών.

Μείωση πληθυσμού: Μια άγνωστη πρόκληση για την παγκόσμια κοινωνία

Η μειούμενη αναπαραγωγή αποτελεί μια ιστορικά πρωτοφανή αλλαγή. Όπως τονίζει η Σκιούμπα, οι παραδοχές μας για την οικονομική ανάπτυξη βασίστηκαν σε έναν συνεχή πληθυσμιακό πολλαπλασιασμό. Τι γίνεται, όμως, αν αυτές οι υποθέσεις ανατραπούν; Πώς επαναπροσδιορίζουμε την ευημερία και τη «καλή ζωή» όταν η αύξηση του ΑΕΠ δεν μπορεί πλέον να είναι το μοναδικό μέτρο επιτυχίας;

Σχετικά με τη μετανάστευση, που συχνά προβάλλεται ως λύση στην έλλειψη εργατικού δυναμικού, η δημογράφος τονίζει πως δεν μπορούμε να στηριζόμαστε σε μια απεριόριστη ροή ανθρώπων από χώρες προς χώρες. Η παγκόσμια «αγορά ταλέντου» γίνεται ανταγωνιστική και περιορισμένη. Η μετανάστευση είναι μια μερική λύση, αλλά όχι πανάκεια.

Οικογένειες και φροντίδα: Πέρα από τη δεξιά και την αριστερά

Η Σκιούμπα κρούει τον κώδωνα για την ανάγκη να ξεπεραστούν οι πολιτικές πόλωσης γύρω από το δημογραφικό ζήτημα. Αναρωτιέται γιατί η φροντίδα των παιδιών θεωρείται σήμερα αποκλειστικό προνόμιο μιας «προναταλιστικής» ή αριστερής πολιτικής, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί βασική κοινωνική προτεραιότητα ανεξαρτήτως ιδεολογικού προσανατολισμού. Ιδιαίτερα τονίζει ότι έχει σημασία ο τρόπος που ορίζουμε την «οικογένεια», καθώς οι ταμπέλες εντείνουν τη διχόνοια και αποπροσανατολίζουν.

Με γνώμονα την υποστήριξη των ανθρώπων να ζήσουν την καλύτερη ζωή, η πολιτική δημογράφος επισημαίνει την ανάγκη για πιο ευέλικτες και λιγότερο πολωτικές προσεγγίσεις, τοποθετώντας την επιλογή και τη φροντίδα στο επίκεντρο.

Γιατί τα οικονομικά κίνητρα δεν επαρκούν

Παρά τα οικονομικά κίνητρα που υιοθετούν οι κυβερνήσεις, όπως επιδόματα παιδιών ή εφάπαξ παροχές γέννησης, τα αποτελέσματά τους στην αύξηση των γεννήσεων είναι συχνά βραχυπρόθεσμα και περιορισμένα. Τα κίνητρα μπορούν να μεταφέρουν την απόφαση για γέννηση πιο κοντά χρονικά, αλλά δύσκολα αλλάζουν τα βαθύτερα αίτια της δημογραφικής μείωσης.

Η επιτυχία, προτείνει η Σκιούμπα, θα έπρεπε να μετριέται όχι με βάση τον αριθμό των παιδιών, αλλά με το πόσο βοηθούν τα μέτρα τους ανθρώπους να υποστηρίζουν τις οικογένειές τους και να ζουν με αξιοπρέπεια.

Η σημασία των ισχυρών κοινοτήτων και της ολιστικής φροντίδας

Ακόμη κι αν δεν υπάρχει μια μαγική συνταγή για να ανατραπεί η μείωση του πληθυσμού, η δημογράφος επισημαίνει τη μεγάλη σημασία των ισχυρών κοινοτήτων. Αυτές παρέχουν υποστήριξη σε οικογένειες και ηλικιωμένους και διευκολύνουν τη δημογραφική μετάβαση.

Η φροντίδα αποτελεί ζωτικό ζήτημα, το οποίο εκφράζεται σε τοπικό επίπεδο και περιλαμβάνει όχι μόνο τη φροντίδα παιδιών, αλλά και την υγειονομική περίθαλψη και τη φροντίδα ηλικιωμένων. Χρειάζονται πολιτικές με ευελιξία και προσαρμοστικότητα, οι οποίες να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της πραγματικής ζωής.

Η διάσταση «από την κούνια έως τον τάφο»

Η δημοσιογράφος Μισάλ Χουσάιν υπενθυμίζει πως η συζήτηση για το δημογραφικό δεν μπορεί να περιστρέφεται μόνο στο να αυξηθούν τα ποσοστά γεννήσεων. Πρέπει να υιοθετήσουμε μια ολιστική προσέγγιση — από την κούνια έως τον τάφο — που να καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων στη διάρκεια ολόκληρου του βίου τους.

Η Σκιούμπα συμφωνεί και προσθέτει ότι η δημογραφική πρόκληση δεν είναι οι αριθμοί αλλά το γεγονός ότι δεν διαθέτουμε μια μορφή ευημερίας που να αφορά την κοινωνία των ηλικιωμένων, την οποία φοβόμαστε και δεν κατανοούμε. Η στροφή μας θα πρέπει να είναι προς τη δημιουργία ενός μοντέλου που τονίζει την κοινωνική φροντίδα, την υποστήριξη και την ποιότητα ζωής, πέρα από τα στενά δημογραφικά μεγέθη.

Στην εποχή μιας βαθιάς μεταστροφής, όπου το δημογραφικό ζήτημα απαιτεί κάτι περισσότερο από επιφανειακές συνταγές, η συζήτηση της Τζένιφερ Σκιούμπα μάς καλεί να βγούμε από τα στενά καλούπια της πολιτικής και να αναζητήσουμε μια κοινωνία που φροντίζει τους ανθρώπους σε όλες τις φάσεις της ζωής τους. Εκεί βρίσκεται ίσως το πραγματικό κλειδί για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του αύριο.