Η Αθήνα στον κυκλώνα της εξαθλίωσης μετά το 1870: Η κραυγή της ανάγκης και η απάντηση της φιλανθρωπίας

Μετά το 1870, η Αθήνα άρχισε να μετατρέπεται ραγδαία από μια μικρή πόλη σε πρωτεύουσα με συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό.

Η μετακίνηση πληθυσμού από την επαρχία, οι μεταναστεύσεις, αλλά και η σταδιακή αστικοποίηση, έφεραν στην επιφάνεια δραματικές κοινωνικές ανισότητες. Η πείνα, η δυστυχία και η εξαθλίωση έπληξαν τους πιο ευάλωτους. Η έλλειψη κρατικής μέριμνας και υποδομών περίθαλψης μετέτρεψε την επιβίωση σε καθημερινό αγώνα για χιλιάδες Αθηναίους.

Το Πολιτικό Νοσοκομείο επί της οδού Ακαδημίας, παρότι λειτουργούσε ήδη από το 1824, δεν μπορούσε να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες. Δεχόταν κυρίως τα πιο βαριά περιστατικά, ενώ όσοι υπέφεραν από χρόνιες παθήσεις κατέφευγαν σε μοναστήρια, βρίσκοντας μεν άσυλο, αλλά όχι ιατρική φροντίδα.

Η εικόνα στους δρόμους της πόλης ήταν τραγική: άστεγοι κάθε ηλικίας, ζητιάνοι, ψυχικά πάσχοντες εγκαταλελειμμένοι από συγγενείς που δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν περίθαλψη. Τα παιδιά, και ιδίως τα κορίτσια, έμεναν χωρίς εκπαίδευση και έκθετα σε κινδύνους.

Στο Γκαζοχώρι, μια παραγκούπολη ανάμεσα στο εργοστάσιο φωταερίου και την Ιερά Οδό, η εξαθλίωση, η βρωμιά και η εγκληματικότητα δημιουργούσαν συνθήκες πραγματικής κόλασης. Οι φυλακές Τριγκέτα και Γκαρμπολά, παμπάλαιες και ακατάλληλες, μετατράπηκαν σε χώρους εξόντωσης.

Η κινητοποίηση των ευγενών και η παρέμβαση της βασίλισσας Όλγας

Μπροστά στη γενικευμένη κοινωνική κρίση, κάποιοι ευαίσθητοι πολίτες και ευεργέτες κινητοποιήθηκαν. Πρώτη και κύρια, η βασίλισσα Όλγα, γνωστή για τη φιλανθρωπική της δράση. Ήδη είχε ιδρύσει το Οφθαλμιατρείο, και τώρα απηύθυνε έκκληση στους πλούσιους να βοηθήσουν τον πάσχοντα λαό. Η ανταπόκριση ήταν συγκινητική.

Ξεκίνησαν έρανοι και κατασκευάστηκαν νέα ιδρύματα και νοσοκομεία. Ο «Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός» ίδρυσε νυχτερινά σχολεία και ένα νοσοκομείο για εργαζόμενα παιδιά. Ο «Σύλλογος Κυριών» προσανατολίστηκε στην επαγγελματική εκπαίδευση κοριτσιών, διδάσκοντας κέντημα, μαγειρική, ραπτική και ύφανση.

Τα πρώτα νοσοκομεία της Αθήνας

Το Ελπίς, πρώτο ενεργό νοσοκομείο (από το 1842) στην οδό Ακαδημίας, εξυπηρετούσε ασθενείς από κάθε οικονομικό κλάδο και ήταν το βασικό δημόσιο νοσοκομείο εκείνης της εποχής Βικιπαίδεια.

Το Θεραπευτήριο «Ευαγγελισμός» στην Λεωφόρο Μεσογείων (1881‑1884), σχεδιασμένο με τη στήριξη της βασίλισσας και μεγάλων δωρητών, έγινε ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα Visit Attica European Royal History. Ο Ευαγγελισμός, αναβαθμίστηκε το 1884 και σήμερα είναι το μεγαλύτερο γενικό νοσοκομείο με χίλια σχεδόν κρεβάτια, ιδρυμένο με ευεργεσίες και διεθνή αναγνώριση Cambridge University Press & Assessment+3Βικιπαίδεια+3Visit Attica+3.

Τα μεγάλα ευαγή ιδρύματα

Το Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο στο Δαφνί, κληροδότημα του Ζωρζή Δρομοκαΐτη, που άνοιξε το 1887 και λειτουργούσε με ευρωπαϊκά πρότυπα φροντίδας ψυχικών ασθενών BioMed Central.
Το «Εφηβείον Αβέρωφ» και η Φυλακές Συγγρού, όπως και ο εργαστήριος κοριτσιών και Πτωχοκομείο από τον Ανδρέα Συγγρό για τους άπορους eKathimerini Βικιπαίδεια.
Το Δημοτικό Βρεφοκομείο στην οδό Πειραιώς και το Ορφανοτροφείο Χατζηκώστα, ιδρυθέντα από την ομογένεια και εμπόρους της διασποράς Visit Attica ResearchGate.

Οι μεγάλοι ευεργέτες: Συγγρός, Αβέρωφ, Δρομοκαΐτης και άλλοι

Ο Ανδρέας Συγγρός έκτισε εργαστήρια για άπορα κορίτσια και Πτωχοκομείο, ενώ τοποθέτησε παρεκκλήσι απέναντι από το Πολεμικό Μουσείο. Το Πτωχοκομείο αυτό μετατράπηκε αργότερα σε οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου και σήμερα στεγάζει την Βρετανική Πρεσβεία.

Κορυφαίο έργο αποτέλεσε η ίδρυση του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», υπό την καθοδήγηση της βασίλισσας Όλγας. Χρηματοδοτήθηκε μεταξύ άλλων από τον Τσάρο Αλέξανδρο Β’, συγγενή της Όλγας, και Έλληνες ευεργέτες όπως οι Συγγρός, Κοργιαλένιος, Θεοδωρίδης και Δρομοκαΐτης.

Ο Νικόλαος Κοντογιαννάκης από τη Ρωσία χρηματοδότησε το Δημοτικό Βρεφοκομείο, ενώ το Ορφανοτροφείο Χατζηκώστα δημιουργήθηκε από τη διαθήκη του Γεωργίου και της Αικατερίνης Χατζηκώστα. Ο Ζωρζής Δρομοκαΐτης ίδρυσε το «Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο» στο Δαφνί. Ο Γεώργιος Αβέρωφ έκτισε το «Εφηβείο Αβέρωφ», που μετατράπηκε αργότερα σε φυλακή.

Η ανθρωπιά ως θεμέλιο πρόνοιας

Τα παραπάνω ευαγή ιδρύματα δεν ήταν μόνο κτήρια. Ήταν σύμβολα κοινωνικής ευαισθησίας και αλληλεγγύης. Ήταν απόδειξη ότι, ακόμα και σε περιόδους κρίσης, η φιλανθρωπία μπορεί να σώσει ζωές. Η εποχή εκείνη, παρά τη φτώχεια και την απελπισία, ανέδειξε το μεγαλείο των ανθρώπων που προσέφεραν, με τον δικό τους τρόπο, στην ανακούφιση του λαού.