Αντιμετωπίζοντας το μεταναστευτικό με… κανονιοφόρους: Σχέδιο ναυτικού αποκλεισμού του Τομπρούκ

Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό και το Λιμενικό Σώμα έχουν επεξεργαστεί ένα σχέδιο για τον ναυτικό αποκλεισμό της ανατολικής Λιβύης, με ιδιαίτερη έμφαση στο λιμάνι του Τομπρούκ, με στόχο την καταπολέμηση των κυκλωμάτων διακινητών σύμφωνα με δημοσίευμα της Realnews. Οι εν λόγω κυκλώματα έχουν οδηγήσει σε χιλιάδες αφίξεις παράτυπων μεταναστών στις ακτές της Κρήτης και της Γαύδου από τις αρχές του έτους.

Ήδη, δύο φρεγάτες και ένα πλοίο Γενικής Υποστήριξης βρίσκονται σε διεθνή ύδατα στην θαλάσσια περιοχή της Λιβύης, ενώ το Πολεμικό Ναυτικό προετοιμάζεται να στείλει ακόμη ένα πλοίο Γενικής Υποστήριξης. Σε περίπτωση που τα αρχικά μέτρα δεν αποδώσουν, το Πολεμικό Ναυτικό, σε συνεργασία με το Λιμενικό Σώμα, θα ενεργοποιήσει το σχέδιο ναυτικού αποκλεισμού.

Το Σχέδιο Επέμβασης και τα Όρια των Υδάτων

Το σχέδιο προβλέπει την αποστολή δύο Πλοίων Ανοικτής Θαλάσσης (ΠΑΘ) του Λιμενικού Σώματος, τα οποία θα επιχειρούν στα όρια των χωρικών υδάτων της Λιβύης, δηλαδή σε απόσταση 12 ναυτικών μιλίων από τις ακτές. Το 2023, η υπηρεσιακή κυβέρνηση της Τρίπολης ανακοίνωσε στον ΟΗΕ την επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια και της συνορεύουσας ζώνης στα 24 ναυτικά μίλια. Η συνορεύουσα ζώνη δεν συνεπάγεται κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά παρέχει δικαιώματα ελέγχου σε θέματα όπως η εμπορική κίνηση, η ασφάλεια και η παράνομη μετανάστευση.

Η ανατολική Λιβύη, υπό τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, δεν διαθέτει τις απαραίτητες ναυτικές δυνάμεις για την επιβολή τέτοιων ελέγχων. Δεδομένου ότι η Λιβύη αναγνωρίζει το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν μπορεί να αποτρέψει μια γειτονική και φίλια χώρα από το να συνδράμει στην αντιμετώπιση των παράνομων μεταναστευτικών ροών. Σε αντίθετη περίπτωση, θα υπονοούσε ανοχή στη διακίνηση μεταναστών, κάτι που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την εισροή κεφαλαίων από την Ε.Ε. και να οδηγήσει τη χώρα σε πλήρη απομόνωση.

Εντολή Ενεργοποίησης και Συνεργασία

Αξιωματούχοι έχουν τονίσει ότι δεν έχει δοθεί ακόμη εντολή για την ενεργοποίηση του σχεδίου ναυτικού αποκλεισμού. Η απόφαση θα εξαρτηθεί από τα επίπεδα των μεταναστευτικών ροών τις επόμενες ημέρες, ιδιαίτερα μετά την αναστολή χορήγησης ασύλου, επιδομάτων και άλλων παροχών σε όσους έχουν εισέλθει παράνομα στην Ελλάδα.

Η ελληνική πλευρά επιδιώκει ο ναυτικός αποκλεισμός στο Τομπρούκ να γίνει με τη σύμφωνη γνώμη της Λιβύης. Ένας κυβερνητικός αξιωματούχος δήλωσε πως, εάν οι αρχές της Λιβύης δεν είναι σε θέση να ελέγξουν τις μεταναστευτικές ροές, τότε η Ελλάδα θα αναλάβει τον έλεγχο. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, η παρουσία των ελληνικών πλοίων στα 12 ναυτικά μίλια από τις ακτές της ανατολικής Λιβύης θα επιτρέψει την επιτήρηση και την αποτροπή απόπλου πλοίων με μετανάστες από το Τομπρούκ, το οποίο χρησιμοποιείται ως ορμητήριο από τα κυκλώματα διακινητών με την ανοχή των δυνάμεων του στρατάρχη Χ. Χαφτάρ.

Τα ΠΑΘ του Λιμενικού θα χρησιμοποιούν ως βάση λιμάνια της Κρήτης και θα επιχειρούν για περισσότερες από έξι συνεχόμενες ημέρες, με την υποστήριξη του πλοίου Γενικής Υποστήριξης του Πολεμικού Ναυτικού, εφόσον οι καιρικές συνθήκες ευνοούν την κίνηση των πλοιαρίων προς την Κρήτη. Συνήθως, οι καιρικές συνθήκες στην περιοχή μεταξύ Λιβύης και Κρήτης είναι ευνοϊκές για τουλάχιστον 10 ημέρες. Ουσιαστικά, τα δύο ΠΑΘ, με τη συνδρομή των φρεγατών, θα έχουν ως αποστολή να αποκόψουν κάθε θαλάσσιο διάδρομο προς την Ελλάδα, ελέγχοντας την κίνηση κάθε πλοίου που αποπλέει από το Τομπρούκ.

Επιτήρηση και Μέθοδοι των Διακινητών

Το λιμάνι του Τομπρούκ βρίσκεται υπό συνεχή επιτήρηση από αέρος και διαστήματος. Drones και δορυφόροι καταγράφουν επί 24ωρου βάσεως τις δραστηριότητες, παρέχοντας στις ελληνικές και ευρωπαϊκές αρχές πλήρη γνώση των κυκλωμάτων και των κινήσεών τους σε πραγματικό χρόνο, μέσω του συστήματος Copernicus.

Η δορυφορική επιτήρηση της Ε.Ε. στην ανατολική Λιβύη εντατικοποιήθηκε μετά το ναυάγιο της Πύλου (Ιούνιος 2023) και ενώ η Ιταλία δεχόταν ήδη μεγάλους αριθμούς παράνομων μεταναστών. Φωτογραφίες των λιμενικών εγκαταστάσεων του Τομπρούκ έχουν αποκαλύψει τις φάσεις προετοιμασίας για τον απόπλου των μεταναστών με προορισμό την Ευρώπη, συγκεκριμένα την Ελλάδα, τη Μάλτα και την Ιταλία.

Από τις φωτογραφίες φαίνονται οι μέθοδοι των διακινητών: τα πλοιάρια συγκεντρώνονται, δένονται το ένα δίπλα στο άλλο παράλληλα με τον ντόκο και κατά τον απόπλου τοποθετούνται με την πρύμνη προς τον ντόκο. Οι κτιριακές υποδομές γύρω από το λιμάνι χρησιμοποιούνται ως τελευταίοι σταθμοί φιλοξενίας πριν την επιβίβαση των μεταναστών σε παλιά πλοιάρια, μήκους έως 17 μέτρα, εξοπλισμένα με μηχανές χαμηλής απόδοσης (κάτω των 70 ίππων). Αυτές οι μηχανές θεωρούνται ιδανικές για τη διάσχιση των περίπου 200 ναυτικών μιλίων έως τη νότια Κρήτη σε ήρεμη θάλασσα.

Ροές και ο Ρόλος της Τουρκίας

Σύμφωνα με καταγραφές του Λιμενικού, από τις 4 έως τις 10 Ιουλίου 2025, 2.711 παράνομοι μετανάστες έφτασαν από τη Λιβύη στην Κρήτη. Από τις αρχές του έτους, Κρήτη και Γαύδος έχουν δεχθεί συνολικά 8.200 μετανάστες, κυρίως Αιγύπτιους, ακολουθούμενους από Σουδανούς, Μπαγκλαντεσιανούς και Πακιστανούς.

Οι ελληνικές αρχές έχουν συμπεράνει, από μαρτυρίες αφιχθέντων, ότι η Άγκυρα εξακολουθεί να διαδραματίζει ρόλο στη διακίνηση μεταναστών, ειδικά αυτών από το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, οι οποίοι κινούνται μέσω Τουρκίας. Αξιωματικοί του Λιμενικού και των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών έχουν διαπιστώσει ότι μετανάστες από αυτές τις χώρες ταξιδεύουν αεροπορικώς στην Τουρκία και από εκεί στην Αίγυπτο, με εισιτήρια που έχουν κλειστεί από τα κυκλώματα. Στην Αίγυπτο τους παραλαμβάνουν δουλέμποροι που συνεργάζονται με το κύκλωμα του Τομπρούκ, κρατώντας τους μέχρι την αναχώρησή τους, η οποία μπορεί να καθυστερήσει από δύο έως και έξι μήνες. Κατά την παραμονή τους στην Αίγυπτο, τα κυκλώματα τους βρίσκουν δουλειές για να συντηρηθούν και να αποπληρώσουν το χρέος τους, το οποίο κυμαίνεται από 5.000 έως 7.000 ευρώ ανά άτομο, ανάλογα με τον τύπο του πλοιαρίου.

Φαίνεται ότι τουρκικά κυκλώματα έχουν αναλάβει την οργάνωση μέρους των πλοίων που αποπλέουν από τη Λιβύη, γεγονός που υποδηλώνει τη διατήρηση ανοιχτών οδών προς την Ελλάδα, έστω και μέσω Αιγύπτου – Λιβύης, παρά τον περιορισμό της δράσης τους από τα μικρασιατικά παράλια προς τα νησιά του Αιγαίου.

Πληροφορίες από την υπηρεσιακή κυβέρνηση της Τρίπολης αναφέρουν ότι 3 εκατομμύρια μετανάστες αναμένουν την αναχώρηση από το Τομπρούκ, αλλά αυτή η πληροφορία θεωρείται χαμηλής αξιοπιστίας και αποδίδεται στην εσωτερική διαμάχη μεταξύ Τρίπολης και Βεγγάζης, με στόχο την αποδόμηση του Χαφτάρ. Δεδομένα από δορυφόρους ή drones δεν επιβεβαιώνουν αυτούς τους ισχυρισμούς.

Διπλωματικές Πρωτοβουλίες και Μέτρα

Ο Υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, αναμένεται να επισκεφθεί την Τρίπολη την Τρίτη για συναντήσεις με αξιωματούχους της διεθνώς αναγνωρισμένης μεταβατικής κυβέρνησης της Λιβύης. Στην ατζέντα των συνομιλιών θα είναι το μεταναστευτικό, καθώς και το θέμα των θαλάσσιων ζωνών, δεδομένου ότι οι ροές προς την Ελλάδα προέρχονται κυρίως από την ανατολική Λιβύη.

Η επίσκεψη Γεραπετρίτη θα είναι η πρώτη Έλληνα υπουργού στην Τρίπολη μετά την επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη την άνοιξη του 2021. Ο πρωθυπουργός είχε συμφωνήσει με τον μεταβατικό πρωθυπουργό της Λιβύης, Αμπντελχαμίντ Ντμπεϊμπά, σε τεχνικές διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών, οι οποίες όμως δεν ξεκίνησαν ποτέ. Η Αθήνα φιλοδοξεί να επανεκκινήσει αυτόν τον διάλογο. Ο Γ. Γεραπετρίτης συζήτησε το θέμα των θαλάσσιων ζωνών και κατά την επίσκεψή του στη Βεγγάζη με τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος έδειξε διάθεση συζήτησης.

Σε σχέση με το μεταναστευτικό, η κυβέρνηση προχώρησε την Παρασκευή σε τροπολογία για την αναστολή υποβολής αιτήσεων ασύλου για ένα τρίμηνο από άτομα που εισέρχονται παράνομα στην Ελλάδα με πλωτά μέσα από τη βόρεια Αφρική. Τα άτομα αυτά θα επιστρέφονται στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής τους χωρίς καταγραφή. Αυτή η τροπολογία, την οποία κατέθεσε ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Θάνος Πλεύρης, αποτελεί το πρώτο μιας σειράς μέτρων για την αντιμετώπιση μιας έκτακτης κατάστασης. Παρά τις ενστάσεις της αντιπολίτευσης, η Ε.Ε. παρείχε πλήρη στήριξη στην Ελλάδα για το μέτρο, αναγνωρίζοντας την «εξαιρετική κατάσταση» και την «ανησυχητική κατάσταση στη Λιβύη».

Η πορεία των ροών θα καθορίσει τα επόμενα βήματα της κυβέρνησης, η οποία έχει ήδη λάβει την απόφαση για τη δημιουργία κλειστών κέντρων κράτησης στην Κρήτη, με στόχο την αποτροπή. Στην πρώτη φάση, θα δημιουργηθεί ένα κλειστό κέντρο στο Καστέλι Ηρακλείου με δυνατότητα φιλοξενίας άνω των 1.000 ατόμων. Αν οι ροές συνεχιστούν, θα ακολουθήσει ανάλογη δομή και στο Ρέθυμνο.

Ο Γ. Γεραπετρίτης δήλωσε ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο πολλαπλών βημάτων και πως, αν συνεχιστούν οι μεγάλες εισροές, θα υπάρξει πολύ μεγαλύτερη αυστηροποίηση του πλαισίου. Επίσης, ανέφερε ότι η Ελλάδα είναι διατεθειμένη, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις γειτονικές χώρες, να παράσχει ουσιαστική βοήθεια για τον έλεγχο τόσο των χερσαίων όσο και των θαλάσσιων συνόρων της Λιβύης, ώστε να αποτρέπονται οι αποπλεύσεις κοντά στην ακτή.

Παρά το γεγονός ότι η πρόσφατη επίσκεψη της αποστολής της Ε.Ε. στη Βεγγάζη δεν πήγε καλά, αποφασίστηκε να επαναληφθεί.

Ανάλυση Ειδικών: Ρωσική Εμπλοκή και Πολιτική Λύση

Η κατάσταση στην ανατολική Λιβύη επιδεινώνεται, αυξάνοντας τις ασύμμετρες απειλές για την Ελλάδα και προκαλώντας προβλήματα ασφάλειας και διαχείρισης κρίσης. Πέραν της στάσης του Χαφτάρ, υπάρχουν πληροφορίες για εμπλοκή ρωσικών μυστικών υπηρεσιών και μισθοφορικών οργανώσεων που στοχεύουν την Ελλάδα και τα μέλη του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Επιδιώκουν την πρόκληση εσωτερικών ζητημάτων, εκμεταλλευόμενοι την ανθρωπιστική κατάσταση στην υποσαχάρια Αφρική, τον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν, την αδυναμία της Αιγύπτου και την πολιτικοστρατιωτική διαίρεση της Λιβύης, σε συνδυασμό με τις αποτυχίες των διεθνών οργανισμών. Ο Χαφτάρ χαρακτηρίζεται ως πιόνι της Μόσχας, παρομοιάζοντας την κατάσταση με τα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας, όπου η Ρωσία εργαλειοποιεί παράνομους μετανάστες. Προτείνεται η πολιτική, νομική, αποτρεπτική και συνεργατική αντιμετώπιση της κατάστασης, με καλές πληροφορίες για τις κινήσεις στη βορειοαφρικανική ακτή.

Στην Λιβύη βρίσκονται 3-4 εκατομμύρια πρόσφυγες από το Σουδάν και μετανάστες από την Αίγυπτο, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν και άλλες χώρες. Η πρόσφατη αύξηση των μεταναστευτικών ροών στην Γαύδο και την Κρήτη οφείλεται πιθανώς σε πολιτικούς λόγους που γνωρίζει μόνο ο Χαφτάρ. Δεδομένων των επιχειρησιακών δυσκολιών, η διαχείριση του προβλήματος στο πεδίο είναι αδύνατη, και τα εξαγγελθέντα μέτρα ενδέχεται να αποβούν αναποτελεσματικά. Το πρόβλημα μπορεί να λυθεί μόνο μέσω πολιτικο-διπλωματικών μέσων, δηλαδή με απευθείας συνομιλίες και συμφωνία με τον ίδιο τον Χαφτάρ, και προτείνεται απευθείας συνομιλίες μεταξύ του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του στρατάρχη Χαφτάρ.