Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι: Ελευθερία του λόγου ή καταστολή;

Η υπόθεση της Λούσι Κόνολι, μιας 41χρονης μητέρας που βρίσκεται στη φυλακή για μια οργισμένη ανάρτηση στα social media, ανοίγει ξανά το μεγάλο και ακανθώδες ερώτημα: πού τελειώνει η ελευθερία του λόγου και πού αρχίζει η καταστολή της γνώμης στην Ευρώπη του 21ου αιώνα;

Περισσότερες από 330 ημέρες στη φυλακή μετρά η Λούσι Κόνολι, ιδιοκτήτρια παιδικού σταθμού στο Μίντλαντς της Αγγλίας, καταδικασμένη σε 31 μήνες κάθειρξης για «υποκίνηση ρατσιστικού μίσους». Η αφορμή; Ένα tweet που δημοσίευσε την 18η Ιουλίου 2024, λίγες ώρες μετά την κυκλοφορία ψευδών φημών για φονική επίθεση μουσουλμάνου αιτούντος άσυλο.

«Μαζικές απελάσεις τώρα. Να καούν όλα τα γ… ξενοδοχεία γεμάτα από αυτά τα καθάρματα», έγραφε η Κόνολι σε μια ανάρτηση που λίγο αργότερα διέγραψε. Ήταν όμως αργά: είχε ήδη διαμοιραστεί εκατοντάδες φορές, ενώ την επόμενη μέρα ξεσπούν επεισόδια και εμπρησμοί σε δομές φιλοξενίας προσφύγων. Η ίδια αρνήθηκε ότι είχε πρόθεση υποκίνησης, αλλά το δικαστήριο έκρινε διαφορετικά. Η έφεση απορρίφθηκε.

Μια Ευρώπη που «παραζορίζει»;
Η υπόθεση, την οποία παρουσιάζει εκτενώς η Wall Street Journal, χρησιμοποιείται ως παράδειγμα του αυστηρού – ενδεχομένως υπερβολικού – ρυθμιστικού πλαισίου που διαμορφώνεται στην Ευρώπη γύρω από την ελευθερία του λόγου. «Η Ευρώπη το έχει παρακάνει», σημειώνει το ρεπορτάζ, επισημαίνοντας ότι οι ποινές που επιβάλλονται για ρητορική μίσους είναι σε κάποιες περιπτώσεις βαρύτερες από αυτές που επιβάλλονται για εγκλήματα φυσικής βίας ή παιδικής κακοποίησης.

Παραδείγματα «υπερβολής» σε όλη την ήπειρο
Η Κόνολι δεν είναι η μόνη περίπτωση. Το ρεπορτάζ της WSJ παραθέτει μια σειρά από περιστατικά που, αν μη τι άλλο, εγείρουν ερωτήματα:

• Στη Γερμανία, δημοσιογράφος καταδικάστηκε επειδή ανήρτησε φωτομοντάζ της Υπουργού Εσωτερικών με επιγραφή «Μισώ την ελευθερία έκφρασης».
• Στη Γαλλία, γυναίκα κρατήθηκε για 23 ώρες επειδή ύψωσε το μεσαίο δάχτυλο προς τον Μακρόν.
• Στη Δανία, τέθηκε σε ισχύ νόμος που ποινικοποιεί την «απρεπή μεταχείριση θρησκευτικών κειμένων» μετά τις καύσεις Κορανίου.
• Στη Βρετανία, το φεστιβάλ Glastonbury αποτέλεσε αιτία ποινικής διερεύνησης κατά συγκροτήματος για συνθήματα κατά του IDF.

Από τη σάτιρα… στην καταγραφή ως «μη εγκληματικό μίσος»
Ούτε η σάτιρα φαίνεται να εξαιρείται. Ο Στέφαν Νίχοφ, πρώην στρατιωτικός, συνελήφθη επειδή αναδημοσίευσε meme με υπουργό, ενώ η αστυνομία έκανε έρευνα στο σπίτι του τα χαράματα. Ο Πίτερ Τατσέλ, ιστορικός ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνελήφθη επειδή καταδίκασε με πανό τόσο το Ισραήλ όσο και τη Χαμάς.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι συλλήψεις για «προσβλητικά» διαδικτυακά σχόλια έφτασαν τις 12.183 το 2023, ενώ οι καταγραφές «μη εγκληματικών περιστατικών μίσους» (NCHI) ξεπέρασαν τις 250.000 την τελευταία δεκαετία. Πρόκειται για αναφορές που δεν συνιστούν ποινικό αδίκημα, αλλά καταχωρούνται σε αστυνομικά αρχεία με ενδεχόμενες συνέπειες για το άτομο.

Η μεγάλη διαφορά Ευρώπης – ΗΠΑ
Η WSJ εξηγεί ότι οι διαφορετικές ευαισθησίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ πηγάζουν από την ιστορική εμπειρία: «Η Αμερική είδε τον ναζισμό ως καταστολή της ελευθερίας. Η Ευρώπη τον είδε ως προϊόν της ανεξέλεγκτης ρητορικής μίσους», λέει ο καθηγητής Έρικ Χάιντς. Έτσι εξηγείται η Πρώτη Τροπολογία στις ΗΠΑ, που προστατεύει ακόμα και ακραίες εκφράσεις, και η αυστηρότερη νομική προσέγγιση στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Η λεπτή γραμμή μεταξύ προστασίας και φίμωσης
Το ερώτημα που τίθεται – και δεν αφορά μόνο συντηρητικούς ή ακροδεξιούς – είναι αν η Ευρώπη κινδυνεύει να γίνει αστυνομοκρατούμενος χώρος για τη σκέψη και τη δημόσια έκφραση. Οι οργανώσεις υπέρ της ελευθερίας του λόγου προειδοποιούν για έναν νέο τύπο λογοκρισίας, λιγότερο κραυγαλέο αλλά πιο διεισδυτικό.

Η υπόθεση της Λούσι Κόνολι αναδεικνύει το πρόβλημα σε όλη του τη σφοδρότητα: η μάχη κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας είναι θεμελιώδης, αλλά ποιος και πώς καθορίζει τα όρια της ελευθερίας του λόγου χωρίς να υπονομεύει τον ίδιο τον πυρήνα της δημοκρατίας;

Η απάντηση παραμένει ανοιχτή – και ενδεχομένως πιο επίκαιρη από ποτέ.

• Μαρινάκης κατά ΠΑΣΟΚ: «Μαύρη σελίδα στην κοινοβουλευτική ιστορία»
• Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι: Ελευθερία του λόγου ή καταστολή;
• Αποκαλύψεις για τον ρόλο Έλληνα πράκτορα της CIA στη δολοφονία Κένεντι
• Έξι χρόνια κυβέρνησης ΝΔ: Το μήνυμα Μητσοτάκη και η υπόσχεση για «μια Ελλάδα πιο ισχυρή»
• Καύσωνας δύο ημερών: Στους 42 βαθμούς η θερμοκρασία – Έκτακτα μέτρα για εργαζόμενους