Ανάλυση: Η Τουρκία στα ευρωπαϊκά εξοπλιστικά παρά τις ενστάσεις από Αθήνα και Λευκωσία και οι αποφάσεις με ειδική πλειοψηφία

Παρά τις σαφείς ενστάσεις της Αθήνας και της Λευκωσίας, η συμμετοχή της Τουρκίας στα νέα ευρωπαϊκά εξοπλιστικά προγράμματα φαίνεται να «κλειδώνει».

Οι τελικές αποφάσεις για τον τρόπο ένταξης τρίτων χωρών –όπως η Τουρκία– σε κοινοτικά εξοπλιστικά έργα θα ληφθούν με ειδική πλειοψηφία και όχι ομοφωνία, γεγονός που ουσιαστικά περιορίζει δραστικά τα περιθώρια αντίδρασης των δύο χωρών-μελών.

Η δήλωση Δένδια και η διπλωματική κινητοποίηση

Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας, σε δήλωσή του με σαφείς αιχμές προς την Άγκυρα, ανέφερε ότι «δεν μπορούμε να υπερασπίσουμε την Ευρώπη εάν ο εχθρός βρίσκεται εντός των τειχών». Η ρητορική του εντάσσεται σε μια σειρά προσπαθειών της Αθήνας να καταστήσει σαφές προς τους Ευρωπαίους εταίρους ότι η Τουρκία δεν πληροί τα δημοκρατικά και θεσμικά κριτήρια για να θεωρείται ισότιμος εταίρος σε θέματα αμυντικής πολιτικής της Ε.Ε.

Σε αυτό το πλαίσιο, ενεργοποιήθηκε η διπλωματική μηχανή: οι Έλληνες πρέσβεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έλαβαν οδηγία να ενημερώσουν τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας των χωρών υποδοχής για τις ελληνικές επιφυλάξεις, επικαλούμενοι και το άρθρο 212 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε., το οποίο προβλέπει τη σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Δύσκολες ισορροπίες και περιορισμένη στήριξη

Παρά τις προσπάθειες, η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχουν κατορθώσει να συγκροτήσουν σταθερό μπλοκ εντός της Ε.Ε. για την αποτροπή της τουρκικής συμμετοχής. Οι συμμαχίες που προκύπτουν είναι ευκαιριακές και μεταβλητές. Η τελική μορφή του προγράμματος SAFE (Security Action for Europe) και ο τρόπος συμμετοχής τρίτων χωρών αναμένεται να οριστικοποιηθούν στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων στις 27 Μαΐου, ωστόσο οι βασικές αποφάσεις έχουν ήδη ληφθεί.

Η Ε.Ε. εμφανίζεται αποφασισμένη να ενισχύσει την αμυντική της αυτάρκεια, και σε αυτή τη στρατηγική η Τουρκία –δεύτερη σε ισχύ στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ– θεωρείται από τους περισσότερους εταίρους ως «αναγκαίο κακό», ιδίως ενόψει της γεωπολιτικής αβεβαιότητας στο Ουκρανικό και στη Μέση Ανατολή.

Το πρόγραμμα SAFE και η τεχνική ένταξη τρίτων χωρών

Η SAFE, μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία με ορίζοντα το 2030 και προβλεπόμενο προϋπολογισμό 150 δισ. ευρώ, στοχεύει στην αύξηση της στρατιωτικής παραγωγής, την ενίσχυση της κοινής προμήθειας εξοπλισμών και την οικοδόμηση κοινής στρατηγικής αμυντικής πολιτικής. Το 65% της αξίας των αμυντικών προμηθειών οφείλει να προέρχεται από εταιρείες εντός της Ε.Ε. και της ΕΟΖ (Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Ουκρανία). Το υπόλοιπο 35% μπορεί να αφορά τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, υπό την προϋπόθεση σύναψης διμερών συμφωνιών ασφαλείας.

Ο εκπρόσωπος Άμυνας της Ε.Ε. Thomas Regnier ξεκαθάρισε ότι «εταιρείες με έδρα εκτός Ε.Ε., όπως αυτές της Τουρκίας, μπορούν να εξασφαλίσουν έως και το 35% της αξίας ενός έργου, ενώ για μεγαλύτερη συμμετοχή απαιτείται συμφωνία ασφάλειας και άμυνας». Η διαδικασία αυτή ανοίγει ουσιαστικά την πόρτα για τη στρατηγική ενσωμάτωση τουρκικών αμυντικών βιομηχανιών στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική άμυνας, έστω και τμηματικά.

Γερμανική ώθηση και τουρκικές προσδοκίες

Η Τουρκία είχε διαμηνύσει εδώ και καιρό την επιθυμία της να συμμετάσχει στον ευρωπαϊκό αμυντικό σχεδιασμό, και βρήκε σύμμαχους ισχυρούς παίκτες όπως η Γερμανία. Ο καγκελάριος Friedrich Merz φέρεται να διαβίβασε στον Κυριάκο Μητσοτάκη ότι η Ε.Ε. δεν μπορεί να αποκλείσει μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ με στρατηγική σημασία και τόσο μεγάλη στρατιωτική ισχύ. Αντίστοιχα, φιλοκυβερνητικά τουρκικά μέσα, όπως η «Yeni Şafak», χαιρέτισαν τη σχεδιαζόμενη συμμετοχή με τίτλους όπως «Δεν γίνεται ασφάλεια χωρίς την Τουρκία».

Η ελληνική μοναξιά και το ερώτημα της επόμενης μέρας

Η Αθήνα φαίνεται να προσκρούει σε ένα σκληρό ευρωπαϊκό ρεαλισμό που υποτάσσει τις αρχές της εσωτερικής συνοχής στις γεωπολιτικές ανάγκες της στιγμής. Η μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Άγκυρα, οι διαρκείς τουρκικές παραβιάσεις στο Αιγαίο, καθώς και η επιθετική ρητορική του Ερντογάν παραμένουν αδιαμφισβήτητα στοιχεία. Ωστόσο, στους ευρωπαϊκούς κύκλους, η επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης της άμυνας και της στρατηγικής αυτονομίας της Ένωσης υπερισχύει.

Το ερώτημα είναι πλέον πώς θα κινηθεί η ελληνική πλευρά από εδώ και πέρα: Θα επιμείνει στη νομική βάση του άρθρου 212; Θα προσπαθήσει να «ελέγξει» την έκταση της τουρκικής συμμετοχής μέσω διμερών ρητρών; Ή θα αναζητήσει συμμαχίες στο νέο τοπίο, επιχειρώντας damage control;

Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα αυτό αποκαλύπτει με σκληρό τρόπο το όριο της ελληνικής επιρροής στα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα – ιδίως όταν αυτά συγκρούονται με τους συσχετισμούς ισχύος και τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Ένωσης στο σύνολό της.

Οι τουρκικές φιλοδοξίες για ηγετικό ρόλο στην ευρωπαϊκή άμυνα

Η τουρκική κυβέρνηση βλέπει τη συμμετοχή της σε ευρωπαϊκά εξοπλιστικά προγράμματα όχι μόνο ως οικονομική ευκαιρία αλλά και ως εργαλείο γεωπολιτικής αναβάθμισης. Ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Yaşar Güler, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Hürriyet, δήλωσε πως «η Ευρώπη χρειάζεται την Τουρκία για να διασφαλίσει τη στρατηγική της αυτονομία». Παράλληλα, εταιρείες όπως η Aselsan και η Baykar έχουν ήδη αναπτύξει κοινά πρότζεκτ με ευρωπαϊκές βιομηχανίες μέσω παράλληλων διαύλων συνεργασίας.

Η Άγκυρα επιδιώκει επίσης να αξιοποιήσει τη συμμετοχή της στα εξοπλιστικά ως διαπραγματευτικό χαρτί σε άλλα ανοιχτά μέτωπα με την Ε.Ε., όπως η Τελωνειακή Ένωση, οι θεωρήσεις Σένγκεν και τα ενταξιακά κεφάλαια.