NewsEdit Γράφει η Μ.
Ι
Είναι Μάιος του 2025, και στο διαδίκτυο δημοσιεύεται ένα κείμενο Ελλήνων εκδοτών-βιβλιοπωλείων, με το οποίο εναντιώνονται στη διεξαγωγή μιας συζήτησης στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Βιβλίου Θεσσαλονίκη, ο τίτλος είναι “Η λογοτεχνία δεν ξεπλένει την γενοκτονία”. Διαφορετικά όμως, ο τίτλος, σε μια σύνδεση με την προτροπή του κειμένου, θα μπορούσε να είναι ο εξής “Η εβραϊκή λογοτεχνία απαγορεύεται”. Αλλά ας το πιάσουμε το νήμα από λίγο παλαιότερα.
Ήταν 1936 όταν ο αυτοεξόριστος γερμανοεβραίος φιλόλογος Erich Auerbach, μελετητής της ρουμανικής γλώσσας και λάτρης του Δάντη, μετέπειτα γνωστός ως “πατέρας” της συγκριτικής φιλολογίας φτάνει στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, τα επόμενα χρόνια και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1940, γράφει το εμβριθές βιβλίο: Μίμησης: Η εικόνα της πραγματικότητας στη δυτική λογοτεχνία1, ένα πολυσέλιδο βιβλίο το οποίο βουτά, ή μάλλον περιφέρεται στα βουνά και στους λοφίσκους της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, από τον Όμηρο ως και τον 20ο αιώνα. Αυτό που απασχολεί τον συγγραφέα, είναι ο τρόπος μίμησις της πραγματικότητας, εν τέλει αρπάζεται από την ανάγκη εν καιρώ πολέμου, ν’ αναπαραστήσει την καρδιά της κίνησης της λογοτεχνίας, διαρρηγνύοντας το ερώτημα γύρω από το με ποιο τρόπο η λογοτεχνία μας κάνει να αισθανόμαστε τη πραγματικότητα πραγματική. Ο Daniel Mendelsohn, Αμερικανός συγγραφέας με εβραϊκές ρίζες, στο νέο μεταφρασμένο του βιβλίο “Τρία δαχτυλίδια”2, σχολιάζει πως η έννοια της οικουμενικότητας του ανθρώπινου πνεύματος, όπως την σκιαγραφεί ο Auerbach, δεν είναι άλλη από την ιδέα του Γκαίτε, όπου με τον όρο Weltiliteratur –λογοτεχνία του κόσμου-.
ΙΙ
Το βιβλίο του Erich Auerbach, μια ανάλογη -αλλά εκ των βαθέων επιστημονική- προσπάθεια στοιχειοθέτησης της πνευματικής οικουμενικότητας, γράφεται σε συνθήκη εξορίας. Το σημείο αφετηρίας του, είναι η ραψωδία τ της Οδύσσειας, και ο τίτλος είναι “Η ουλή του Οδυσσέα”. Στη ραψωδία τ, ο Οδυσσέας, έχοντας επιστρέψει στο παλάτι του στην Ιθάκη, μεταμφιέζεται σε ζητιάνο, με στόχο να επιβιώσει από τις βουλές των πολυάριθμων μνηστήρων της Πηνελόπης. Αυτή η μεταμφίεση είναι η ενσάρκωση της αντίφασης μεταξύ αυτονομίας και αλλοτρίωσης, όπως ενδεχομένως θα σχολίαζαν οι εκπρόσωποι της Κριτικής Θεωρίας. Μετά την παροχή ενός μπάνιου κατά την εθιμοτυπία της φιλοξενίας, η ηλικιωμένη πια τροφός του, η Ευρύκλεια, αναγνωρίζει στον ξένο, αυτό που κάνει το ξένο, οικείο, μια ουλή η οποία είναι το σημάδι του Οδυσσέα, και μόνο εκείνου, και είναι κάτι που μόνο η ίδια μπορεί να αναγνωρίσει. Η ξενότητα του Auerbach -ως η συμβολοποίηση της νεωτερικότητας ενός εβραϊκού υποκειμένου υπό διαρκή διωγμό-, τον φέρνει σε μια συνθήκη εξορίας, όπου αφιερώνεται στη συγγραφή του μεγάλου του βιβλίου -ενώνοντας την γερμανική επιμονή στη λεπτομέρεια με το πάθος και την επιθυμία για λογοτεχνία- στη ψηλάφηση της ίδιας του της πληγής, με μερική πρόσβαση σε βιβλία όσο στη γενέτειρα του, τα βιβλία καίγονταν. Ένας άλλος γερμανοεβραίος ποιητής, προφητικά είχε πει το εξής: Όπου καίγονται βιβλία κάποια στιγμή θα φτάσουν να καίγονται και άνθρωποι. Ο ποιητής ήταν ο Heinrich Heine. Ο Auerbach όμως, όπως άλλοι μεγάλοι Εβραίοι γερμανόφωνοι και όχι μόνο συγγραφείς, απαντούν στο σκοτάδι του ολοκληρωτισμού, με το φως του πνεύματος. Και το έκαναν είτε στην εξορία, είτε και κατά την επιστροφή τους μετά από τα στρατόπεδα του θανάτου. Αναρωτιόμαστε αν οι εκδότες που υπογράφουν την ανακοίνωση, αν σαν επόμενο βήμα θα βγάλουν από τους καταλόγους τους τα βιβλία Εβραίων συγγραφέων.
ΙΙΙ
Το νήμα συνεχίζεται, και μπορεί να συνεχιστεί για πολλές σελίδες ακόμα, από την κύρωση του ήπατος του Γιόζεφ Ροτ, ως την κοινή αυτοκτονία του ζεύγους Zweig στην Αμερική, από την λήψη υπερβολικών χαπιών εκ μέρους του Jean Amery, ως το σκόνταμμα του Primo Levi από τον τρίτο όροφο κάποιας πολυκατοικίας και ως τα έσχατα εν τέλει στιχάκια του Χάιντερλιν “Τα τείχη ορθώνονται βουβά και ψυχρά, στον άνεμο θροΐζουν οι σημαίες” μπροστά από ένα ημιτελές χτίσμα στο Άουσβιτς. Ο Φρανς Τούντα, μια φωνή του Γιόζεφ Ροτ στο τελευταίως σε κυκλοφορία βιβλίο του Φυγή χωρίς τέλος,3 μας πληροφορεί σε ένα γράμμα που στέλνει στον συγγραφέα εν είδει ημερολογίου: “Νιώθω ότι πρέπει να το γράψω, για να’μαι σίγουρος και αύριο ότι έγιναν στ’ αλήθεια”. Πηγαίνοντας ακόμα και σε πιο σύγχρονους συγγραφείς, ο Άμος Οζ, στο βιβλίο του Ιστορία αγάπης και σκότους4 μας λέει “Στα νεανικά χρόνια του μπαμπά, στη Βίλνα, σε κάθε τοίχο του στην Ευρώπη έγραφε “Εβραίοι στο σπίτι σας στην Παλαιστίνη”. Πενήντα χρόνια περίπου μετά, που ξανά πήγε ο πατέρας μου να επισκεφθεί την Ευρώπη, οι τοίχοι του φώναζαν: “Εβραίοι, έξω από την Παλαιστίνη”. Μπορεί η λογοτεχνία να αναπαραστήσει την πραγματικότητα; Μπορεί να “ξεπλύνει γενοκτονία”; Σε τι εναντιώνονται ακριβώς οι εκδότες; Ρωτά επίμονα ο Erich Auerbach.
IV
“Η λογοτεχνία δεν ξεπλένει τη γενοκτονία”. Έτσι ξεκινά το κείμενο που συνυπέγραψαν εκδοτικοί οίκοι, περιοδικά και βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, με αφορμή την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου 2025, που διεξάγεται αυτές τις ημέρες στη Θεσσαλονίκη. Η αιτία είναι η εκδήλωση στο πλαίσιο της Έκθεσης, με τίτλο “Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας. Συζήτηση για τη νέα γενιά Ισραηλινών λογοτεχνών, τη σύγχρονη θεματογραφία της, τις συνέχειες και ασυνέχειες με την εμβληματική γενιά του 1960.” Συντονιστής της συζήτησης ο Γρηγόρης Μπέκος δημοσιογράφος και επιμελητής του τμήματος πωλήσεων των εκδόσεων Καστανιώτης. Η οργάνωση γίνεται από την Πρεσβεία του Ισραήλ. Ήδη, τα σύννεφα πυκνώνουν.
V
‘Εδώ και 65 μέρες μέρες η δολοφονική μηχανή του στρατού του Ισραήλ απαγορεύει κάθε είδους πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια (….) για το κράτος του Ισραήλ οι Παλαιστίνιοι δεν είναι άνθρωποι, ή τουλάχιστον δεν λογίζονται σαν τέτοιοι” Ο συμβολισμός εδώ είναι κρίσιμός. Οι συγκεκριμένοι εκδοτικοί οίκοι, ανήκοντας αποκλειστικά στον αριστερό/αναρχικό χώρο, ουκ ολίγες φορές, έχουν εκδώσει σημαντικά βιβλία Εβραίων της λογοτεχνίας, και μοιάζει απορίας άξιον, πως γίνεται να μπερδεύουν, ή μάλλον να ταυτίζουν, την εβραϊκή λογοτεχνία, με το κράτος του Ισραήλ, και παραπάνω με μια εν εξελίξει σύρραξη σε έναν πόλεμο υλικό και κυρίως ιδεολογικό. Η επικράτηση της Χαμάς σε αυτό το πόλεμο -ως η έκφραση του ριζοσπαστικού ισλαμισμού στη Μέση Ανατολή-, σημαίνει και εξαφάνιση του εβραϊκού υποκειμένου. Πώς γίνεται λοιπόν, μακριά από αυτό το πεδίο πολέμου, και εντός ενός πεδίου -υποτίθεται- πνεύματος και στοχασμού, να ενεργοποιούνται αυτά τα νεωτερικά χαρακτηριστικά επένδυσης όλων των αρνητικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας μας στο πρόσωπο του Εβραίου; Και γιατί αυτό συμβολοποιείται στο όνομα της λογοτεχνίας; Ναι, είναι ο αριστερός αντισημιτισμός που χτυπά επίμονα την πόρτα.
VI
Η ανακοίνωση εύγλωττα καταλήγει: “Αναρωτιόμαστε πως μπορεί η λογοτεχνία να γίνεται το φύλλο συκής για να κρυφτεί αυτή η φρικαλεότητα, πόσα βιβλία μπορούν να εξωραΐσουν την γενοκτονία; Η σιωπή είναι συνενοχή. (…) Η ντροπιαστική εκδήλωση της πρεσβείας του Ισραήλ δεν πρέπει και δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί”. Αναρωτιόμαστε σίγουρα, για το ποιο είναι αυτό το βιβλίο που εξυμνεί την γενοκτονία και κρύβει την φρικαλεότητα. Είναι αλήθεια, και δεν είναι 1936. Είναι μια προτροπή σε απαγόρευση έκφρασης λόγου και διεξαγωγής συζήτησης για την εβραϊκή λογοτεχνία στο μεγαλύτερο εμπορικό φεστιβάλ βιβλίου της χρονιάς στη Θεσσαλονίκη. Είναι η ταύτιση του Εβραίου συγγραφέα ως κακό-δολοφόνο. Είναι μια βαθιά ουλή του παρελθόντος, που δεν φαίνεται να επουλώνεται, οφείλουμε όμως ως μιαν άλλη Ευρύκλεια, να την αναγνωρίσουμε.
Ο -αριστερός στη περίπτωση μας- αντισημιτισμός, δεν είναι μια προκατάληψη, ούτε στηρίζεται πάνω σε ελλειπή γνώση γύρω από το κράτος του Ισραήλ ή την ιστορία των Εβραίων. Αντίθετα λειτουργεί ως αναπόσπαστο συστατικό της αντισημιτικής κοινωνίας που διαρκώς εξελίσσεται, είναι μια παραληρηματικού τύπου αντίδραση μη Εβραίων στο υπάρχειν εντός της καπιταλιστικής και νεωτερικής συνθήκης. Φαίνεται να ενώνει τον αριστερό/αναρχικό εκδοτικό χώρο αυτό σαν γεγονός, και όχι η διαρκής καταπάτηση δικαιωμάτων των εργαζομένων στο χώρο του βιβλίου, ούτε η ίδια η εμπορευματοποίηση της λογοτεχνίας με τους όρους που συμβαίνει στο συγκεκριμένο φεστιβάλ με τον αποκλεισμό των μικρό-μεσαίων εκδοτικών, όπως είναι, ή έχουν υπάρξει, αρκετοί από όσους συνυπογράφουν. Αλλά είναι γνωστό πως στο πρόσωπο του Εβραίου, συγκεκριμενοποιείται η ίδια η αφαίρεση της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας. Μοιάζει πολλές φορές πως ο αριστερός χώρος ακροβατεί σε ένα εκκρεμές, από την οικονομική-κρατική κριτική στην διωκτική μνησικακία, όπου βρέθηκε με ένα κείμενο απόσταση. Ίσως ήταν ήδη. Όμως, εν τέλει η λογοτεχνία μπορεί να αναπαραστήσει το πραγματικό; Τι μπορούμε να απαντήσουμε στον αυτο-εξόριστο Έριχ Άουερμπαχ; Μάλλον η απάντηση σε αυτό είναι πως ναι η λογοτεχνία είναι η μνήμη της ανθρωπότητας, ένα δοχείο με σπασμένους καθρέφτες, και η μνήμη της ίδιας της εξορίας των ιδεών, οφείλει να είναι το καταφύγιο για τον ξένο, μια τεχνική απορίας και περιπλάνησης στην ερημιά του χρόνου και του πραγματικού.
VII
Και τι έχει να πει ο Φραντς Κάφκα -ειδικός επί του θέματος- για όλα αυτά; Ας κλείσουμε με μια παραβολή του:
“Αλίμονο!” Φώναξε το ποντικάκι, “ο κόσμος γίνεται όλο και πιο στενάχωρος μέρα με την ημέρα. Στην αρχή να βλέπατε τι απέραντος που ήτανε- τόσο που μου προξενούσε άγχος! Έτρεχα τότε, όλο έτρεχα, και τι χαρά που πήρα όταν αντίκρισα επιτέλους, κάπου εκεί πέρα μακριά, να υπάρχουν τοίχοι στα δεξιά και στα αριστερά. Ωστόσο αυτοί οι μακρόσυρτοι τοίχοι στένεψαν τόσο γρήγορα, ώστε βρέθηκα κιόλας στο έσχατο δωμάτιο. Και να, κάτω εκεί στη γωνίτσα, ορθώνεται η ποντικοπαγίδα, κι εγώ τρέχω να πέσω κατευθίαν μέσα της”
“Μπα σε καλό σου! Δεν σου χρειάζεται παρά μόνο να αλλάξεις κατεύθυνση”, του είπε η γάτα. Και το έκανε μια χαψιά.
*Η μετάφραση βρέθηκε στο κείμενο του Ιωάννη Μ.κωνσταντάκου στο συλλογικό τόμο που τιτλοφορείται ως Οι πολλαπλές εκφάνσεις του αντί-εβραισμού, εκδόσεις ΠΕΚ, και ο τίτλος της ανακοίνωσης είναι “Η εμπειρία του διωγμού στην εβραική παραβολή”
Τέλος, τα εκδοτικά εγχειρήματα που συνυπογράφουν την εν λόγω ανακοίνωση είναι τα ακόλουθα, -η ανάγνωση τους χρησιμεύει και ως μια ανάγνωση τίτλων τέλους- :
Αθάνωρ
Ακυβέρνητες Πολιτείες
Αλφειός
Αμονι
Ασυνέχεια
Ατέχνως
Εκδόσεις του 21ου
Εκδόσεις του Αύριο
Εκδόσεις των ξένων
Εκτός Γραμμής
Ειρήνη
Εντύποις
Επέκεινα
Επόμενος Σταθμός
Έρμα
Εύμαρος
Η βαλίτσα
Θεμέλιο
Ιδιώνυμο
Κυβέρτη
Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Μετρονόμος
Ναυτίλος
Νησίδες
Οκτάνα
Πανοπτικόν
Παράξενες μέρες
Πότλατς
Πουά
Ραδάμανθυς
Σάλτο
Σύγχρονη Εποχή
Συρτάρι
Το Δόντι
Το Κεντρί
Χαραμάδα
Ψηφίδες
Ars nocturna
Oposito
Yusra
patkiout προντάξιονς
1Μετάφραση Αναγνώστου Λευτέρης, εκδόσεις ΜΙΕΤ.
2Μετάφραση Ζαχαριάδου Μαργαρίτα, εκδόσεις Πατάκης
3Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου-Άγγελος Αγγελίδης, εκδόσεις Άγρα
4Μετάφραση Σίμπη Ιακώβ, εκδόσεις Καστανιώτης
Αναδημοσίευση από το https://theshadesmag.wordpress.com