ΑΝΤΡΕΑΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Το να γράψει ένας boomer -άντε, οριακά «Gen X»- για τον ΛΕΞ το λες και παρακινδυνευμένο αν δεν το δικαιολογούσε η μνήμη άλλων παρόμοιων (;) περιπτώσεων στη μουσική και στην τέχνη γενικότερα που έχουν κατά καιρούς προκαλέσει κύματα λατρείας αλλά και θύελλες αντιδράσεων. Από το Ρεμπέτικο μέχρι του Μπιτλς, από τον Έλβις μέχρι τον Καζαντζίδη και από το “Βρώμικο Ψωμί” του Σαββόπουλου μέχρι την “Εκδίκηση της Γυφτιάς” του Ρασούλη και του Παπάζογλου… Άλλωστε εμείς οι Boomers δεν ήμασταν που τραγουδούσαμε “Τι να τα κάνω τα τραγούδια σας ποτέ δε λένε την αλήθεια ο κόσμος υποφέρει και πονά και ‘σεις τα ίδια παραμύθια“;
Γράφει ο Αντρέας Παναγόπουλος
Ο ΛΕΞ, αυτός ο αντιφατικός τύπος, γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1984, ξεκίνησε ως street artist και κατέληξε να γεμίζει στάδια Οι στίχοι του, ωμοί και αληθινοί, αγγίζουν κοινωνικά, πολιτικά και προσωπικά θέματα, μιλώντας για την Ελλάδα της κρίσης, της φτώχειας και της ελπίδας. Δεν κάνει διαφήμιση, απλά ανεβάζει μια ανάρτηση στα social media και γίνεται το σώσε:Μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες, 55.000 εισιτήρια εξαφανίστηκαν σαν καπνός. Κάποιοι λένε ότι ο αριθμός των ατόμων που προσπαθούσαν να αγοράσουν εισιτήρια έφτασε τις 150.000. Οι διοργανωτές ψάχνουν τώρα για μεγαλύτερο χώρο, μην μπορώντας να χωρέσουν τον παλμό του πλήθους ή να την κάνουν… τριήμερη!
«Αν ο ΛΕΞ ήταν κοκτέιλ, θα ήταν φτιαγμένο από τσίπουρο, Red Bull και δυο σταγόνες βροχής από τα στενά της Θεσσαλονίκης, σερβιρισμένος σε ποτήρι ραγισμένο από τα χρόνια της κρίσης, και ακουμπισμένο σε ένα εισιτήριο συναυλίας από αυτά που εξαφανίστηκαν πριν προλάβεις να πεις “ρεμπέτικο”» μου έλεγε προχθές ένας φίλος.
Όπως και να ‘χει, ο ΛΕΞ είναι ένα φαινόμενο. Μια φωνή που εκφράζει μια ολόκληρη γενιά, ίσως και περισσότερες, μια φωνή που αντηχεί στους δρόμους και στις πλατείες, μια φωνή που μας αναγκάζει να κοιτάξουμε κατάματα την πραγματικότητα. Και αυτό, φίλε μου, είναι κάτι που δεν μπορείς να το αγοράσεις, ούτε καν στη μαύρη αγορά.
Ο ΛΕΞ και η μουσική του έχουν αποκτήσει μια απήχηση που λίγοι καλλιτέχνες έχουν καταφέρει στην ψηφιακή εποχή καταφέρνοντας να μετατρέψουν ακόμα και τους επικριτές του σε πιστούς ακροατές.
Ο ΛΕΞ διαχειρίζεται με μαεστρία την αυξανόμενη επιρροή του, ισορροπώντας ανάμεσα σε έννοιες όπως ταξική ενοχή, αποενοχοποίηση και ταξική εκδίκηση, όπως αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στο κομμάτι «Μωβ Βροχή». Όσο για την επιτυχία του, αυτή έχει επιβεβαιωθεί από τις μεγάλες συναυλίες με δεκάδες χιλιάδες κόσμο, τις συνεργασίες με γνωστούς καλλιτέχνες και την έντονη παρουσία του στα μέσα ακόμη κι αν ο ίδιος δεν την επιδιώκει.
Υπάρχει, βέβαια, και κριτική που τον κατηγορεί για εμμονή σε μοτίβα «misery porn», αλλά και για το γεγονός ότι το κοινό του έχει διευρυνθεί τόσο πολύ που πλέον δεν ελέγχεται πλήρως.
Αν ζούσε ο Στέλιος Καζαντζίδης ίσως και να του ψιθύριζε στο αυτί: «Πρόσεχε, αγόρι μου, η φωνή και τα τραγούδια είναι μαχαίρια, κόβουν και τους εχθρούς και τους φίλους».
Ναι ο ΛΕΞ διχάζει και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Οι μεν τον λατρεύουν σαν τον τελευταίο μάγο της φυλής, εκείνον που κατάφερε να κάνει τα παιδιά του YouTube να τραγουδούν για το χαμένο όνειρο της Ελλάδας, να γεμίζουν στάδια με μια ανάρτηση, να φωνάζουν «είμαστε πολλοί, είμαστε εδώ», σαν να ξαναγράφουν ιστορία με beats και ρίμες. Οι δε τον βλέπουν σαν τον τρελό του χωριού που μιλάει για φτώχεια και αδικία, ενώ οι ίδιοι προτιμούν το φιλτραρισμένο φως των τηλεοπτικών στούντιο. Κάποιοι τον αποδοκιμάζουν, μιλώντας για «βία» και «μαυρίλα», λες και ο ΛΕΞ είναι ο μοναδικός που είδε την Ελλάδα να γονατίζει και τόλμησε να το πει ρυθμικά, με στίχους που στάζουν αλήθεια και πίκρα.
Σε κάθε περίπτωση, ο ΛΕΞ παραμένει η φωνή που καταγράφει την πραγματικότητα όλων εκείνων που μένουν αθέατοι. Η φωνή όλων εκείνων που έμαθαν να χάνουν και να ξανασηκώνεται, να τσαλακώνουν τα εισιτήρια της ζωής και να τα πουλάνε στη μαύρη αγορά της ελπίδας. Μια φωνή που δεν χωράει στα μέτρα της αγοράς.
Γιατί ο ΛΕΞ δεν γράφει για να τον αγαπήσεις. Δεν γράφει για να τον μισήσεις. Γράφει επειδή δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Όπως ο ρεμπέτης δεν μπορούσε να μη «σπάσει» το μπουζούκι του στην μικρή πίστα.
Οι διαφορετικές οπτικές των Αγγελάκα, Πλάτωνος και Νταλάρα για τον ΛΕΞ
Ο ΛΕΞ, αναμφισβήτητα μια από τις πιο πολυσυζητημένες μορφές της σύγχρονης ελληνικής μουσικής, και γι αυτό είναι μάλλον φυσικό το να προκαλεί έντονες αντιδράσεις και να διχάζει την κοινή γνώμη.
Τρεις καταξιωμένοι καλλιτέχνες από διαφορετικές γενιές και μουσικά είδη, ο Γιάννης Αγγελάκας, η Λένα Πλάτωνος και ο Γιώργος Νταλάρας, προσφέρουν εντελώς διαφορετικές οπτικές για το φαινόμενο ΛΕΞ, αποτυπώνοντας την πολυπλοκότητα και την αμφιλεγόμενη απήχησή του.
Ο Γιάννης Αγγελάκας μιλώντας πριν σχεδόν τρία χρόνια στο olafaq.gr εξέφρασεέναν σχεδόν απεριόριστο θαυμασμό για τον ΛΕΞ, βλέποντας στο πρόσωπό του έναν αυθεντικό καλλιτέχνη που αγγίζει τις καρδιές του κοινού και αφυπνίζει την κοινωνία. Όπως χαρακτηριστικά έχει πει, «συγκινήθηκα με αυτό το παιδί που είδα στη σκηνή να τραγουδάει αυτά που τραγουδάει. Συγκινήθηκα με όλον αυτόν τον κόσμο», υπογραμμίζοντας την κοινωνική και πολιτισμική δυναμική που αντιπροσωπεύει ο ΛΕΞ.
Στη συνέχεια μάλιστα, βρήκε και κάποια κοινά στοιχεία από την εποχή που μεσουρανούσαν οι Τρύπες στην ελληνική ροκ σκηνή.
«Θα στο πω όπως ακριβώς μου ήρθε εκείνη την στιγμή. Θυμήθηκα εμάς [σ.σ: εννοεί τις «Τρύπες»] και τι γινόταν στις συναυλίες μας τότε, στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Γιατί, μην νομίζεις, όσο λίγο ακούγεται ο ΛΕΞ σήμερα, άλλο τόσο λίγο ακουγόμασταν και εμείς τότε. Και το έχτισε όλο αυτό από μόνος του. Υπογειακά και ωραία», συμπλήρωσε.
Από την άλλη πλευρά, η Λένα Πλάτωνος προσεγγίζει τον ΛΕΞ με μια κριτική ματιά, θεωρώντας ότι η μουσική του, παρά την απήχηση που έχει, δεν διαθέτει το βάθος και την πνευματικότητα που θα ανέμενε κανείς από μια ουσιαστική καλλιτεχνική δημιουργία. Σε πρόσφατη συνέντευξή της στα ΝΕΑ, η Πλάτωνος χαρακτηρίζει τον ΛΕΞ «μια κλασική περίπτωση λούμπεν διαμαρτυρίας» και υποστηρίζει πως «μιλάει με έναν πιο λουστραρισμένο τρόπο για τα ίδια σχεδόν θέματα που μιλούν και όσοι κάνουν τραπ, επιλέγοντας τη χυδαιότητα». Παρ’ όλα αυτά του αναγνωρίζει την “λεκτική χάρη” ωστόσο ισχυρίζεται ότι η δημιουργία του δεν καταφέρνει να σε εξυψώσει πνευματικά και προσθέτει ότι ο τρόπος έκφρασης του ΛΕΞ απελευθερώνει και γι’ αυτό συνδέονται κάποιοι μαζί του, αλλά είναι μια μόδα και πολλοί από όσους θα πάνε στο ΟΑΚΑ δεν τον έχουν στα ακούσματά τους.
Σε μια ενδιάμεση θέση, ο Γιώργος Νταλάρας μιλώντας στην κάμερα της εκπομπής «Happy Day», την εβδομάδα που μας πέρασε, αναγνωρίζει τη χρησιμότητα των στίχων του ΛΕΞ για την κοινωνία και εκφράζει τον θαυμασμό του για το sold out των συναυλιών του. Ωστόσο, παράλληλα, ο Νταλάρας εκφράζει τον προβληματισμό του για την τραπ μουσική γενικότερα, λέγοντας πως «δεν είναι ωραία» και πως δεν ξέρει «τι θέλουν να πουν τα παιδιά» που την ακούν. Με αυτόν τον τρόπο, ο Νταλάρας φαίνεται να εκτιμά την κοινωνική διάσταση του έργου του ΛΕΞ, αλλά ταυτόχρονα διατηρεί μια απόσταση από την αισθητική και το περιεχόμενο της σύγχρονης μουσικής σκηνής.
Αυτές οι τρεις διαφορετικές οπτικές αποτυπώνουν χαρακτηριστικά την πολυπλοκότητα και την αμφιλεγόμενη απήχηση του ΛΕΞ. Ενώ ο Αγγελάκας τον βλέπει ως μια φωνή ελπίδας και αφύπνισης, η Πλάτωνος αμφισβητεί την πνευματική του αξία και ο Νταλάρας αναγνωρίζει την κοινωνική του χρησιμότητα, εκφράζοντας παράλληλα τις επιφυλάξεις του για το μουσικό περιβάλλον στο οποίο κινείται. Οι αντιφατικές αυτές απόψεις καταδεικνύουν ότι ο ΛΕΞ είναι κάτι περισσότερο από ένας απλός ράπερ: είναι ένα φαινόμενο που προκαλεί συζητήσεις και διχάζει, αναδεικνύοντας τις αντιθέσεις και τις προκλήσεις της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.
Ιδιαίτερα αρνητικοί με το “φαινόμενο ΛΕΞ” φαίνεται να είναι και κάποιοι δημοσιολογούντες όπως ο Άρης Πορτοσάλτε ο οποίος με αφορμή τη μεγάλη συναυλία του ΛΕΞ στη Νέα Σμύρνη το 2022, όπου παρευρέθηκαν δεκάδες χιλιάδες νέοι, είχε πει:
«Γενικότερα έχουμε ένα πολύ σοβαρό θέμα, αν προστρέξω στο ότι πήγαν 30.000 νέοι και άκουγαν κάτι αθλίους στίχους ενός υποτιθέμενου καλλιτέχνη που υποτίθεται ότι χτυπάει το σύστημα… Αν αυτό το αντισυστημικό, περιβάλλεται από μια αμορφωσιά, από μια ατημελισιά, από μια κατάσταση ξεχαρβαλώματος, τότε χάνει το νόημά του και το να πεις πάβω αντισυστημικά. Πάμε αντισυστημικά, να διαλύσουμε ότι σύστημα έχουμε. Αλλά η απάντηση ποια είναι; Αυτή η βρισιά;»
Ο Πορτοσάλτε έχει επίσης χαρακτηρίσει τους στίχους του ΛΕΞ «άθλιους» και τον ίδιο «υποτιθέμενο καλλιτέχνη» που προσποιείται ότι είναι αντισυστημικός, ενώ θεωρεί ότι το φαινόμενο γύρω από τον ΛΕΞ συνοδεύεται από «αμορφωσιά» και «ξεχαρβάλωμα»
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ΛΕΞ “απάντησε” στις δηλώσεις του Πορτοσάλτε ενσωματώνοντας αυτούσια τη φράση του στο τραγούδι του «Χειρότερη γενιά».
Απάντηση όμως δίνει και ο Δημήτρης Κανελλόπουλος μέσα από το e-tetradio σε σχόλιό του με τίτλο “Αν δεν ξέρετε τον ΛΕΞ και το χιπ-χοπ μην μας ζαλίζετε με αναλύσεις”. Γράφει:
«Πήξαμε τις τελευταίες ημέρες σε αναλύσεις για το «φαινόμενο ΛΕΞ». Ένα σωρό «σχετικοί» και άσχετοι έχουν να πουν κάτι εναντίον του ΛΕΞ, να γράψουν σε ΜΜΕ ή στα social την άποψή τους για τον ίδιο και τα τραγούδια του. Κι έτσι διαβάζουμε ένα σωρό κοινοτοπίες γύρω από τον καλλιτέχνη. Από ανθρώπους που δεν ακούνε ούτε τον ίδιο, ούτε το χιπ χοπ.
Τους ενοχλεί η επιτυχία του και τους ενοχλεί για πολλούς λόγους. Εμπορικούς κυρίως. Αλλά και πολιτικούς. Είναι πολλοί που θέλουν να αποδομήσουν τον ΛΕΞ και επινοούν διάφορα, από την επαναστατικότητα που (δεν) βγάζει έως την πνευματικότητα που δεν έχει.
Θα μου πείτε, δεν έχουν δικαίωμα να εκφράσουν την άποψή τους για τον ΛΕΞ; Δεν ξέρω, εσείς τι λέτε; Σαν να πήγαινα παράδειγμα εγώ να μιλήσω για τον Στέλιο Καζαντζίδη και τα τραγούδια του την εποχή που έκανε τη μεγάλη επιτυχία η ταινία με τον Χρήστο Μάστορα και όλοι (μα όλοι) αναφέρονταν στον τραγουδιστή. Να έγραφα αρνητικά γι’ αυτόν ενώ δεν τον ξέρω καλά-καλά και δεν τον άκουγα και ποτέ. Θα γέλαγαν όσοι με διάβαζαν και γνωρίζουν πέντε πράγματα περισσότερα για τον Καζαντζίδη και το λαϊκό τραγούδι.
Εν τω μεταξύ ο ΛΕΞ δεν μιλάει και δεν προκαλεί. Δεν κάνει δηλώσεις, δεν δίνει συνεντεύξεις, δεν ποστάρει στα social media. Και δεν καταγγέλλει και κανέναν, έτσι; Μία συναυλία κάθε τρία χρόνια δίνει στην Αθήνα, τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο. Ηρεμήστε λοιπόν».
Και μάλλον μας βρίσκει απολύτως σύμφωνους!
Ο ΛΕΞ γελάει ίσως με όλα αυτά. Ίσως όχι. Δεν έχει σημασία. Η ζωή είναι μικρή, οι στίχοι μεγάλοι, οι μέρες ίδιες. Κάποιοι τον αγαπούν, κάποιοι τον μισούν. Εγώ απλά γράφω και περιμένω την ημέρα της συναυλίας του “όπως οι άλλοι το Πάσχα” (που έλεγε πριν μισό αιώνα και Νιόνιος).