Η Εργατική Τάξη στον 21ο Αιώνα: Μια Επανεκτίμηση

Η εργατική τάξη, μια έννοια θεμελιώδης για την κατανόηση των κοινωνικών και οικονομικών δομών, έχει υποστεί σημαντικές μεταμορφώσεις σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα και την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης.

Γράφει ο Ανατρεπτικός

Στη Δύση και στην Ελλάδα, οι αλλαγές αυτές έχουν διαμορφώσει ένα νέο τοπίο για τους εργαζόμενους, με διαφορετικές προκλήσεις και ευκαιρίες.

Η Εργατική Τάξη στη Δύση: Από τη Βιομηχανική επανάσταση στην αντεπανάσταση των ευέλικτων μορφών εργασίας

Κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, η εργατική τάξη αποτελούνταν κυρίως από εργάτες που απασχολούνταν σε εργοστάσια και ορυχεία. Σήμερα, η εικόνα αυτή έχει αλλάξει δραματικά. Η αποβιομηχάνιση, η αυτοματοποίηση και η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών έχουν οδηγήσει σε μια πιο κατακερματισμένη και ευέλικτη εργατική δύναμη.

Αποβιομηχάνιση και Μετακίνηση: Πολλές βιομηχανικές περιοχές στη Δύση έχουν υποστεί σημαντική συρρίκνωση, με αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων εργασίας και την αναζήτηση νέων ευκαιριών σε άλλους τομείς.

Αυτοματοποίηση και Τεχνολογία: Η εισαγωγή της τεχνολογίας και της αυτοματοποίησης έχει μειώσει την ανάγκη για χειρωνακτική εργασία, αλλά έχει δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας που απαιτούν εξειδικευμένες δεξιότητες.

Ευέλικτες Μορφές Εργασίας: Η εργασία μερικής απασχόλησης, η προσωρινή απασχόληση και η εργασία μέσω πλατφορμών έχουν αυξηθεί, προσφέροντας ευελιξία αλλά και ανασφάλεια στους εργαζόμενους.

Η Εργατική Τάξη στην Ελλάδα: Αντιμέτωπη με την Κρίση

Στην Ελλάδα, η εργατική τάξη έχει βιώσει τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας. Η ανεργία, η υποαπασχόληση και η μείωση των μισθών έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον εργασιακής ανασφάλειας και κοινωνικής ανισότητας.

Ανεργία και Υποαπασχόληση: Η ανεργία, ιδιαίτερα στους νέους, παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα στην Ελλάδα. Πολλοί εργαζόμενοι αναγκάζονται να εργαστούν με καθεστώς μερικής απασχόλησης ή με προσωρινές συμβάσεις, χωρίς να έχουν πρόσβαση σε πλήρη εργασιακά δικαιώματα και κοινωνική ασφάλιση.

Μείωση Μισθών και Εργασιακών Δικαιωμάτων: Οι πολιτικές λιτότητας έχουν οδηγήσει σε μείωση των μισθών και των εργασιακών δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας και την αύξηση της φτώχειας.

Μετανάστευση: Πολλοί νέοι Έλληνες έχουν αναζητήσει εργασία στο εξωτερικό, λόγω της έλλειψης ευκαιριών στην Ελλάδα. Η μετανάστευση αυτή έχει οδηγήσει σε απώλεια ταλέντων και σε δημογραφική συρρίκνωση.

Προλεταριάτο ή Πρεκαριάτο: Μια σύγχρονη διάκριση ή η ανάδυση μιας νέας Τάξης;

Η συζήτηση για το αν το παραδοσιακό προλεταριάτο έχει αντικατασταθεί από το πρεκαριάτο αποτελεί κεντρικό ζήτημα στη σύγχρονη κοινωνική ανάλυση. Ο όρος «πρεκαριάτο» αναπτύχθηκε για πρώτη φορά από τον Βρετανό καθηγητή Γκάι Στάντινγκ στο βιβλίο του του 2011, «Το πρεκαριάτο – Η νέα επικίνδυνη τάξη», όπου περιγράφει μια αναδυόμενη τάξη ανθρώπων που βιώνουν πρωτοφανή εργασιακή και συνολική ανασφάλεια, με επισφαλείς θέσεις εργασίας που δεν προσφέρουν σταθερότητα ούτε νόημα στη ζωή τους.

Αν και το πρεκαριάτο μοιράζεται με το προλεταριάτο την ανάγκη να πουλά την εργατική του δύναμη για επιβίωση, διαφέρει ουσιαστικά. Το πρεκαριάτο χαρακτηρίζεται από:

Επισφαλείς και προσωρινές εργασιακές σχέσεις χωρίς κοινωνική προστασία ή δικαιώματα.

Έλλειψη επαγγελματικής ταυτότητας και σταθερότητας, με συνεχή αναζήτηση εργασίας και ανασφάλεια.

Αντισυστημική στάση και ριζοσπαστισμό, που συχνά εκδηλώνεται σε κινητοποιήσεις και πολιτικές συμπεριφορές, όπως φάνηκε σε κινήματα όπως το Occupy Wall Street, οι Αγανακτισμένοι στην Ελλάδα, το Brexit, και άλλα λαϊκά κινήματα στην Ευρώπη και Αμερική.

Η ανάδυση του πρεκαριάτου δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί ως πλήρης κοινωνική τάξη, αλλά αποτελεί μια τάξη υπό διαμόρφωση, με σημαντική παρουσία και επιρροή στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι πρεκάριοι συνήθως διαθέτουν σχετικά υψηλή μόρφωση και απορρίπτουν τις παραδοσιακές ελίτ, αλλά παραμένουν αποδιοργανωμένοι και μη οργανωμένοι πολιτικά, γεγονός που τους καθιστά δύσκολα ελεγχόμενους από τα παραδοσιακά κόμματα.

Η παγκόσμια οικονομική ελίτ, όπως επισημαίνει ο Ζμπίγκνιου Μπρενζίνσκι, ανησυχεί για τις κοινωνικές εξεγέρσεις που μπορεί να προκύψουν από τη μεσαία τάξη που καταρρέει, ένα φαινόμενο που συνδέεται με την πρεκαριοποίηση της εργασίας. Η μετάβαση από τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής, βασισμένο στην ένταση εργασίας της βιομηχανικής εποχής, σε μια νέα εποχή έντασης γνώσης και κεφαλαίου, με την εισαγωγή της ρομποτικής, των 3D εκτυπωτών και άλλων τεχνολογιών, οδηγεί σε απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας.

Παράλληλα, η μαρξιστική σκέψη έχει αντιδράσει στην έννοια του πρεκαριάτου, κατηγορώντας ορισμένα αριστερά κόμματα ότι χρησιμοποιούν τον όρο για να αναθεωρήσουν τον παραδοσιακό μαρξισμό και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα.

Κοινωνικές και Πολιτικές Επιπτώσεις

Η ανάδυση του πρεκαριάτου έχει σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες. Η έλλειψη σταθερότητας και η επισφάλεια οδηγούν σε κοινωνική αστάθεια και αυξημένη ευαλωτότητα σε πολιτικές εξτρεμιστικές τάσεις, ακόμα και ακροδεξιές. Τα εσωτερικά διλήμματα και οι διαιρέσεις του πρεκαριάτου συχνά εκδηλώνονται με στοχοποίηση ευάλωτων ομάδων, όπως οι μετανάστες, και με αντισυστημικές κινητοποιήσεις που αμφισβητούν το πολιτικό κατεστημένο.

Ο Γκάι Στάντινγκ προτείνει την ανάγκη για μια νέα πολιτική στρατηγική που θα θέτει στο επίκεντρο τους φόβους και τις προσδοκίες του πρεκαριάτου, προωθώντας προοδευτικές πολιτικές που θα αντιμετωπίζουν την εργασιακή επισφάλεια και θα επανανοηματοδοτούν την εργασία και την κοινωνική ταυτότητα.

Η εργατική τάξη σήμερα είναι πιο κατακερματισμένη και ευέλικτη από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Στη Δύση, η αποβιομηχάνιση και η αυτοματοποίηση έχουν αλλάξει τη φύση της εργασίας, ενώ στην Ελλάδα η οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον εργασιακής ανασφάλειας και κοινωνικής ανισότητας. Η εμφάνιση του πρεκαριάτου ως μιας νέας κοινωνικής τάξης με επισφαλείς εργασιακές σχέσεις, περιορισμένη κοινωνική προστασία και αυξημένη ανασφάλεια αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη που διαφοροποιεί το σύγχρονο εργατικό δυναμικό από το παραδοσιακό προλεταριάτο.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, η εργατική τάξη και το πρεκαριάτο παραμένουν κρίσιμοι παράγοντες για την προάσπιση των εργασιακών δικαιωμάτων και την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, ενώ η πολιτική και κοινωνική τους οργάνωση θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τις μελλοντικές εξελίξεις στις δυτικές κοινωνίες και στην Ελλάδα.