NewsEdit Διπλωμάτες σε ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωση προετοιμάζονται για την ανάληψη της προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ από την Κύπρο τον Ιανουάριο, σε μια συγκυρία όπου η ευρωπαϊκή άμυνα έχει αναδειχθεί σε κορυφαία πολιτική προτεραιότητα.
Ωστόσο, η ουδετερότητα της Λευκωσίας και κυρίως οι διαχρονικές εντάσεις με την Τουρκία προκαλούν έντονο προβληματισμό για το κατά πόσο η κυπριακή προεδρία θα διευκολύνει – ή θα φρενάρει – τη στενότερη συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ.
«Είμαστε πολύ ανήσυχοι»: Ο φόβος μπλοκαρίσματος της ατζέντας άμυνας
Ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος δηλώνει ευθέως ότι υπάρχει σοβαρή ανησυχία πως η κυπριακή στάση απέναντι στην Άγκυρα θα επηρεάσει τις αμυντικές προτεραιότητες της Ευρώπης. Στο επίκεντρο βρίσκονται δύο κρίσιμα ζητήματα: η πιθανή συμμετοχή της Τουρκίας σε κοινές αμυντικές προμήθειες που χρηματοδοτούνται από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE ύψους 150 δισ. ευρώ και, ευρύτερα, η εμβάθυνση της θεσμικής συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ.
Για πολλούς στις Βρυξέλλες, η κυπριακή προεδρία συμπίπτει με μια κρίσιμη φάση όπου η Ευρώπη επιχειρεί να μετατρέψει τις εξαγγελίες για «στρατηγική αυτονομία» σε απτές πολιτικές αποφάσεις.
Ένα μικρό, διαιρεμένο κράτος σε ρόλο-κλειδί
Οι προκλήσεις είναι δυσανάλογες με το μέγεθος της χώρας. Η Κύπρος, με πληθυσμό περίπου 1,3 εκατομμύρια, παραμένει διαιρεμένη ανάμεσα στη διεθνώς αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία και μια τουρκοκυπριακή οντότητα που προστατεύεται από τουρκικά στρατεύματα και αναγνωρίζεται μόνο από την Άγκυρα. Αυτό το άλυτο ζήτημα βαραίνει καθοριστικά κάθε συζήτηση για τον ρόλο της Τουρκίας στα ευρωπαϊκά αμυντικά σχήματα.
Παρά ταύτα, η Λευκωσία επιμένει ότι δεν σκοπεύει να μετατρέψει την προεδρία σε πεδίο αντιπαράθεσης. Υπενθυμίζει μάλιστα ότι είχε ασκήσει ξανά τον ρόλο αυτό το 2012, σε μια επίσης δύσκολη περίοδο για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το «κλειδί» του PfP και το μήνυμα Χριστοδουλίδη
Σε συνέντευξή του στο POLITICO, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης παρουσιάζει έναν οδικό χάρτη αποκλιμάκωσης. Όπως σημειώνει, το κρίσιμο βήμα θα ήταν η αποδοχή από την Τουρκία της ένταξης της Κύπρου στο πρόγραμμα Partnership for Peace (PfP), το οποίο θεωρείται προθάλαμος για ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα με τον ίδιο, μια τέτοια εξέλιξη θα άνοιγε τον δρόμο για σταδιακή άρση των κυπριακών ενστάσεων σε ζητήματα στενότερης συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας. «Μπορούμε να φανταστούμε μια σταδιακή προσέγγιση, με βήματα από την Τουρκία για την ένταξη της Κύπρου στο PfP και, παράλληλα, θετικές κινήσεις στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας», υπογραμμίζει.
Τι σημαίνει πρακτικά η προεδρία της ΕΕ
Η προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ εναλλάσσεται κάθε έξι μήνες μεταξύ των κρατών-μελών. Ο εκάστοτε προεδρεύων έχει ως βασικό ρόλο να προεδρεύει στις συνεδριάσεις των υπουργών, να συντονίζει τις εργασίες του Συμβουλίου και να εκπροσωπεί τις θέσεις του στις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο.
Κατά τη διάρκεια της κυπριακής προεδρίας, θα πρέπει να προωθηθούν κομβικά αμυντικά ζητήματα, όπως η έγκριση των εθνικών σχεδίων εφαρμογής του SAFE, αλλά και οι διαπραγματεύσεις με το Ευρωκοινοβούλιο για τη μείωση της γραφειοκρατίας στον ευρωπαϊκό αμυντικό τομέα.
ΕΕ και ΝΑΤΟ: Αλληλοεπικάλυψη και πολιτικές τριβές
Παρότι πρόκειται για ξεχωριστούς οργανισμούς, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ έχουν 23 κοινά κράτη-μέλη, έδρα στις Βρυξέλλες και αυξανόμενη ανάγκη συντονισμού, ειδικά μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Δεν είναι τυχαίο ότι η τελευταία φορά που μη μέλος του ΝΑΤΟ είχε την προεδρία ήταν η Φινλανδία το 2019 – λίγο πριν ο πόλεμος αλλάξει ριζικά τις ευρωπαϊκές ισορροπίες και οδηγήσει τελικά το Ελσίνκι στην ένταξη στη Συμμαχία.
Σήμερα, η ΕΕ διαθέτει για πρώτη φορά Επίτροπο Άμυνας και πιέζει για σημαντική αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, γεγονός που καθιστά τη σχέση με το ΝΑΤΟ απολύτως κρίσιμη.
Κυπριακές προτεραιότητες και το αγκάθι της Τουρκίας
Η Λευκωσία αναγνωρίζει το βάρος της συγκυρίας. Όπως δηλώνει η υφυπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Μαριλένα Ραούνα, η άμυνα, η ασφάλεια και η στήριξη προς την Ουκρανία θα βρεθούν στην κορυφή της ατζέντας της κυπριακής προεδρίας. Την ίδια στιγμή, όμως, η αντιπαλότητα με την Τουρκία απειλεί να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ενότητα.
Διπλωμάτης του ΝΑΤΟ προειδοποιεί ότι ο αποκλεισμός της Άγκυρας από τα ευρωπαϊκά αμυντικά σχέδια θα μπορούσε να αποδυναμώσει τη συλλογική απάντηση απέναντι στη ρωσική απειλή.
SAFE, EDA και το βέτο της ομοφωνίας
Η συμμετοχή της Τουρκίας σε σχήματα όπως το SAFE προϋποθέτει ομοφωνία όλων των κρατών-μελών, κάτι που Ελλάδα και Κύπρος απορρίπτουν κατηγορηματικά. Η Άγκυρα, από την πλευρά της, απαντά μπλοκάροντας τη διαμοίραση διαβαθμισμένων πληροφοριών του ΝΑΤΟ προς τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας (EDA), δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αμοιβαίων εμποδίων.
«Η Κύπρος είναι κράτος μέλος υπό τουρκική κατοχή. Δεν μπορούν ευρωπαϊκά κονδύλια άμυνας να κατευθυνθούν στην Τουρκία χωρίς πρόοδο», τονίζει η Ραούνα, στέλνοντας σαφές μήνυμα προς όλες τις κατευθύνσεις.
Έξι μήνες σε λεπτές ισορροπίες
Για την Άγκυρα, οι προσδοκίες από την κυπριακή προεδρία είναι χαμηλές. Όπως εκτιμά ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας στην ΕΕ Σελίμ Γενέλ, η εμβάθυνση της συνεργασίας ΕΕ-ΝΑΤΟ με τη συμμετοχή της Τουρκίας ενδέχεται να «παγώσει» για το εξάμηνο της κυπριακής προεδρίας.
Σε μια περίοδο όπου η ευρωπαϊκή άμυνα αναζητά συνοχή και ταχύτητα, η Κύπρος καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στον θεσμικό της ρόλο και σε ένα άλυτο εθνικό ζήτημα που εξακολουθεί να καθορίζει τις γεωπολιτικές γραμμές της περιοχής. Το αν θα λειτουργήσει ως γέφυρα ή ως σημείο τριβής, μένει να φανεί τους επόμενους κρίσιμους μήνες.