NewsEdit Ύστερα από περισσότερες από τρεις ώρες συνομιλιών στο Μαρ-α-Λάγκο της Φλόριντα, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι αποχώρησαν χωρίς μια «ηχηρή» ανακοίνωση ειρήνης, αλλά με συγκρατημένη αισιοδοξία.
Η εικόνα μιας διαδικασίας που «πλησιάζει στο τέλος της», όπως την περιέγραψε ο Αμερικανός πρόεδρος, συνυπάρχει με τις βαθιές αντιφάσεις ενός πολέμου που διαρκεί σχεδόν τέσσερα χρόνια και με τα πιο δύσκολα ζητήματα –τα εδαφικά, το Ντονμπάς, τη Ζαπορίζια και τις εγγυήσεις ασφαλείας– να παραμένουν ανοιχτά. Πόσο κοντά βρίσκεται πραγματικά η ειρήνη; Και τι σημαίνει η αλλαγή τόνου του Τραμπ απέναντι στον Ζελένσκι, τη στιγμή που εξακολουθεί να δείχνει «κατανόηση» για τις ρωσικές θέσεις;
Τι πραγματικά σημαίνει το «είμαστε πολύ κοντά» του Ντόναλντ Τραμπ;
Η φράση του Ντόναλντ Τραμπ –«πιστεύω ότι πλησιάζουμε πολύ, ίσως πάρα πολύ κοντά»– ακούστηκε σχεδόν σαν πολιτικό σύνθημα. Ωστόσο, πίσω από τη ρητορική, η πραγματικότητα των συνομιλιών δείχνει κάτι πιο σύνθετο: μια διαδικασία που έχει ωριμάσει, αλλά δεν έχει ακόμη σπάσει τα τελευταία, πιο σκληρά εμπόδια.
Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος φρόντισε να χαμηλώσει τον πήχη των προσδοκιών. Δεν έθεσε χρονοδιάγραμμα, δεν μίλησε για τελική συμφωνία και επανέλαβε ότι «ή θα τελειώσει ή θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμη». Η διπλή αυτή γλώσσα –αισιοδοξία με ταυτόχρονη προειδοποίηση– αντανακλά τη δυσκολία της στιγμής: η διπλωματία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, αλλά κάθε λάθος κίνηση μπορεί να την τινάξει στον αέρα.
Σε αντίθεση με προεκλογικές του δηλώσεις, όταν υποστήριζε ότι θα μπορούσε να λύσει τον πόλεμο «μέσα σε μία ημέρα», ο Τραμπ αναγνωρίζει πλέον δημόσια ότι πρόκειται για μια εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία. Μια παραδοχή που, από μόνη της, δείχνει ότι η πραγματικότητα του πολέμου έχει διαψεύσει τις απλουστεύσεις.
Γιατί αυτή η συνάντηση ήταν διαφορετική από τις προηγούμενες;
Η συνάντηση στο Μαρ-α-Λάγκο ξεχώρισε κυρίως για το κλίμα της. Από την πρώτη, επεισοδιακή συνάντηση των δύο ηγετών τον Φεβρουάριο, κάθε επαφή Τραμπ – Ζελένσκι παρακολουθείται με μεγεθυντικό φακό. Τότε, οι κατηγορίες περί «αγνωμοσύνης» και οι δημόσιες αιχμές είχαν δημιουργήσει μια εικόνα βαθιάς καχυποψίας.
Αυτή τη φορά, ο τόνος ήταν εμφανώς διαφορετικός. Ο Τραμπ υποδέχτηκε τον Ζελένσκι με λόγια επαίνου, μιλώντας για τη γενναιότητα του ίδιου και του ουκρανικού λαού. Ο Ουκρανός πρόεδρος, από την πλευρά του, ξεκίνησε και έκλεισε τις δηλώσεις του με ευχαριστίες προς τον Αμερικανό ομόλογό του – μια προσεκτική, σχεδόν υπολογισμένη κίνηση, με σαφή στόχο να αποφευχθούν νέες εντάσεις.
Το σκηνικό του Μαρ-α-Λάγκο έπαιξε επίσης τον ρόλο του. Μακριά από την αυστηρότητα του Οβάλ Γραφείου, η συνάντηση είχε έναν πιο χαλαρό χαρακτήρα, που ευνόησε τις προσωπικές χειρονομίες και την αποκλιμάκωση. Δεν ήταν μια τυπική κρατική επίσκεψη, αλλά μια πολιτική συνάντηση σε «ιδιωτικό» έδαφος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δυναμική της.
Ποιος είναι ο ρόλος του Πούτιν, ακόμη κι όταν απουσιάζει;
Αν και ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν βρέθηκε στη Φλόριντα, η σκιά του ήταν παντού παρούσα. Ο Τραμπ είχε μιλήσει μαζί του για περισσότερο από μία ώρα πριν συναντήσει τον Ζελένσκι, ενώ δήλωσε ότι θα επικοινωνήσει ξανά μαζί του μετά το πέρας των συνομιλιών.
Αυτό το μοτίβο –πρώτα συνομιλία με τη Μόσχα, μετά συνάντηση με το Κίεβο– έχει προκαλέσει ανησυχία στους υποστηρικτές της Ουκρανίας. Στο παρελθόν, τέτοιες επαφές είχαν οδηγήσει σε αποφάσεις που θεωρήθηκαν ευνοϊκές για τη Ρωσία, όπως η άρνηση παροχής συγκεκριμένων οπλικών συστημάτων.
Αυτή τη φορά, όμως, η τηλεφωνική επικοινωνία με τον Πούτιν δεν φάνηκε να «δηλητηριάζει» τη συνάντηση με τον Ζελένσκι. Παρ’ όλα αυτά, ο Τραμπ δεν δίστασε να επαινέσει τον Ρώσο πρόεδρο για τον ρόλο του στη διαχείριση του πυρηνικού εργοστασίου της Ζαπορίζια, δηλώνοντας μάλιστα ότι τον θεωρεί ειλικρινή στις προθέσεις του για ειρήνη.
Η στάση αυτή αποκαλύπτει τη βασική φιλοσοφία Τραμπ: η ειρήνη, κατά τη δική του οπτική, δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι ρωσικές θέσεις, ακόμη κι αν αυτό προκαλεί δυσφορία σε συμμάχους και επικριτές.
Τι κρύβεται πίσω από το περίφημο «90%» της συμφωνίας;
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι επανέλαβε ότι το 90% των όρων του ειρηνευτικού σχεδίου έχει ήδη συμφωνηθεί. Πρόκειται για έναν αριθμό που χρησιμοποιούν και Αμερικανοί αξιωματούχοι, αλλά τον οποίο ο Τραμπ αντιμετωπίζει με εμφανή δυσπιστία, δηλώνοντας ότι «δεν του αρέσει να μιλά με ποσοστά».
Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι περιλαμβάνει αυτό το 90%. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, αφορά ένα ευρύ πλαίσιο: μηχανισμούς ασφάλειας, τη συμμετοχή της Ευρώπης, οικονομικές και πολιτικές εγγυήσεις για την επόμενη ημέρα. Όμως το υπόλοιπο 10% αφορά τα ζητήματα που μπορούν να τινάξουν τα πάντα στον αέρα: τα σύνορα, τα κατεχόμενα εδάφη, το Ντονμπάς και τη Ζαπορίζια.
Στην ιστορία των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων, συχνά το τελευταίο κομμάτι είναι το πιο δύσκολο. Όχι επειδή είναι μικρό, αλλά επειδή αγγίζει την καρδιά της σύγκρουσης, την κυριαρχία, την εθνική ταυτότητα και την πολιτική επιβίωση των ηγεσιών.
Είναι αναπόφευκτες οι εδαφικές παραχωρήσεις;
Ο Ντόναλντ Τραμπ μίλησε ανοιχτά για το ενδεχόμενο εδαφικών παραχωρήσεων, υποστηρίζοντας ότι ίσως είναι προτιμότερο να γίνουν τώρα, πριν η Ρωσία προχωρήσει σε νέες καταλήψεις. Η τοποθέτηση αυτή αντικατοπτρίζει μια ωμή ρεαλιστική προσέγγιση: ο πόλεμος έχει ήδη αλλάξει τα δεδομένα επί του εδάφους και η επιστροφή στο status quo του 2022 μοιάζει όλο και πιο δύσκολη.
Για το Κίεβο, ωστόσο, το ζήτημα είναι υπαρξιακό. Ο Ζελένσκι έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος για οποιαδήποτε αλλαγή συνόρων, όπως προβλέπει το ουκρανικό Σύνταγμα. Μια τέτοια διαδικασία, όμως, προϋποθέτει κατάπαυση του πυρός, κάτι που η Μόσχα απορρίπτει κατηγορηματικά.
Η ρωσική θέση είναι σαφής: μια προσωρινή εκεχειρία θα έδινε χρόνο στην Ουκρανία να ανασυνταχθεί. Αντίθετα, το Κρεμλίνο πιέζει για «οριστικές αποφάσεις», ειδικά για το Ντονμπάς, το οποίο παραμένει βασικός στόχος του Πούτιν.
Γιατί η Ζαπορίζια αποτελεί τόσο κρίσιμο αγκάθι;
Το πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια δεν είναι απλώς μια ενεργειακή υποδομή. Είναι σύμβολο και στρατηγικό χαρτί. Ο έλεγχός του επηρεάζει την ενεργειακή ασφάλεια της Ουκρανίας, αλλά και τη συνολική σταθερότητα της περιοχής.
Ο Τραμπ παρουσίασε τον Πούτιν ως συνεργάσιμο στο συγκεκριμένο ζήτημα, υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία συμβάλλει στην επαναλειτουργία του εργοστασίου. Η δήλωση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, καθώς πολλοί στη Δύση θεωρούν τη Ζαπορίζια μοχλό πίεσης της Μόσχας προς το Κίεβο.
Το πώς θα ρυθμιστεί το καθεστώς του εργοστασίου, ποιος θα το ελέγχει, υπό ποιες εγγυήσεις και με ποια διεθνή εποπτεία, παραμένει ένα από τα πιο δύσκολα τεχνικά και πολιτικά ζητήματα της διαπραγμάτευσης.
Τι ρόλο παίζουν οι εγγυήσεις ασφαλείας και η Ευρώπη;
Για την Ουκρανία, οι εγγυήσεις ασφαλείας αποτελούν το «κλειδί» κάθε συμφωνίας. Χωρίς μια αξιόπιστη δέσμευση ότι δεν θα επαναληφθεί η ρωσική επιθετικότητα, οποιαδήποτε ειρήνη θα μοιάζει εύθραυστη.
Στο τραπέζι βρίσκεται ένα τριμερές σχήμα ΗΠΑ, Ουκρανίας και Ευρώπης, το οποίο ο Ζελένσκι χαρακτήρισε «σχεδόν συμφωνημένο». Αν επιβεβαιωθεί, θα πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, καθώς θα σηματοδοτήσει έναν πιο ενεργό ρόλο της Ευρώπης στην εγγύηση της μεταπολεμικής τάξης.
Ωστόσο, η ακριβής μορφή αυτών των εγγυήσεων και το πόσο δεσμευτικές θα είναι παραμένει ασαφής. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται ένα ακόμη σημείο τριβής.
Τι θα κρίνει τελικά αν ο πόλεμος θα τελειώσει ή θα συνεχιστεί;
Ο ίδιος ο Τραμπ το έθεσε ωμά: «Σε λίγες εβδομάδες θα ξέρουμε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο». Οι επόμενες επαφές, πιθανότατα στην Ουάσινγκτον, οι νέες συνομιλίες με τον Πούτιν και η στάση της Ρωσίας στο πεδίο θα καθορίσουν αν η δυναμική της Φλόριντα θα μετατραπεί σε συμφωνία ή θα αποδειχθεί μια ακόμη χαμένη ευκαιρία.
Η ειρήνη στην Ουκρανία δεν εξαρτάται μόνο από τη βούληση των ηγετών, αλλά και από το πώς θα ισορροπήσουν οι στρατιωτικές πραγματικότητες, οι εσωτερικές πολιτικές πιέσεις και οι διεθνείς συμμαχίες.
Το ερώτημα, λοιπόν, παραμένει ανοιχτό: βρισκόμαστε πράγματι στο κατώφλι μιας ιστορικής συμφωνίας ή απλώς σε ένα ακόμη επεισόδιο μιας μακράς και επίπονης διαπραγμάτευσης; Οι επόμενες εβδομάδες θα δώσουν την απάντηση, με κόστος που, όπως προειδοποίησε ο Τραμπ, μετριέται σε ανθρώπινες ζωές.