NewsEdit Το πιο συγκεκριμένο –και ταυτόχρονα πολιτικά εύθραυστο– βήμα προς μια ενδεχόμενη κατάπαυση του πυρός στον πόλεμο Ρωσίας–Ουκρανίας γίνεται σήμερα, καθώς το αναθεωρημένο ουκρανικό σχέδιο ειρήνης, διαμορφωμένο σε στενή συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταφέρεται στη Μόσχα από την αμερικανική πλευρά.
Λίγες ώρες πριν, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι παρουσίασε στους δημοσιογράφους το περιεχόμενο του σχεδίου, το οποίο περιλαμβάνει 20 σημεία και αποτελεί προϊόν έντονων διαπραγματεύσεων εβδομάδων μεταξύ Κιέβου και Ουάσινγκτον.
Το σχέδιο, όπως το περιέγραψε ο Ουκρανός πρόεδρος, κινείται ανάμεσα σε δύο αντιφατικές επιδιώξεις: από τη μία, την ανάγκη τερματισμού ενός πολέμου φθοράς που έχει εξαντλήσει τη χώρα, την κοινωνία και τις Ένοπλες Δυνάμεις· από την άλλη, τη διατήρηση βασικών στοιχείων κυριαρχίας, πολιτικής αυτονομίας και στρατηγικού προσανατολισμού προς τη Δύση. Η αρχική ρωσική αντίδραση, όπως μεταδίδουν ουκρανικά και ρωσικά μέσα ενημέρωσης, δεν είναι θετική, ενώ κρίσιμα σημεία παραμένουν ανοιχτά ακόμη και μεταξύ Ουκρανίας και ΗΠΑ.
Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι διπλό: αφενός αν η Μόσχα θα δεχθεί να μπει σε μια διαδικασία συμφωνίας με βάση το παρόν πλαίσιο, αφετέρου αν το σχέδιο αυτό μπορεί να περάσει το εσωτερικό πολιτικό και κοινωνικό τεστ της Ουκρανίας, μέσω κοινοβουλευτικής κύρωσης, δημοψηφίσματος και εκλογών.
Από το αμερικανικό προσχέδιο των 28 σημείων στο ουκρανικό σχέδιο των 20
Σύμφωνα με όσα αποκάλυψε ο Ζελένσκι, η σημερινή εκδοχή του σχεδίου βασίστηκε σε ένα αρχικό αμερικανικό προσχέδιο 28 σημείων, το οποίο –κατά την ουκρανική εκτίμηση– οδηγούσε ουσιαστικά σε συνθηκολόγηση. Η αμερικανική πρόταση περιείχε διατάξεις που θεωρήθηκαν πολιτικά και συνταγματικά απαράδεκτες για το Κίεβο, όπως ρητή εγκατάλειψη της προοπτικής ένταξης στο ΝΑΤΟ και ρυθμίσεις που άγγιζαν τον πυρήνα της ουκρανικής κυριαρχίας.
Η ουκρανική πλευρά προχώρησε σε αναδιαμόρφωση του κειμένου, αφαιρώντας ή τροποποιώντας κρίσιμα σημεία και συμπυκνώνοντάς το σε 20 άρθρα. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον Ζελένσκι, είναι ένα σχέδιο που δεν συνιστά άνευ όρων υποχώρηση, αλλά έναν επώδυνο συμβιβασμό, ο οποίος θα τεθεί τελικά στην κρίση του ουκρανικού λαού.
Το πολιτικό διακύβευμα στο εσωτερικό της Ουκρανίας
Ίσως το πιο πολιτικά φορτισμένο στοιχείο του σχεδίου είναι η πρόβλεψη για διεξαγωγή προεδρικών εκλογών το συντομότερο δυνατό μετά την υπογραφή της συμφωνίας, σε συνδυασμό με δημοψήφισμα για την έγκρισή της εντός 60 ημερών. Ο Ζελένσκι εμφανίστηκε ξεκάθαρος: η ειρηνευτική συμφωνία δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση.
Η επιλογή αυτή ενέχει υψηλό ρίσκο. Από τη μία, προσδίδει δημοκρατική νομιμοποίηση σε μια ιστορική συμφωνία. Από την άλλη, ανοίγει τον δρόμο για έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις, σε μια κοινωνία βαθιά τραυματισμένη από τον πόλεμο και με ισχυρά αντιτιθέμενες απόψεις για το τι συνιστά «δίκαιη ειρήνη».
Οι εγγυήσεις ασφαλείας και το «ουκρανικό Άρθρο 5»
Κεντρικός πυλώνας του σχεδίου είναι οι εγγυήσεις ασφαλείας προς την Ουκρανία. Οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και τα υπογράφοντα ευρωπαϊκά κράτη καλούνται να παράσχουν εγγυήσεις τύπου «Άρθρου 5», χωρίς ωστόσο η Ουκρανία να καθίσταται άμεσα μέλος της Συμμαχίας.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση νέας ρωσικής εισβολής, θα ενεργοποιείται συντονισμένη στρατιωτική αντίδραση και θα επανέρχονται όλες οι παγκόσμιες κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Αντίστροφα, αν η Ουκρανία προβεί σε επίθεση σε ρωσικό έδαφος χωρίς πρόκληση, οι εγγυήσεις ακυρώνονται. Πρόκειται για μια προσπάθεια θεσμοθέτησης αποτροπής, με σαφείς όμως όρους και όρια.
Ο ρόλος των ΗΠΑ και η διμερής συμφωνία ασφάλειας
Πέραν των τριμερών εγγυήσεων Ουκρανίας–ΗΠΑ–Ευρώπης, προβλέπεται και ξεχωριστή διμερής συμφωνία ασφάλειας μεταξύ Κιέβου και Ουάσινγκτον. Αν και λεπτομέρειες δεν έχουν δοθεί, η συμφωνία αυτή εκλαμβάνεται ως η ραχοκοκαλιά του συνολικού συστήματος αποτροπής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι διάταξη περί οικονομικής αποζημίωσης των ΗΠΑ για την παροχή εγγυήσεων ασφαλείας έχει αφαιρεθεί από το τελικό κείμενο, μετά από ουκρανικές αντιδράσεις.
Ευρωπαϊκή Ένωση: ένταξη ως εγγύηση ασφάλειας
Το σχέδιο προβλέπει ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε καθορισμένο χρονικό σημείο, με τον Ζελένσκι να αναφέρει ενδεικτικά το 2027 ή το 2028. Η ένταξη στην ΕΕ αντιμετωπίζεται ρητά ως στοιχείο ασφάλειας και σταθερότητας, αν και –όπως παραδέχθηκε ο ίδιος– μέχρι στιγμής το χρονοδιάγραμμα αποτελεί αντικείμενο διμερούς συζήτησης με τις ΗΠΑ, χωρίς επίσημη ευρωπαϊκή επιβεβαίωση.
Ο «οδικός χάρτης για την ευημερία της Ουκρανίας»
Ξεχωριστό κεφάλαιο του σχεδίου αφορά την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας. Ένα πολυσέλιδο παράρτημα, που περιγράφεται ως «οδικός χάρτης για την ευημερία της Ουκρανίας», προβλέπει:
- Δημιουργία ταμείου ανάπτυξης για επενδύσεις σε τεχνολογία, data centers και τεχνητή νοημοσύνη.
- Συνεργασία ΗΠΑ–Ουκρανίας για την αποκατάσταση και λειτουργία υποδομών φυσικού αερίου.
- Κοινά προγράμματα ανοικοδόμησης πόλεων και κατοικιών.
- Επέκταση της εξόρυξης φυσικών πόρων.
- Χρηματοδότηση από την Παγκόσμια Τράπεζα.
- Δημιουργία ομάδας υψηλού επιπέδου υπό κορυφαίο διεθνή οικονομολόγο.
Ο συνολικός στόχος χρηματοδότησης φτάνει τα 800 δισ. δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί στο εκτιμώμενο κόστος των ζημιών από τον πόλεμο.
Ζαπορίζια: το πιο επικίνδυνο σημείο τριβής
Ο έλεγχος του πυρηνικού σταθμού της Ζαπορίζια παραμένει ένα από τα δύο μεγάλα αγκάθια στις διαπραγματεύσεις, τόσο με τη Ρωσία όσο και με τις ΗΠΑ. Η αμερικανική πρόταση για κοινή λειτουργία από Ουκρανία, Ρωσία και ΗΠΑ, με ίσα ποσοστά, απορρίπτεται κατηγορηματικά από το Κίεβο.
Ο Ζελένσκι πρότεινε εναλλακτικά κοινοπραξία ΗΠΑ–Ουκρανίας, με αποστρατιωτικοποίηση της περιοχής και αμερικανική διαχείριση μέρους της παραγωγής. Η Μόσχα, σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις, δεν βλέπει θετικά καμία λύση που δεν κατοχυρώνει ρωσικό έλεγχο.
Ντονμπάς και «πάγωμα» του μετώπου
Το δεύτερο μεγάλο σημείο ασυμφωνίας αφορά το Ντονμπάς. Το σχέδιο αναγνωρίζει ως de facto γραμμή επαφής τη σημερινή γραμμή ανάπτυξης των στρατευμάτων, ανοίγοντας τον δρόμο για αποστρατιωτικοποιημένες ή ακόμη και «ελεύθερες οικονομικές ζώνες».
Ο Ζελένσκι παραδέχθηκε ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να βρουν λύση που δεν θα οδηγήσει σε ουκρανική αποχώρηση από το Ντονέτσκ, ενώ η Ρωσία πιέζει προς αυτή την κατεύθυνση.
Ανθρωπιστικό σκέλος και ανταλλαγή αιχμαλώτων
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο ανθρωπιστικό σκέλος: ανταλλαγή όλων των αιχμαλώτων, απελευθέρωση παιδιών και πολιτικών κρατουμένων, καθώς και μέτρα ανακούφισης των θυμάτων του πολέμου. Η πρόβλεψη αυτή θεωρείται από τις λίγες που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν άμεσα, ακόμη και πριν από την πλήρη πολιτική συμφωνία.
Το Συμβούλιο Ειρήνης και ο ρόλος Τραμπ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η πρόβλεψη για Συμβούλιο Ειρήνης, το οποίο θα επιβλέπει την εφαρμογή της συμφωνίας, με πρόεδρο τον Ντόναλντ Τραμπ. Στο Συμβούλιο θα συμμετέχουν Ουκρανία, Ευρώπη, ΝΑΤΟ, Ρωσία και ΗΠΑ, ενώ παραβιάσεις θα οδηγούν σε κυρώσεις.
Η επιλογή Τραμπ ως προέδρου του οργάνου αυτού προσδίδει σαφή πολιτικό χαρακτήρα στη συμφωνία και αντικατοπτρίζει τον καθοριστικό ρόλο των ΗΠΑ στη διαδικασία.
Η πρώτη ρωσική αντίδραση και το αβέβαιο επόμενο βήμα
Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης εμφανίζονται επιφυλακτικά έως αρνητικά απέναντι σε βασικές προβλέψεις του σχεδίου, ιδίως όσον αφορά τις εγγυήσεις ασφαλείας, την παρουσία διεθνών δυνάμεων και τον ρόλο των ΗΠΑ στη Ζαπορίζια. Η σημερινή αντίδραση της Μόσχας θα καθορίσει αν το σχέδιο αυτό θα αποτελέσει βάση διαπραγμάτευσης ή ακόμη ένα αποτυχημένο ειρηνευτικό εγχείρημα.
Σε κάθε περίπτωση, η παρουσίαση του σχεδίου σηματοδοτεί μια κρίσιμη καμπή: για πρώτη φορά μετά από μήνες, υπάρχει ένα συγκεκριμένο, γραπτό και πολιτικά επεξεργασμένο πλαίσιο που θέτει στο τραπέζι όχι μόνο την παύση των εχθροπραξιών, αλλά και το μέλλον της Ουκρανίας ως κράτους, οικονομίας και κοινωνίας. Το αν αυτό το πλαίσιο μπορεί να αντέξει την πίεση της πραγματικότητας, μένει να φανεί τις επόμενες ημέρες.