NewsEdit Ο Νίκος Καζαντζάκης έχει εγγραφεί στη συλλογική μνήμη ως μυθιστοριογράφος, ποιητής και στοχαστής παγκόσμιας εμβέλειας. Ωστόσο, μια κρίσιμη πλευρά της πνευματικής του διαδρομής παρέμεινε για δεκαετίες στο περιθώριο: η δημοσιογραφία.
Αυτή ακριβώς τη «σκιασμένη» δραστηριότητα έρχεται να αναδείξει το βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Κωνσταντίνου Α. Δημάδη, με τίτλο «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η πολιτική μέσα από δημοσιογραφικά και ταξιδιωτικά του κείμενα», που κυκλοφορεί από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης Ποταμιών «Η Γκουβερνιώτισσα».
Το βιβλίο φωτίζει μια λιγότερο γνωστή αλλά καθοριστική πτυχή του έργου του Καζαντζάκη, αποκαλύπτοντας πώς ο συγγραφέας αξιοποίησε τη δημοσιογραφία όχι ως απλό βιοποριστικό μέσο, αλλά ως πεδίο πολιτικής ανάλυσης, ιδεολογικής τοποθέτησης και βαθιάς κατανόησης του κόσμου.
Από το συνέδριο στην έρευνα
Όπως εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η ιδέα για το βιβλίο γεννήθηκε το 2018, στο Διεθνές Συνέδριο «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η πολιτική», που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο της Ακρόπολης υπό την αιγίδα του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου. Εκεί διαπιστώθηκε ένα εντυπωσιακό κενό: τα δημοσιογραφικά κείμενα του Καζαντζάκη, που δημοσιεύθηκαν στον αθηναϊκό Τύπο από το 1925 έως το 1941, είχαν μείνει σχεδόν άγνωστα στο ευρύ κοινό και είχαν αξιοποιηθεί ελλιπώς από την έρευνα, σε αντίθεση με τα ταξιδιωτικά του βιβλία της ίδιας περιόδου.
Αυτό το κενό επιχειρεί να καλύψει η μελέτη του Κωνσταντίνου Δημάδη, θέτοντας στο επίκεντρο την ανάγκη για αυτοτελή έκδοση των δημοσιογραφικών δημοσιευμάτων του Καζαντζάκη, με επαρκή ιστορικό και πραγματολογικό σχολιασμό.
Δημοσιογραφία με πολιτικό βάθος
Κεντρικό συμπέρασμα του βιβλίου είναι ότι «η δημοσιογραφία του Καζαντζάκη δεν ήταν απλή δημοσιογραφία». Τα άρθρα και οι ανταποκρίσεις του αποτελούν πολιτικά κείμενα με σαφή ιδεολογική και κοινωνική φόρτιση, που συχνά λειτουργούν ως παρεμβάσεις πολιτιστικής πολιτικής.
Σημαντικό μέρος τους αφορά άμεσα την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και συνδέεται με κρίσιμες όψεις της ελληνικής πολιτικής ιστορίας την περίοδο 1925-1941. Όπως υπογραμμίζει ο συγγραφέας, οι αποστολές του Καζαντζάκη στη Σοβιετική Ένωση το 1925 και στην Ισπανία του εμφυλίου πολέμου το 1936 δεν ήταν ουδέτερες δημοσιογραφικές αποστολές, αλλά εντάσσονταν σε συγκεκριμένα πολιτικά συμφραζόμενα της εποχής.
Από τη Σοβιετική Ρωσία στην Ισπανία και τη Μεγάλη Βρετανία
Το βιβλίο χαρτογραφεί εκτενώς τη δημοσιογραφική δράση του Καζαντζάκη, ξεκινώντας από τις ανταποκρίσεις του από τη σοβιετική Ρωσία στον «Ελεύθερο Λόγο» (Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1925). Στη δεκαετία του 1930, ξεχωριστή θέση κατέχουν οι ανταποκρίσεις του για τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» (Νοέμβριος 1936 – Ιανουάριος 1937), αλλά και το οδοιπορικό «Ένα ταξίδι εις την Πελοπόννησον», που δημοσιεύθηκε την ίδια χρονιά και διαβάζεται, όπως σημειώνει ο Δημάδης, και ως έμμεσο σχόλιο στη διακήρυξη του Μεταξικού καθεστώτος περί «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού».
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη σειρά των 36 άρθρων για τη Μεγάλη Βρετανία, υπό τον γενικό τίτλο «Ταξιδεύοντας», τα οποία δημοσιεύθηκαν στην «Καθημερινή» από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο του 1940, εν μέσω της Μάχης της Αγγλίας και των γερμανικών βομβαρδισμών. Πρόκειται για κείμενα που συνδυάζουν την πολιτική ανάλυση με την ιστορική μαρτυρία, λίγο πριν η ναζιστική εισβολή φτάσει και στην Ελλάδα.
Η δημοσιογραφία ως εργαστήριο της λογοτεχνίας
Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του βιβλίου είναι η σύνδεση που αναδεικνύεται ανάμεσα στη δημοσιογραφική και τη λογοτεχνική παραγωγή του Καζαντζάκη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το οποίο αρχίζει να γράφεται το 1948, μέσα στη δίνη του ελληνικού εμφυλίου.
Όπως υπενθυμίζει ο Κωνσταντίνος Δημάδης, ο Καζαντζάκης ήταν εκείνος που το 1937, με το μνημειώδες άρθρο του για τη δολοφονία του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, έκανε γνωστό στο ελληνικό κοινό το έγκλημα κατά του Ισπανού ποιητή. Η προβληματική της «εκτέλεσης του ποιητή» για πολιτικούς λόγους βρίσκει, έντεκα χρόνια αργότερα, τη λογοτεχνική της ολοκλήρωση στο έργο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».
Ο διανοούμενος στον δημόσιο χώρο
Ο συγγραφέας απορρίπτει κατηγορηματικά την άποψη ότι ο Καζαντζάκης στράφηκε στη δημοσιογραφία από ανάγκη. Όπως τονίζει, δεν είχε βιοποριστικό κίνητρο, αλλά λειτούργησε ως διανοούμενος παρών στον δημόσιο χώρο, που σχολίαζε με οξυδέρκεια τις πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις της Ευρώπης του Μεσοπολέμου.
Η δημοσιογραφία του, σύμφωνα με τη μελέτη, αποκαλύπτει τις ιστορικές εμπειρίες που διαμόρφωσαν το ώριμο έργο του και δεν μπορεί να θεωρηθεί περιφερειακή σε σχέση με τη λογοτεχνική του παραγωγή.
Ένας επίκαιρος Καζαντζάκης για το σήμερα
Στόχος του βιβλίου δεν είναι απλώς να «φωτίσει» μια λιγότερο γνωστή ιδιότητα του Νίκου Καζαντζάκη, αλλά να ανανεώσει τη συζήτηση γύρω από τον ρόλο του ως πολιτικού στοχαστή. Μέσα από τα δημοσιογραφικά και ταξιδιωτικά του κείμενα, αναδύεται ένας Καζαντζάκης βαθιά παρών στα μεγάλα γεγονότα του 20ού αιώνα, με λόγο αιχμηρό, πολιτικό και –όπως καταλήγει ο Κωνσταντίνος Δημάδης– πιο επίκαιρο από ποτέ.