NewsEdit Η ετήσια Γενική Συνέλευση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων (ΕνΔΕ) πραγματοποιήθηκε φέτος σε ένα εξαιρετικά φορτισμένο πολιτικό, κοινωνικό και θεσμικό περιβάλλον. Το κεντρικό της θέμα, «Η Δικαιοσύνη στη μέγγενη της πολιτικής αντιπαράθεσης», δεν επιλέχθηκε τυχαία.
Αντίθετα, αντανακλά μια βαθιά ανησυχία που διαπερνά το δικαστικό σώμα: τον κίνδυνο εργαλειοποίησης και χειραγώγησης της Δικαιοσύνης σε μια περίοδο όπου μεγάλες, ιστορικές δίκες – με κορυφαία εκείνη για το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών – αποκτούν χαρακτήρα συνολικού πολιτικού διακυβεύματος.
Η ομιλία του προέδρου της ΕνΔΕ, Χριστόφορου Σεβαστίδη, δεν περιορίστηκε σε έναν τυπικό θεσμικό απολογισμό. Αντιθέτως, αποτέλεσε μια ευθεία, συχνά αιχμηρή, παρέμβαση για την κατάσταση της Δικαιοσύνης, τις σχέσεις της με την πολιτική εξουσία, τα Μέσα Ενημέρωσης και το δικηγορικό σώμα, αλλά και για το βαθύ έλλειμμα εμπιστοσύνης που έχει εμπεδωθεί στην κοινωνία.
Στο επίκεντρο βρέθηκε η δίκη της Λάρισας για τα Τέμπη, η οποία – όπως τόνισε – δεν είναι απλώς μια ακόμη ποινική διαδικασία, αλλά μια δοκιμασία για τη θεσμική αντοχή της Δικαιοσύνης και της Δημοκρατίας συνολικά.
Η δίκη των Τεμπών ως πολιτικό και κοινωνικό επίδικο
«Μπροστά μας έχουμε μια μεγάλη δίκη και τα μάτια μιας ολόκληρης κοινωνίας είναι στραμμένα στη Λάρισα». Με αυτή τη φράση ο Χριστόφορος Σεβαστίδης αποτύπωσε τη μοναδική βαρύτητα της επερχόμενης δίκης για το δυστύχημα των Τεμπών. Πρόκειται για μια υπόθεση που, ήδη πριν την έναρξή της, έχει μετατραπεί σε πεδίο έντονης πολιτικής σύγκρουσης, κοινωνικής φόρτισης και δημόσιας αντιπαράθεσης.
Το πολιτικό ενδιαφέρον, όπως αναγνώρισε, είναι εύλογο. Η κοινωνία απαιτεί απαντήσεις για τις αιτίες, τις παραλείψεις, τις ευθύνες – πολιτικές και διοικητικές. Εκεί όμως που, κατά τον πρόεδρο της ΕνΔΕ, διαμορφώνεται μια επικίνδυνη γκρίζα ζώνη, είναι όταν πολιτικά κόμματα, δημόσια πρόσωπα ή Μέσα Ενημέρωσης επιχειρούν να υποκαταστήσουν τη Δικαιοσύνη, να προδικάσουν ποινικές ευθύνες ή να ασκήσουν έμμεση αλλά ισχυρή πίεση στη δικαστική κρίση.
Η «συλλογική διαπόμπευση» των δικαστών που χειρίζονται ή θα χειριστούν την υπόθεση, όπως υπογράμμισε, οδηγεί σε εκ των προτέρων αμφισβήτηση οποιουδήποτε αποτελέσματος. Και αυτή η αμφισβήτηση δεν είναι ουδέτερη: συνιστά, κατά τον ίδιο, μια αθέμιτη προσπάθεια χειραγώγησης της Δικαιοσύνης «υπό καθεστώς απειλών και εκβιασμών».
Ο κίνδυνος της χειραγώγησης και το όριο της κριτικής
Η παρέμβαση Σεβαστίδη έθεσε με σαφήνεια ένα κρίσιμο ερώτημα: πού τελειώνει η θεμιτή κριτική και πού αρχίζει η θεσμική υπονόμευση; Το Σύνταγμα, άλλωστε, όχι μόνο επιτρέπει αλλά επιβάλλει την κριτική στις δικαστικές αποφάσεις. Ωστόσο, η οργανωμένη αμφισβήτηση του κύρους της Δικαιοσύνης πριν ακόμη αυτή μιλήσει, η στοχοποίηση συγκεκριμένων δικαστικών λειτουργών και η καλλιέργεια κλίματος «λαϊκού δικαστηρίου» συνιστούν, σύμφωνα με την ΕνΔΕ, ποιοτικά διαφορετικό φαινόμενο.
Ιδιαίτερη αναφορά έγινε σε δικηγόρους που, εμπλεκόμενοι στη συγκεκριμένη υπόθεση και έχοντας ταυτόχρονα πολιτική ιδιότητα, «έχουν στήσει γραφεία προσωπικής στοχοποίησης και διαπόμπευσης δικαστών». Πρόκειται για μια πρακτική που, κατά τον πρόεδρο της Ένωσης, ξεπερνά κάθε όριο θεσμικής αντιπαράθεσης και μετατρέπει τη δίκη σε πεδίο πολιτικού ακτιβισμού.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, προειδοποίησε, «κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει δίκαιη δίκη». Και η αποδυνάμωση του κύρους της συντεταγμένης Δικαιοσύνης δεν πλήττει μόνο τους δικαστές, αλλά «παραλύει τη Δημοκρατία στο σύνολό της».
Έλλειμμα εμπιστοσύνης και ιστορικές αιτίες
Κεντρικός άξονας της ομιλίας ήταν το τεράστιο έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών προς τη Δικαιοσύνη. Ένα έλλειμμα που, όπως τόνισε, δεν είναι ούτε καινοφανές ούτε αβάσιμο. Αντίθετα, αντανακλά συγκεκριμένες δομικές και θεσμικές παθογένειες.
Ο Χριστόφορος Σεβαστίδης παρουσίασε δημοσκοπικά δεδομένα που δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη, αν και παραμένει υψηλότερη από εκείνη προς τα πολιτικά κόμματα ή το Κοινοβούλιο, έχει καταγράψει δραματική πτώση από το 2013 και μετά, φτάνοντας το 27% το 2024. Η καθοδική αυτή πορεία, σύμφωνα με τον ίδιο, συνδέεται άμεσα με την απαρχή της μνημονιακής εποχής και τις κοινωνικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης.
Η Δικαιοσύνη, όπως είπε, βρέθηκε να υφίσταται τη λαϊκή δυσαρέσκεια όχι για δικές της επιλογές, αλλά λόγω του «τρισυπόστατου» της κρατικής εξουσίας. Εφάρμοσε νόμους που ψήφισε η Βουλή και αποφάσεις που έλαβε η εκτελεστική εξουσία, πληρώνοντας όμως το πολιτικό κόστος.
Η «ειδική μεταχείριση» πολιτικών προσώπων
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην εμπεδωμένη κοινωνική αντίληψη ότι η ποινική Δικαιοσύνη δεν αποδίδεται με ίδιους όρους για όλους. Ότι «όσο εύκολα καταδικάζεται ένας απλός πολίτης, τόσο δύσκολα συμβαίνει αυτό με πολιτικά πρόσωπα και ισχυρούς επιχειρηματίες».
Ο πρόεδρος της ΕνΔΕ δεν αμφισβήτησε αυτή την αίσθηση. Αντίθετα, την αναγνώρισε ως αντανάκλαση μιας πραγματικότητας με σαφείς αιτίες, με κυρίαρχη το άρθρο 86 του Συντάγματος και τον νόμο περί ευθύνης υπουργών. Ένα πλαίσιο που, όπως είπε, θέτει φραγμούς στη διερεύνηση πράξεων υπουργών, οι οποίοι δεν θα έπρεπε να απολαμβάνουν προνομιακή μεταχείριση σε σχέση με τους υπόλοιπους πολίτες.
Σε αυτό προστίθεται και η ταξική διάσταση της πρόσβασης στη Δικαιοσύνη. Η εγκληματικότητα του «λευκού κολάρου», όπως σημείωσε, συχνά μένει στην αφανή ζώνη, καθώς οι δικαστές καλούνται να αντιμετωπίσουν ολόκληρα επιτελεία νομικών και επιστημόνων χωρίς την αντίστοιχη θεσμική υποστήριξη από το κράτος.
Η μνήμη του Μίκη Θεοδωράκη και το κοινωνικό αίτημα
Συγκινητική στιγμή της ομιλίας αποτέλεσε η αναφορά στη συνάντηση με τον Μίκη Θεοδωράκη το 2017. Το ερώτημα του εμβληματικού συνθέτη – «Ο λαός υποφέρει. Εσείς δεν μπορείτε να κάνετε κάτι να βοηθήσετε;» – συμπύκνωσε, κατά τον Σεβαστίδη, την αγωνία μιας κοινωνίας που αναζητά λύσεις από κάθε φορέα εξουσίας.
Το ερώτημα αυτό, όμως, ανέδειξε και τα όρια της δικαστικής εξουσίας. Ο δικαστής, όπως τόνισε, δεν νομοθετεί. Εφαρμόζει το ψηφισμένο δίκαιο, ακόμη κι όταν αυτό συγκρούεται με το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Ο «πόλεμος» με τους δικηγόρους και το αίτημα προστασίας
Ένα δεύτερο, εξίσου εκρηκτικό, μέτωπο αφορά τις σχέσεις δικαστών και δικηγόρων. Για πρώτη φορά φέτος, η ηγεσία της ΕνΔΕ δεν προσκάλεσε εκπροσώπους των δικηγορικών συλλόγων στη Γενική Συνέλευση, υπογραμμίζοντας το βάθος της κρίσης.
Ο Χριστόφορος Σεβαστίδης μίλησε ανοιχτά για «χυδαίες επιθέσεις», συκοφαντίες, τραμπουκισμούς εντός των δικαστικών αιθουσών και μια κουλτούρα ανοχής που έχει μετατρέψει τον δικαστή σε «βαλβίδα εκτόνωσης» για δικηγόρους που επιδιώκουν σόου και δημοφιλία.
Η Ένωση ζητά άμεση νομοθετική παρέμβαση για τη θέσπιση πλαισίου προστασίας της προσωπικότητας των δικαστικών λειτουργών. Όχι, όπως υποστήριξε, για να φιμωθεί η κριτική, αλλά για να τεθούν όρια στην ασυδοσία μιας μικρής μειοψηφίας.
Η απάντηση του Υπουργού Δικαιοσύνης
Στον χαιρετισμό του, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης επιχείρησε να χαμηλώσει τους τόνους, υπογραμμίζοντας ότι «δεν μπορεί η στάση 5 δικηγόρων να λαμβάνει διαστάσεις γενικευμένης αντιπαράθεσης δικαστών και δικηγόρων».
Τόνισε, ωστόσο, ότι υπάρχει μια ευρύτερη προσπάθεια απαξίωσης της Δικαιοσύνης ως θεσμού, ιδιαίτερα με αφορμή την τραγωδία των Τεμπών. Μίλησε για «συνωμοσία» περί συγκάλυψης και για επιδίωξη μεταφοράς της Δικαιοσύνης «από τα δικαστήρια στο πεζοδρόμιο».
Ο υπουργός υποστήριξε ότι η Δικαιοσύνη απάντησε με το «τιτάνιο έργο και το σθένος των δικαστικών λειτουργών» και κάλεσε το πολιτικό σύστημα να αφήσει τη Δικαιοσύνη έξω από τους πολιτικούς ανταγωνισμούς.
Μια θεσμική δοκιμασία με ανοιχτό τέλος
Η Γενική Συνέλευση της ΕνΔΕ ανέδειξε με τον πιο καθαρό τρόπο ότι η δίκη των Τεμπών δεν αφορά μόνο την απόδοση ποινικών ευθυνών για ένα τραγικό δυστύχημα. Αφορά τη σχέση Δικαιοσύνης και πολιτικής, τα όρια της δημόσιας κριτικής, την αντοχή των θεσμών σε συνθήκες κοινωνικής πίεσης και, τελικά, την ίδια τη λειτουργία της Δημοκρατίας.
Όπως προειδοποίησε ο Χριστόφορος Σεβαστίδης, στη Λάρισα δεν θα κριθεί μόνο η τύχη των κατηγορουμένων, αλλά «το μέλλον της Δικαιοσύνης και των άλλων δημοκρατικών θεσμών». Σε μια κοινωνία τραυματισμένη, καχύποπτη και βαθιά πολωμένη, το στοίχημα της δίκαιης δίκης μοιάζει πιο δύσκολο – και πιο κρίσιμο – από ποτέ.