NewsEdit Τα ληξιπρόθεσμα χρέη προς την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία αυξάνονται με ρυθμούς που ξεπερνούν ακόμη και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις. Η κατάσταση αφορά πλέον εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά, επαγγελματίες και επιχειρήσεις, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό κοινωνικό μείγμα και μια οικονομία που δυσκολεύεται να αναπνεύσει.
Με τα «κόκκινα» χρέη να αγγίζουν τα 112,5 δισ. ευρώ μόνο προς την εφορία, και τα χρέη προς τα ασφαλιστικά ταμεία να προσεγγίζουν τα 50 δισ. ευρώ, το κυβερνητικό οικονομικό επιτελείο καλείται να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα που αρχίζει να θυμίζει εποχές βαθιάς κρίσης.
Μπροστά σε αυτό το τοπίο, το Υπουργείο Οικονομικών και η ΑΑΔΕ, σε συνεργασία με την ΑΔΑΕ, σχεδιάζουν ένα νέο πλαίσιο ρυθμίσεων. Όχι μία ακόμη “οριζόντια” ρύθμιση, αλλά ένα εργαλείο που θα λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές δυνατότητες του κάθε οφειλέτη, με στόχο την αποτελεσματική, βιώσιμη αποπληρωμή.
Το ζητούμενο δεν είναι πλέον απλώς «να μπει κάποιος σε ρύθμιση», αλλά «να μπορέσει να παραμείνει σε αυτή». Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση.
Γιατί τα σημερινά χρέη αυξάνονται με ρυθμό χιονοστιβάδας;
Το φαινόμενο είναι διαχρονικό, αλλά πλέον παίρνει διαστάσεις που προβληματίζουν έντονα την κυβέρνηση και τους θεσμούς.
Τα ληξιπρόθεσμα προς την εφορία το τελευταίο διάστημα αυξάνονται κατά περίπου 800 εκατ. ευρώ τον μήνα. Η αύξηση κατά 7,8 δισ. ευρώ μόνο στο δεκάμηνο του έτους δείχνει ότι η φοροδοτική ικανότητα των πολιτών παραμένει οριακή. Οι φορολογούμενοι δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους. Πόσο μάλλον συσσωρευμένα παλαιότερα χρέη.
Αιτίες της εκτόξευσης:
- Αύξηση του κόστους ζωής: νοικοκυριά που κάποτε πλήρωναν στην ώρα τους, τώρα δίνουν προτεραιότητα στα βασικά έξοδα επιβίωσης.
- Πίεση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις από αυξημένο ενεργειακό κόστος, υψηλά επιτόκια και μειωμένη κατανάλωση.
- Υπερβολικά «στενές» ρυθμίσεις που σπάνε εύκολα, όταν ο οφειλέτης έρθει αντιμέτωπος με μια προσωρινή δυσκολία.
- Το βάρος των παλαιών ρυθμίσεων που πολλές φορές είχαν σχεδιαστεί χωρίς να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα της οικονομίας.
Το αποτέλεσμα: ένα διαρκώς διογκούμενο κύμα αθέτησης πληρωμών.
Γιατί το υπάρχον σύστημα έχει αποτύχει;
Είναι οι τρέχουσες ρυθμίσεις αποτελεσματικές;
Η απάντηση, σύμφωνα με πηγές του Υπουργείου Οικονομικών, είναι ξεκάθαρα αρνητική. Οι ισχύουσες ρυθμίσεις, κυρίως αυτές των 8 έως 24 δόσεων, δεν λειτούργησαν και δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν. Ήταν σχεδιασμένες για «ιδανικές» συνθήκες που δεν υπάρχουν.
Ελεύθεροι επαγγελματίες και επιχειρήσεις έμπαιναν στη ρύθμιση για να κερδίσουν χρόνο και να αποφύγουν άμεσα μέτρα: κατασχέσεις, δεσμεύσεις λογαριασμών, δικαστικές ενέργειες. Πλήρωναν μία ή δύο δόσεις, αλλά γρήγορα εγκατέλειπαν λόγω αδυναμίας.
Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και στις ρυθμίσεις του εξωδικαστικού μηχανισμού: ναι, έχουν ενταχθεί δεκάδες χιλιάδες, αλλά σε σχέση με το συνολικό μέγεθος των οφειλών, η επιτυχία είναι «σταγόνα στον ωκεανό».
Τι λέει το οικονομικό επιτελείο; Έχουμε φτάσει σε οριακό σημείο;
Στελέχη του Υπουργείου Οικονομικών αναγνωρίζουν ότι η εικόνα είναι δύσκολη. Οι αριθμοί που δημοσιοποιεί η ΑΑΔΕ δείχνουν δυναμική αύξηση εντάξεων στον εξωδικαστικό, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Πολλοί οφειλέτες συνεχίζουν να παράγουν νέο χρέος. Άλλοι δεν καταφέρνουν να εξυπηρετήσουν τις ρυθμίσεις που μόλις ενέταξαν.
Το επιτελείο θεωρεί πλέον απολύτως αναγκαία τη δημιουργία ενός πλαισίου «ρεαλιστικής βάσης», το οποίο:
- δεν θα εξαντλεί τους οφειλέτες,
- θα μειώνει τις επισφάλειες,
- θα σταθεροποιεί τα δημόσια έσοδα,
- θα στηρίζει την οικονομική δραστηριότητα μικρομεσαίων επιχειρήσεων,
- και θα συμβάλλει στην κοινωνική αποσυμπίεση.
Τι προετοιμάζεται; Το νέο πλαίσιο 48 έως 120 δόσεων
Πώς θα λειτουργεί η νέα ρύθμιση;
Στον σχεδιασμό βρίσκεται ένα σύστημα ρύθμισης που δεν θα εφαρμόζεται οριζόντια, αλλά προσαρμοστικά, ανάλογα με:
- το εισόδημα του οφειλέτη,
- την περιουσιακή του κατάσταση,
- το ύψος της οφειλής,
- τον βαθμό συνέπειας σε προηγούμενες ρυθμίσεις,
- τις επιχειρηματικές προοπτικές,
- ακόμη και το κατά πόσο η επιχείρηση διατηρεί θέσεις εργασίας.
Είναι η πρώτη φορά που εξετάζεται τόσο λεπτομερές μοντέλο αξιολόγησης.
Ο αριθμός των δόσεων θα κινείται μεταξύ:
- 48 μηνιαίων δόσεων για οφειλές που θεωρούνται μικρές και εύκολα διαχειρίσιμες,
- έως 120 δόσεων για οφειλές που έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια και αφορούν μεγάλη μερίδα υπερφορολογημένων και υπερχρεωμένων πολιτών.
Αν και το εύρος θυμίζει παλαιότερες ρυθμίσεις, ο μηχανισμός θα διαφέρει σημαντικά: δεν θα μπορούν όλοι να πάρουν 120 δόσεις. Θα χρειάζεται τεκμηρίωση της αδυναμίας πληρωμής και παράλληλα δέσμευση συνέπειας.
Τι θα συμβεί με τα χρέη προς τα ασφαλιστικά ταμεία;
Η αύξηση των οφειλών προς τα ταμεία είναι εξίσου ανησυχητική. Αγγίζουν ήδη τα 50 δισ. ευρώ και η τάση είναι αυξητική. Η κυβέρνηση ετοιμάζει ενιαίο πλαίσιο, ώστε:
- να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση εφορίας και ταμείων,
- να αποφεύγεται το φαινόμενο «ρυθμίζω το ένα, χρωστάω το άλλο»,
- να διευκολύνονται οι επαγγελματίες που χρειάζονται ασφαλιστική ενημερότητα για να δουλέψουν.
Στο πακέτο που επεξεργάζεται η ΑΑΔΕ και το ΥΠΟΙΚ θα περιλαμβάνονται ειδικές προβλέψεις για:
- αγρότες,
- αυτοαπασχολούμενους σε επιστημονικά επαγγέλματα,
- επαγγελματίες με εποχική δραστηριότητα.
Μπορεί το νέο πλαίσιο να αλλάξει την κατάσταση;
Ποια θα είναι τα βασικά οφέλη;
Αν το νέο πλαίσιο σχεδιαστεί σωστά, μπορεί να δημιουργήσει πραγματικές ανάσες:
- Θα επιτρέψει σε νοικοκυριά που βρίσκονται σε οικονομική ασφυξία να ξαναβρούν ρυθμό.
- Θα σταθεροποιήσει χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις, αποτρέποντας λουκέτα.
- Θα ενισχύσει τα δημόσια έσοδα, όχι βραχυπρόθεσμα, αλλά με σταθερή ροή χρόνων.
- Θα μειώσει τη συσσώρευση νέων χρεών.
- Θα δώσει στο κράτος ακριβέστερη εικόνα της οικονομικής κατάστασης κάθε οφειλέτη.
Το σημαντικό: δεν πρόκειται για μια «γενναιόδωρη» ρύθμιση τύπου παλαιών δεκαετιών. Είναι μια προσπάθεια εκλογίκευσης, ώστε οι δόσεις να ανταποκρίνονται στο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα.
Τι κινδύνους βλέπουν οι ειδικοί;
Μπορεί η νέα ρύθμιση να αποτύχει όπως και οι προηγούμενες;
Οι ειδικοί της αγοράς έχουν εντοπίσει τρεις βασικούς κινδύνους:
- Υπερβολικά σύνθετα κριτήρια
Αν το πλαίσιο γίνει πολύ περίπλοκο, οι μικροί επαγγελματίες θα δυσκολευτούν να το κατανοήσουν και ίσως τελικά να μην ενταχθούν. - Ασάφεια στα εισοδηματικά όρια
Αν τα πραγματικά εισοδήματα των οφειλετών δεν προσδιοριστούν σωστά, η ρύθμιση είτε θα αδικεί κάποιους είτε θα προσφέρει περιθώρια κατάχρησης. - Κίνδυνος νέων χρεών
Το μεγάλο πρόβλημα είναι τα «νέα» χρέη, αυτά που δημιουργούνται κάθε μήνα. Ακόμη κι αν ρυθμιστούν τα παλιά, χρειάζεται συνεχής παρακολούθηση.
Γι’ αυτό το οικονομικό επιτελείο εξετάζει μηχανισμούς αυτόματης ενημέρωσης και διασταύρωσης, αλλά και επιβράβευση των συνεπών οφειλετών, κάτι που μέχρι σήμερα δεν εφαρμοζόταν με ουσιαστικό τρόπο.
Πώς θα διαμορφωθούν οι δόσεις;
Θα βασίζονται αποκλειστικά στο εισόδημα;
Ο νέος σχεδιασμός περιλαμβάνει πολυπαραγοντικό μοντέλο. Για τον προσδιορισμό των δόσεων θα εξετάζονται:
- Καθαρό εισόδημα μετά φόρων
- Σταθερότητα εισοδήματος (μηνιαία ή εποχική)
- Τζίρος και κερδοφορία για τις επιχειρήσεις
- Αξία ακίνητης περιουσίας
- Αριθμός εξαρτώμενων μελών
- Ιστορικό συνέπειας οφειλέτη
- Μέγεθος συνολικής οφειλής
Η ιδέα είναι να καθορίζεται ένα «εισπράξιμο ποσό» και όχι ένα θεωρητικό νούμερο.
Αυτό σημαίνει ότι δύο οφειλέτες με το ίδιο χρέος δεν θα έχουν κατ’ ανάγκη τις ίδιες δόσεις. Το μοντέλο θυμίζει πρακτικές που ακολουθούν πολλές ευρωπαϊκές φορολογικές διοικήσεις, όπου η αξιολόγηση γίνεται σχεδόν προσωποποιημένα.
Τι έρχεται για τους «συνεπείς»;
Θα υπάρξει επιβράβευση συνεπούς συμπεριφοράς;
Για πρώτη φορά συζητείται το ενδεχόμενο:
- μειωμένων επιτοκίων για όσους εξυπηρετούν χωρίς καθυστέρηση,
- προσαύξησης των δόσεων για τους ίδιους οφειλέτες, ώστε να εκδίδεται γρηγορότερα φορολογική ενημερότητα,
- μερικής διαγραφής προσαυξήσεων μετά από συγκεκριμένο διάστημα συνέπειας.
Στόχος είναι να δημιουργηθούν κίνητρα ώστε όσοι μπαίνουν στη ρύθμιση να μην την εγκαταλείπουν.
Πότε θα αποφασιστεί και πότε θα τεθεί σε εφαρμογή το νέο πλαίσιο;
Ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα;
Οι τελικές αποφάσεις αναμένεται να ληφθούν στα μέσα Φεβρουαρίου ή στις αρχές Μαρτίου. Μέχρι τότε θα προχωρήσουν οι συζητήσεις με:
- επαγγελματικούς φορείς,
- λογιστές,
- επιμελητήρια,
- εκπροσώπους μικρομεσαίων επιχειρήσεων,
- ενώσεις φορολογουμένων.
Αν όλα προχωρήσουν όπως σχεδιάζεται, η ρύθμιση θα τεθεί σε εφαρμογή εντός του επόμενου έτους, με στόχο να αυξηθούν τα δημόσια έσοδα και ταυτόχρονα να υπάρξει κοινωνική αποσυμπίεση.
Πόσο ρεαλιστικό είναι ότι η νέα ρύθμιση θα ανακόψει το κύμα χρεών;
Μπορεί το κράτος να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών;
Η επιτυχία του πλαισίου θα κριθεί σε τέσσερα επίπεδα:
- Ρεαλισμός
Αν η δόση είναι πραγματικά προσαρμοσμένη στις δυνατότητες, θα πληρώνεται. - Αυστηρή επιτήρηση
Αν υπάρχουν μηχανισμοί που αποτρέπουν την αναπαραγωγή του προβλήματος. - Απλοποίηση διαδικασιών
Όσο πιο εύκολη η ένταξη, τόσο περισσότερος κόσμος θα συμμετάσχει. - Σαφήνεια και διαφάνεια
Αν οι κανόνες είναι ξεκάθαροι, οι οφειλέτες θα μπορούν να σχεδιάζουν.
Το μεγάλο στοίχημα είναι η αποκατάσταση της σταθερότητας. Μια κοινωνία που δεν μπορεί να ρυθμίσει τα χρέη της δεν μπορεί να καταναλώσει, να επενδύσει, ούτε να αναπτυχθεί.
Ποιες είναι οι κοινωνικές διαστάσεις του προβλήματος;
Πώς επηρεάζεται η καθημερινότητα νοικοκυριών και επιχειρήσεων;
Πίσω από τους αριθμούς κρύβονται ιστορίες ανθρώπων:
- οικογένειες που καθυστερούν λογαριασμούς για να πληρώσουν φόρους,
- επαγγελματίες που αναγκάζονται να εργάζονται «με το κεφάλι κάτω», χωρίς προοπτική,
- επιχειρήσεις που παλεύουν κάθε μήνα να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους,
- νέοι που εγκαταλείπουν επιχειρηματικά σχέδια λόγω έλλειψης κεφαλαίων.
Η αδυναμία ρύθμισης χρεών οδηγεί σε ανασφάλεια, οι ανασφαλείς πολίτες περιορίζουν την κατανάλωση, και η οικονομία μπαίνει σε φαύλο κύκλο.
Έτσι εξηγείται και το αρνητικό κοινωνικό κλίμα που διαμορφώνεται: η αίσθηση ότι το βάρος είναι δυσανάλογο σε σχέση με τις δυνάμεις των πολιτών.
Τι λένε οι παράγοντες της αγοράς;
Οι επαγγελματικοί φορείς, αν και χαιρετίζουν κάθε προσπάθεια βελτίωσης, επισημαίνουν τρία κρίσιμα ζητήματα:
- ανάγκη θεσμικής σταθερότητας, ώστε να μην αλλάζουν οι ρυθμίσεις κάθε δύο χρόνια,
- πραγματική αξιολόγηση εισοδήματος, όχι μόνο μέσω δηλώσεων, αλλά και μέσω πραγματικών οικονομικών δεδομένων,
- στήριξη των μικρομεσαίων, ιδιαίτερα όσων έχουν επενδύσει σε ψηφιακό ή τεχνολογικό εκσυγχρονισμό.
Δηλαδή ζητούν μια λύση που δεν θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα επιφανειακά, αλλά βαθύτερα.
Ποιο θα είναι το μέλλον της φορολογικής πολιτικής;
Μπορεί η Ελλάδα να περάσει σε εποχή πιο δίκαιης φορολόγησης;
Η επιτυχία της νέας ρύθμισης μπορεί να λειτουργήσει ως πρώτη ύλη για μια ευρύτερη μεταρρύθμιση:
- διεύρυνση της φορολογικής βάσης,
- μείωση της φοροδιαφυγής,
- ενίσχυση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος,
- κίνητρα παραγωγικότητας για τις επιχειρήσεις.
Το νέο πλαίσιο δεν θα είναι πανάκεια, αλλά ενδέχεται να αποτελέσει αναγκαία «ανακοπή» ενός προβλήματος που αλλιώς θα διογκωθεί ανεξέλεγκτα.
Συμπέρασμα: Πού οδηγούμαστε;
Η κυβέρνηση βρίσκεται μπροστά σε μία δύσκολη εξίσωση: να μειώσει την πίεση στην κοινωνία χωρίς να διακινδυνεύσει τα δημόσια έσοδα. Το νέο σχέδιο ρυθμίσεων επιχειρεί να ισορροπήσει αυτή την εξίσωση, δημιουργώντας ένα πλαίσιο πιο δίκαιο, πιο ρεαλιστικό και πιο αποτελεσματικό.
Αν πετύχει, μπορεί να αποτελέσει μια νέα αφετηρία για:
- νοικοκυριά που πνίγονται από χρέη,
- επιχειρήσεις που βλέπουν το μέλλον τους θολό,
- μια οικονομία που χρειάζεται σταθερότητα για να αναπτυχθεί.
Αν αποτύχει, ο κίνδυνος είναι η περαιτέρω κοινωνική και οικονομική κόπωση.
Οι αποφάσεις των επόμενων μηνών θα καθορίσουν πολλά: όχι μόνο για το πώς θα ρυθμίζονται τα χρέη, αλλά για το πώς θα διαμορφωθεί η σχέση πολίτη–κράτους στα επόμενα χρόνια.