Πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ανακόψει την κατάρρευση της παραγωγικότητας

Η εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης έχει προκαλέσει κύμα προσδοκιών στην ευρωπαϊκή οικονομία, η οποία τα τελευταία χρόνια βλέπει την παραγωγικότητα να κατρακυλά. Από την εξασθένηση της ενιαίας αγοράς έως τη δημογραφική γήρανση και το βάρος των αμυντικών και περιβαλλοντικών δαπανών, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα σύνολο διαρθρωτικών προκλήσεων. Η ΑΙ εμφανίζεται ως πιθανή σανίδα σωτηρίας, αλλά οι αναλυτές συμφωνούν: τίποτα δεν θα συμβεί αυτόματα.

Η ανησυχητική πτώση της παραγωγικότητας

Η πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ καταγράφει μια επίμονη καθοδική πορεία. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας στην ΕΕ έπεσε από το 1,5% (1999-2008), στο 1,2% (2010-2019) και σχεδόν μηδενίστηκε στο 0,3% την περίοδο 2020-2024. Εφόσον η παραγωγικότητα αποτελεί θεμέλιο για μισθούς, ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα, η ανάκαμψή της θα ανακούφιζε οικονομίες που πιέζονται πλέον από όλες τις πλευρές.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα στο ΑΕΠ: από 2% ανάπτυξη την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, η ΕΕ περιορίστηκε στο 1,4% την επόμενη και σε περίπου 1% τα τελευταία χρόνια.

Οι διεθνείς οργανισμοί κρούουν τον κώδωνα

Η συζήτηση έχει φτάσει στο ανώτατο επίπεδο. Η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, μίλησε πανηγυρικά για «την ώρα της Ευρώπης να δράσει» όσον αφορά την ΑΙ, ενώ ο ΟΟΣΑ επιμένει στην ανάγκη ενός ευέλικτου, λειτουργικού και όχι αποτρεπτικού ρυθμιστικού πλαισίου. Η ευρωπαϊκή αγορά, παρά τις φιλοδοξίες της, εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από αποσπασματικότητα, που περιορίζει αναπτυξιακές δυνατότητες και αφήνει την ήπειρο πίσω στην τεχνολογική κούρσα.

Ενιαία αγορά και επενδύσεις: το μεγάλο στοίχημα

Τόσο το ΔΝΤ όσο και η Λαγκάρντ συμφωνούν ότι τα οφέλη της ΑΙ θα εξαρτηθούν κρίσιμα από την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Κεφαλαιαγορών, η ενοποίηση της αγοράς ενέργειας και ένα σταθερό περιβάλλον για μεγάλες ψηφιακές επενδύσεις παραμένουν σε εκκρεμότητα εδώ και χρόνια.

Η χρηματοδότηση data centers, η ενεργειακή επάρκεια και το χαμηλότερο κόστος ενέργειας αποτελούν προϋποθέσεις για τη λειτουργία εφαρμογών που καταναλώνουν τεράστιους πόρους. Οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση αυτών των μεταρρυθμίσεων εξηγούν, σύμφωνα με τους αναλυτές, μεγάλο μέρος της υστέρησης της Ευρώπης στην παραγωγικότητα και την τεχνολογία.

Ρυθμιστικό πλαίσιο: ανάμεσα στην προστασία και την πρόοδο

Το ΔΝΤ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στους κανόνες. Αν η Ευρώπη θεσμοθετήσει ένα πλαίσιο που ενθαρρύνει την ΑΙ χωρίς να υπονομεύει την προστασία δεδομένων ή τη δεοντολογία, τα οφέλη μπορεί να είναι σημαντικά. Εάν όμως οι κανονισμοί παραμείνουν βαρείς και αργοί, η ήπειρος κινδυνεύει να χάσει ακόμη και το «περιορισμένο μέρισμα ανάπτυξης» της επόμενης πενταετίας.

Μεταξύ άλλων, το Ταμείο υπολογίζει ότι χωρίς μεταρρυθμίσεις η αύξηση παραγωγικότητας δεν θα ξεπεράσει το 1,1% σωρευτικά την επόμενη πενταετία. Αντιθέτως, με τις κατάλληλες αλλαγές μπορεί να αγγίξει το 3% – και να συνεχίσει ανοδικά. Τα μεγαλύτερα οφέλη θα τα δουν οι πλουσιότερες χώρες, καθώς διαθέτουν κλάδους έτοιμους να αξιοποιήσουν την ΑΙ και επιχειρήσεις με κίνητρο να μειώσουν υψηλό εργατικό κόστος.

ΟΟΣΑ: δυνατότητες μεγάλες, αλλά όχι δεδομένες

Ο ΟΟΣΑ δείχνει να βλέπει προοπτική αλλά και αβεβαιότητα. Σε πρόσφατη έκθεσή του σημειώνει ότι η ΑΙ μπορεί να ενισχύσει ουσιαστικά την παραγωγικότητα, αλλά η έκταση του φαινομένου παραμένει ανοιχτή. Φέρνει ως παράδειγμα τον GDPR: απέτρεψε ζημιές έως 1,4 δισ., ενισχύοντας την κυβερνοασφάλεια, αλλά παράλληλα μείωσε την επεξεργασία δεδομένων ευρωπαϊκών εταιρειών κατά 15% σε σχέση με τις αμερικανικές.

Η Λαγκάρντ και τα δύο σενάρια ανάπτυξης

Η πρόεδρος της ΕΚΤ παρουσίασε δύο ιστορικά παραδείγματα ως οδηγούς για το τι θα μπορούσε να συμβεί στην Ευρώπη.

Αν η διάδοση της ΑΙ ακολουθήσει τη δυναμική του ηλεκτρισμού στη δεκαετία του 1920, η παραγωγικότητα μπορεί να αυξηθεί κατά 1,3 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως.
Αν το μοτίβο μοιάσει περισσότερο με το αμερικανικό ψηφιακό άλμα του 1990, η αύξηση θα φτάσει τις 0,8 μονάδες – και πάλι σημαντική για μια οικονομία που σήμερα κινείται κοντά στο μηδέν.

Την ίδια στιγμή, η Λαγκάρντ παραδέχθηκε ότι η Ευρώπη έχασε την πρωτοπορία στην ΑΙ, όπως και στην αρχική ψηφιακή επανάσταση. Όμως τόνισε ότι δεν έχει χαθεί το παιχνίδι.

Μπορεί η Ευρώπη να ανακτήσει το χαμένο έδαφος;

Η πρόεδρος της ΕΚΤ έστειλε μήνυμα αισιοδοξίας: η ήπειρος μπορεί να αναδειχθεί σε ισχυρή δύναμη «σε δεύτερο χρόνο», αν κινηθεί αποφασιστικά. Όχι απαραίτητα για να ξεπεράσει τις ΗΠΑ ή την Κίνα στα μοντέλα αιχμής, αλλά για να υιοθετήσει γρήγορα και έξυπνα τις υπάρχουσες τεχνολογίες σε όλους τους κλάδους της οικονομίας.

Σήμερα, όπως είπε, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κάνουν χρήση δημιουργικής ΑΙ σε βαθμό αντίστοιχο των αμερικανικών, κάτι που δείχνει ότι η ήπειρος δεν ξεκινά από μηδενική βάση. Το ερώτημα είναι αν θα καταφέρει να κεφαλαιοποιήσει αυτή τη δυναμική ή αν θα μείνει για άλλη μια φορά πίσω.

Η κρίσιμη επόμενη δεκαετία

Καθώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει το βάρος μιας επιβραδυνόμενης οικονομίας, την ανάγκη για αμυντική αναβάθμιση και το τεράστιο κόστος της πράσινης μετάβασης, η τεχνητή νοημοσύνη μοιάζει με καθοριστικό παράγοντα για το μέλλον της. Χωρίς ολοκληρωμένη αγορά, ευέλικτους κανόνες και επενδύσεις σε υποδομές, η ΑΙ κινδυνεύει να παραμείνει μια ανεκπλήρωτη υπόσχεση. Με αυτά, μπορεί να αποτελέσει τον μοχλό που θα αλλάξει πραγματικά την ευρωπαϊκή τροχιά.