NewsEdit Με έξι κεντρικούς άξονες που εκτείνονται από τη θωράκιση της δημόσιας πίστης των ιδιόγραφων διαθηκών μέχρι την προστασία των πολιτών από καταχρεωμένες κληρονομίες, η προτεινόμενη αναθεώρηση επιχειρεί να προσαρμόσει το θεσμικό πλαίσιο στις ανάγκες της σημερινής κοινωνίας. Στο άρθρο του καθηγητή Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Γεώργιου Κ. Λέκκα, παρουσιάζεται η πιο εκτεταμένη προσπάθεια εκσυγχρονισμού του Κληρονομικού Δικαίου εδώ και 80 χρόνια.
Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΥ
ΔΙΚΑΙΟΥ – ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ
Το ισχύον σήμερα Κληρονομικό Δίκαιο συμπληρώνει περισσότερα από 80 χρόνια ζωής, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η Αναθεωρητική Επιτροπή του Αστικού Κώδικα ξεκίνησε να επεξεργάζεται το Διάγραμμα του Κληρονομικού Δικαίου τον Ιανουάριο 1931 με βάση σχέδιο που είχε εκπονήσει η Συντακτική Επιτροπή του Αστικού Κώδικα παλαιότερα (το 1930) και ότι οι ρυθμίσεις του Κληρονομικού Δικαίου απηχούν σε μεγάλο βαθμό το κληρονομικό δίκαιο που ίσχυε προηγουμένως, όπως λ.χ. οι διατάξεις για την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή του Ν 2310/1920, οι οποίες περιλήφθηκαν σχεδόν αυτούσιες στον Αστικό Κώδικα.
Η Επιτροπή για τη αναμόρφωση μεταρρύθμιση του Κληρονομικού Δικαίου υπό τον Επίτιμο Καθηγητή και Ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη συστάθηκε με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης την 16/10/2024 και ανέλαβε αμέσως με ευσυνειδησία και υψηλό αίσθημα ευθύνης το έργο της αναθεώρησης του Κληρονομικού Δικαίου, αλλά και συναφών ρυθμίσεων στον Αστικό Κώδικα (λ.χ. μισθώσεις) και σε άλλα νομοθετήματα που συνέχονται με την εφαρμογή του Κληρονομικού Δικαίου, ιδίως του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.
Οι εργασίες της Επιτροπής ολοκληρώθηκαν με την παράδοση της πρότασης αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης ένα χρόνο μετά την έναρξη των εργασιών της. Η πρόταση αναθεώρησης του Κληρονομικού Δικαίου που δόθηκε στη δημοσιότητα σε ειδική εκδήλωση του Υπουργείου Δικαιοσύνης την 2/12/2025 προέκυψε ύστερα από μελέτη νομοθεσιών άλλων Κρατών, οι οποίες είχαν προσφάτως αναθεωρηθεί, κυρίως του Γερμανικού Δικαίου, του Γαλλικού Δικαίου, του Ελβετικού Δικαίου, του Βελγικού Δικαίου και του Αυστριακού Δικαίου. Οι προταθείσες λύσεις ωστόσο δεν αποτελούν στείρα αντιγραφή αλλοδαπών νομοθεσιών, αλλά λαμβάνουν υπόψη τις επικρατούσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες σήμερα στην Ελλάδα και το ελληνικό ιδιωτικό δίκαιο στο σύνολό του, εντός του οποίου οι προτεινόμενες διατάξεις εντάσσονται αρμονικά.
Η πρόταση της Επιτροπής για την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου στρέφεται γύρω από έξι κατά βάση κύριους άξονες:
Πρώτος άξονας είναι η ενίσχυση της δημόσιας πίστης των ιδιόγραφων διαθηκών ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο των πλαστών ιδιόγραφων διαθηκών. Σύμφωνα με την προτεινόμενη λύση η ιδιόγραφη διαθήκη δεν θα αναπτύσσει έννομα αποτελέσματα πριν από την κήρυξή της ως κυρίας (διαδικασία με την οποία βεβαιώνεται η γνησιότητά της), αν με αυτή τιμώνται απώτεροι συγγενείς, δηλαδή άλλα πρόσωπα εκτός από τα παιδιά και τον σύζυγο, ή τρίτα μη συγγενικά πρόσωπα του διαθέτη και σε κάθε περίπτωση αν η διαθήκη δημοσιεύθηκε μετά την πάροδο δύο ετών από τον θάνατο του κληρονομουμένου.
Δεύτερο άξονα της προτεινόμενης αναμόρφωσης αποτελεί η θέσπιση των κληρονομικών συμβάσεων
Οι κληρονομικές συμβάσεις απαγορεύονται πλήρως στο ισχύον σήμερα Κληρονομικό Δίκαιο σε αντίθεση με όσα προβλέπονται σε άλλα Ευρωπαϊκά δίκαια. Η διεθνής συναλλακτική πρακτική έχει δείξει ωστόσο ότι οι κληρονομικές συμβάσεις αποτελούν ισχυρό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης, διότι επιτρέπουν τον περιουσιακό σχεδιασμό (wealth planning) σε βάθος περισσοτέρων γενεών και επιτρέπουν έτσι την προσφορότερη αξιοποίηση ακινήτων και παραγωγικών περιουσιακών μονάδων. Σύμφωνα με τη ρύθμιση για τις κληρονομικές συμβάσεις, ένα ή περισσότερα πρόσωπα θα μπορούν να διαθέτουν την περιουσία τους μετά θάνατον. Οι κληρονομικές συμβάσεις θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου και θα δημοσιεύονται μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου σε Μητρώο Διαθηκών.
Τρίτο άξονα της προτεινόμενης αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου αποτελεί ο ανασχεδιασμός της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής.Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις στοχεύουν στην ενίσχυση της θέσης του επιζώντος συζύγου ως κληρονόμου με την ουσιαστική αναβάθμιση του εξ αδιαθέτου κληρονομικού δικαιώματός του. Αν ο επιζών σύζυγος συντρέχει με τέκνα του κληρονομουμένου, θα λαμβάνει το 1/3 αν υπάρχει ένα τέκνο και το 1/4 αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα. Περαιτέρω, ο σύζυγος θα καλείται ως μόνος εξ αδιαθέτου κληρονόμος στην τρίτη τάξη, δηλαδή πριν από τους παππούδες, τους θείους και τους πρώτους εξαδέλφους.
Επίσης προτείνεται ότι θα μπορεί στην πέμπτη τάξη να κληρονομήσει – υπό αυστηρές όμως προϋποθέσεις – και ο σύντροφος χωρίς σύμφωνο συμβίωσης, όπως άλλωστε προβλέπεται και σε άλλες νομοθεσίες ευρωπαϊκών Κρατών.
Προβλέπεται τέλος δικαίωμα κληροδοσίας υπέρ του προσώπου που φρόντιζε τον κληρονομούμενο στα τελευταία χρόνια της ζωής του για όσα δαπάνησε για τη φροντίδα του.
Ο τέταρτος άξονας των προτεινόμενων ρυθμίσεως αφορά στη νόμιμη μοίρα.Αναμορφώνεται ο θεσμός της νόμιμης μοίρας, η οποία θα αποτελεί πλέον χρηματική αξίωση του μεριδούχου. Έτσι θα αποφεύγεται η κατάτμηση της κληρονομίας με τη δημιουργία συγκυριότητας κυρίως σε ακίνητα, η οποία αποτελεί συχνά στην πράξη την αιτία της απαξίωσής τους.
Επίσης εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας με σημαντικότερο αυτόν της αχαριστίας του μεριδούχου έναντι του διαθέτη.
Συναφής είναι και στόχευση του πέμπτου άξονα της προτεινόμενης μεταρρύθμισης που αφορά στις σχέσεις περισσοτέρων κληρονόμων
Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των κληρονομιαίων αντικειμένων (κυρίως ακινήτων και επιχειρήσεων) καθιερώνεται δικαίωμα κάθε συγκληρονόμου να ζητήσει από το δικαστήριο την εξαγορά των αντικειμένων της κληρονομίας άλλου συγκληρονόμου με τίμημα, το οποίο -ελλείψει συμφωνίας- θα καθορίζεται από το δικαστήριο.
Στο πεδίο των σχέσεων μεταξύ περισσοτέρων κληρονόμων περιλαμβάνεται όμως πρόταση με κοινωνικό πρόσημο, αφού προβλέπεται η δυνατότητα να αποδοθεί η οικογενειακή στέγη του κληρονομουμένου στο πρόσωπο με οποίο εκείνος συνοικούσε εν ζωή, εφόσον καλείται στην κληρονομία ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος. Πρόκειται κατά βάση για συγγενικά πρόσωπα του κληρονομούμενου που τον κληρονομούν και υπό την προϋπόθεση ότι ο κληρονομούμενος δεν είχε σύζυγο ή σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης.
Τέλος, ο έκτος άξονας της προτεινόμενης μεταρρύθμισης έχει επίσης έντονο κοινωνικό προσανατολισμό και ανταποκρίνεται στις ανάγκες μεγάλης μερίδας πολιτών που έρχονται αντιμέτωποι με καταχρεωμένες κληρονομίες.
Αναθεωρείται όλο το σύστημα της ευθύνης του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας Συγκεκριμένα, θα προβλέπεται ότι ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται καταρχήν και με την ατομική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, εκτός αν δήλωσε στο δικαστήριο της κληρονομίας ότι θα τη διαχειρίζεται και θα τη διαθέτει ελεύθερα ή, αν έχοντας παραλείψει αυτή τη δήλωση, διέθεσε αντικείμενα της κληρονομίας για σκοπό άλλον πλην της ικανοποίησης των κληρονομικών δανειστών. Η κληρονομία βέβαια παραμένει βέβαια υπέγγυα στους κληρονομικούς δανειστές.
Με τις προαναφερόμενες νέες ρυθμίσεις το σχέδιο αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου που δόθηκε στη δημοσιότητα εκσυγχρονίζει το Ελληνικό Κληρονομικό Δίκαιο και αναμένεται να συμβάλει στην επίλυση χρόνιων προβλημάτων που συνδέονται με την κληρονομική διαδοχή στην Ελλάδα.
Γεώργιος Κ. Λέκκας
Καθηγητής Αστικού Δικαίου
Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
Μέλος της Επιτροπής Αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου