NewsEdit Πάμε πίσω στο 1993. Η γαλλική τηλεόραση κάνει (ακόμη) ένα αφιέρωμα στη Μελίνα Μερκούρη. Και καταγράφει μια συνομιλία της με τον Μάνο Χατζιδάκι στο Zonar’s – το παλιό, το ορθόδοξο – με θέμα τα «Παιδιά του Πειραιά», το τραγούδι από το «Ποτέ την Κυριακή» που, το 1960, κέρδισε, παρ’ ότι ξενόγλωσσο, το Οσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού.
«Εσύ και ο Ντασέν» λέει ο Χατζιδάκις «κάνατε το «Ποτέ την Κυριακή» και με φωνάζετε να κάνω τη μουσική. Εγώ ανταποκρίνομαι και γράφω μουσική -σαν συνθέτης- ενός φιλμ. Κάναμε και ένα τραγούδι γιατί ήταν ταιριαχτό για τη συγκεκριμένη σκηνή. Από εκεί και πέρα, η μεγάλη επιτυχία με τα διαφορετικά λόγια, με το “Ένα καράβι έρχεται” στη Γερμανία, με τα “Ποτέ την Κυριακή” στα αγγλικά, δεν μου ανήκει και ούτε θέλω να έχω καμία σχέση. Είναι κάτι πέρα από τις προθέσεις μου και, μάλιστα, πιστεύω ότι μετά την επιτυχία του στις Κάννες έγινε ένα τραγούδι με χαβάγιες, ένα τραγούδι που μπορούσε ο κάθε τύπος να το λέει σε οποιοδήποτε καμπαρέ. Δεν είναι η αξία του αυτή. Μου στέρησε την δυνατότητα να έχω τη σωστή επαφή με τον κόσμο και ο κόσμος επί ένα μεγάλο διάστημα εισέπραττε κάτι που ήταν απ’ έξω από το τραγούδι». Και τότε η Μελίνα τού απάντησε; «Ωραία, αυτό το παιδί είναι ορφανό από μπαμπά, αλλά έχει μία μάνα».
Γιατί το αναφέρω; Διότι είναι προφανές ότι η ιδιαίτερη αισθητική και καλλιτεχνική πρόσληψη του Χατζιδάκι, αυτή που τον έκανε να αναδείξει το ρεμπέτικο για παράδειγμα, ήταν ένα είδος πυξίδας σε ό,τι αφορά τη χρήση των έργων του, τον τρόπο ερμηνείας ή τις ενορχηστρώσεις τους. Ας πούμε ότι δεν τον ενδιέφερε να ακούγονται απλώς τα τραγούδια του χωρίς να ελέγχει ο ίδιος τους όρους και τις προϋποθέσεις. Δεν έβλεπε τη μουσική του παρακαταθήκη σαν ένα ξέφραγο περιβόλι για να μπαίνει, να χαίρεται ο κόσμος αλλά, μάλλον, σαν ένα «μυστικό κήπο». Δικαίωμά του; Δικαίωμά του.
Και ερχόμαστε στο τώρα. Και στη διεθνή περιοδεία που ετοιμάζουν η Νατάσσα Μποφίλιου και ο Γιάννης Χαρούλης αποκλειστικά με ρεπερτόριο Θεοδωράκη και Χατζιδάκι. Ο κληρονόμος του Χατζιδάκι ωστόσο, ανέκαθεν φειδωλός ως προς την εκχώρηση δικαιωμάτων, απαγορεύει να ακουστούν τα τραγούδια. Η διοργανώτρια εταιρεία ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να το κάνει αυτό διότι, στο εξωτερικό, τα τραγούδια είναι «ελεύθερα» ως προς την μετάδοση τους, αρκεί βέβαια να καταβάλλονται τα νόμιμα δικαιώματα.
Εγώ να παραδεχθώ ότι αυτό ισχύει. Όταν όμως η επιθυμία του κληρονόμου, που στη συγκεκριμένη περίπτωση εκφράζει την επιθυμία του δημιουργού, είναι να μην ακουστούν σε αυτές τις συναυλίες και από αυτούς τους ερμηνευτές τα τραγούδια του Χατζιδάκι, τι θα γίνει; Θα κρεμαστούν οι συντελεστές από το γράμμα του νόμου και θα επιμείνουν στην απόφασή τους, απεμπολώντας έτσι κάθε ίχνος καλλιτεχνικής και κοινωνικής αξιοπρέπειας; Ναι, ας πούμε ότι θεωρητικά μπορούν. Αναρωτιέμαι αν η ηθική τους, που τόσο διαφημίζουν, θα τους το επιτρέψει. Εκτός και αν η ηθική αλλάζει από το εσωτερικό στο εξωτερικό.
Θέμα αισθητικής
Στην ανακοίνωσή του ο Γιώργος Χατζιδάκις επικαλείται θέματα αισθητικής. Βλέποντας την αφίσα της περιοδείας, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω. Με δεσπόζουσα την Ακρόπολη και τύπου αρχαιοελληνική γραμματοσειρά, μόνο ένας μαίανδρος και ένας greek mousaka λείπουν για να συμπληρωθεί αυτό που, απ’ όσο ξέρω, απεχθανόταν ο Χατζιδάκις. Τη γραφική, τουριστική απεικόνιση της Ελλάδας. Βεβαίως δεν γνωρίζω τον άνθρωπο, μπορεί να εννοεί τον τρόπο που κινείται η Μποφίλιου επί σκηνής ή που τραγουδά ο Χαρούλης. Ο,τι και να εννοεί πάντως – βολεύει, δεν βολεύει – είναι δικαίωμά του.
Και επειδή κάποιοι αντέταξαν ως επιχείρημα την άδεια να ακουστεί το «Χάρτινο το φεγγαράκι» σε διαφήμιση, δηλαδή για εμπορικούς σκοπούς, η συναυλία δεν είναι εμπορική; Οι καλλιτέχνες δεν θα πληρωθούν;
Τα τραγούδια ανήκουν στον κόσμο και στη χώρα και σε αυτούς που τους συγκινούν, λένε κάποιοι που έχουν τσακωθεί με το μισό τους σόι επειδή συγκληρονόμησαν ένα χρέπι στη Γαβριά ξέρω ‘γώ.
Τα τραγούδια, ως πνευματική δημιουργία, ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στους δημιουργούς τους. Και, καλώς ή κακώς, η διαχείρισή τους είναι δικαίωμα, δικό τους ή των κληρονόμων τους.
Η επιλογή της φωτογραφιας δεν είναι τυχαία. Τι να κάνουμε τώρα που ο Χατζιδάκις είχε μια ιδιαίτερη αισθητική που του επέτρεπε να φωτογραφίζεται με φόντο καρότσα με φρούτα πολύ before it was cool;
Edit: η φωτογραφία βγήκε το 1979 στα Ανώγεια, από τον Κώστα Ελευθερακη και ανήκει στο αρχείο του φίλου Georgios Mitropoulos τον οποίο και ευχαριστώ!
(Αναδημοσίευση από ΤΑ ΝΕΑ)