NewsEdit Στις 5 Δεκεμβρίου 2013 ο κόσμος αποχαιρέτησε έναν από τους εμβληματικότερους ηγέτες του 20ού αιώνα. Ο Νέλσον Μαντέλα, σύμβολο του αγώνα κατά του απαρτχάιντ, υπέρμαχος της συμφιλίωσης και παγκόσμιο σημείο αναφοράς για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 95 ετών. Τα λόγια του τότε προέδρου της Νότιας Αφρικής, Τζέικομπ Ζούμα, συμπύκνωσαν το συλλογικό αίσθημα απώλειας: «Το έθνος έχασε το σημαντικότερο τέκνο του, ο λαός έχασε τον πατέρα του».
Ο Ζούμα μίλησε για την ταπεινότητα, την ανθρωπιά και τη συμπόνια που χαρακτήριζαν τον Μαντέλα, ενώ απηύθυνε λόγια βαθιάς ευγνωμοσύνης στην οικογένειά του, «που θυσίασε πολλά για να είναι ελεύθερος ο λαός μας». Την ίδια ώρα, εκατομμύρια άνθρωποι σε κάθε γωνιά του πλανήτη θρηνούσαν τον άνθρωπο που ενσάρκωσε την ελπίδα για ειρήνη, ισότητα και δικαιοσύνη.
Από την Τρανσκέι στην παγκόσμια Ιστορία
Ο Νέλσον Ρολιχλάχλα Μαντέλα γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου 1918 στην Τρανσκέι της Νότιας Αφρικής, σε μια κοινωνία βαθιά διχασμένη από τις φυλετικές διακρίσεις, πολύ πριν το απαρτχάιντ θεσμοθετηθεί επίσημα. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της φυλής Θέμπου, μεγάλωσε με αξίες πειθαρχίας, αξιοπρέπειας και σεβασμού, στοιχεία που θα τον συνόδευαν σε όλη του τη ζωή.
Παρά την προδιαγεγραμμένη του πορεία ως μέλος της τοπικής ελίτ, ο Μαντέλα επέλεξε νωρίς να αμφισβητήσει τον δρόμο που του είχε χαραχθεί. Όπως καταγράφει ο Matthew Parris στο ιστορικό άρθρο του στους Times το 1994, η ζωή του Νοτιοαφρικανού ηγέτη υπήρξε μια αλληλουχία από «αποδράσεις» – όχι μόνο φυσικές, αλλά και ηθικές, κοινωνικές, πολιτικές.
Η πρώτη μεγάλη απόδραση
Η πρώτη του απόδραση ήταν καθοριστική. Ο νεαρός Νέλσον εγκατέλειψε το σπίτι του για να αποφύγει έναν προσυμφωνημένο γάμο. Μολονότι είχε ανατραφεί για να ηγηθεί μέσα στα όρια της φυλής του, επέλεξε να συγκρουστεί με την παράδοση. Αυτή η πράξη δεν ήταν απλώς μια προσωπική εξέγερση, αλλά το πρώτο βήμα προς την αυτενέργεια και την πολιτική του αφύπνιση.
Η φυγή από την Τρανσκέι ήταν και η φυγή από τη βεβαιότητα. Ήταν η στιγμή που ο Μαντέλα επέλεξε την αβεβαιότητα της ελευθερίας έναντι της ασφάλειας της προδιαγεγραμμένης ζωής. Αυτή η απόφαση θα καθόριζε και όλη την πορεία του.
Η «αυτοεξορία» και η πολιτική του αφύπνιση
Σε ηλικία μόλις 22 ετών, ο Μαντέλα γύρισε οριστικά την πλάτη του στη φυλή του και αποκόπηκε από την πορεία που του είχε επιβληθεί. Ο Parris σημειώνει ότι αυτή η πρώιμη απόσχιση αποτέλεσε το κλειδί για τη μετέπειτα πανεθνική του αποδοχή. Δεν ήταν πλέον εκπρόσωπος μιας συγκεκριμένης κοινότητας, αλλά ένας ηγέτης που μπορούσε να εκφράσει ολόκληρο τον λαό.
Σε αυτή τη φάση της ζωής του σφυρηλατήθηκε η πολιτική του συνείδηση, μέσα από τις σπουδές του στη νομική και την καθημερινή τριβή με την αδικία που βίωναν οι μαύροι Νοτιοαφρικανοί. Ο αγώνας κατά των φυλετικών διακρίσεων δεν ήταν πια αφηρημένη ιδέα, αλλά καθημερινή εμπειρία.
Ο μέντορας και το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο
Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του Μαντέλα έπαιξε ο Γουόλτερ Σιζούλου. Χωρίς αυτόν, όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά, ο Μαντέλα ίσως να μην είχε καν ξεκινήσει την πολιτική του πορεία. Στη δεκαετία του ’40 και του ’50 οι δύο άνδρες αναδείχθηκαν μέσα από το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, το ιστορικό κίνημα που ιδρύθηκε το 1912 με στόχο την κατάκτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους τους κατοίκους της χώρας.
Ο Μαντέλα υπήρξε συνιδρυτής της νεολαίας του ANC και στη συνέχεια πρόεδρός της. Αν και αρχικά αντιμετώπιζε με επιφυλακτικότητα τη συνεργασία των μαύρων με τις άλλες φυλές, ο Σιζούλου τον έπεισε ότι μόνο μέσα από τη σύμπραξη μπορούσε να οικοδομηθεί μια νέα Νότια Αφρική.
Σε αντίθεση με τους μύθους που καλλιεργήθηκαν αργότερα, ο Μαντέλα δεν υπήρξε δογματικός κομμουνιστής. Το ενδιαφέρον του για τον σοσιαλισμό ήταν αντίστοιχο με εκείνο μιας ολόκληρης γενιάς που αναζητούσε κοινωνική δικαιοσύνη, χωρίς να εγκλωβίζεται σε ιδεολογικές ορθοδοξίες.
Σφαγές, παρανομία και διώξεις
Μέχρι τη σφαγή του Σάρπβιλ το 1960, ο αγώνας των μαύρων Νοτιοαφρικανών είχε κυρίως τη μορφή απεργιών και μαζικών κινητοποιήσεων. Η απάντηση του καθεστώτος ήταν η ωμή βία. Ο Μαντέλα φυλακίστηκε το 1952, πέρασε στην παρανομία το 1953 και διώχθηκε συστηματικά από το κράτος.
Το 1956 κατηγορήθηκε για προδοσία και οδηγήθηκε σε μια μακρόχρονη δικαστική περιπέτεια, από την οποία τελικά αθωώθηκε το 1961. Όμως το Σάρπβιλ άλλαξε τα πάντα. Η σφαγή 69 άοπλων διαδηλωτών συγκλόνισε τη διεθνή κοινότητα και ριζοσπαστικοποίησε το κίνημα στο εσωτερικό. Το ANC και ο ίδιος ο Μαντέλα τάχθηκαν πλέον ανοικτά υπέρ του ένοπλου αγώνα.
Η καταδίκη σε ισόβια και τα χρόνια στο Ρόμπεν Άιλαντ
Το 1964 ο Νέλσον Μαντέλα καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για απόπειρα κατάλυσης του πολιτεύματος και οδηγήθηκε στις φυλακές υψίστης ασφαλείας στο νησί Ρόμπεν. Έμεινε εκεί για 27 ολόκληρα χρόνια. Οι δίκες του δεν πληρούσαν ούτε κατ’ ελάχιστον τους στοιχειώδεις κανόνες της δικονομίας, όμως η βαριά ποινή του έμελλε, paradoxically, να τον σώσει.
Πολλοί σύντροφοί του δολοφονήθηκαν ή χάθηκαν σε συγκρούσεις. Εκείνος επιβίωσε, ωρίμασε πολιτικά, ξεπέρασε τον κύκλο της βίας και αναδείχθηκε σε σύμβολο του «ώριμου μαύρου εθνικισμού». Ακόμη και ένα μέρος της λευκής Νότιας Αφρικής άρχισε σταδιακά να τον βλέπει όχι ως απειλή, αλλά ως πιθανό σωτήρα.
Η μεγάλη άρνηση και η απελευθέρωση
Το 1985 ο πρόεδρος Μπότα του προσέφερε την ελευθερία του με αντάλλαγμα την αποκήρυξη του ένοπλου αγώνα. Ο Μαντέλα αρνήθηκε. Προτίμησε να παραμείνει φυλακισμένος παρά να προδώσει τις αρχές του.
Ο διάλογος με τον Φρεντερίκ ντε Κλερκ ξεκίνησε το 1989 και ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1990, ο Μαντέλα βγήκε από τη φυλακή ύστερα από σχεδόν τρεις δεκαετίες. Το 1991 εξελέγη πρόεδρος του ANC και το 1994, στις πρώτες πολυφυλετικές εκλογές, πρόεδρος της Νότιας Αφρικής.
Ο πρόεδρος της συμφιλίωσης
Ως πρόεδρος, ο Νέλσον Μαντέλα δεν κυβέρνησε με εκδικητικότητα, αλλά με το όραμα της εθνικής συμφιλίωσης. Παρά τα βασανιστήρια, τις στερήσεις και τις αδικίες που είχε υποστεί, δεν αναζήτησε ρεβάνς. Αντίθετα, οικοδόμησε μια νέα πολιτική κουλτούρα που στηρίχθηκε στη συγγνώμη, τη συνύπαρξη και τη δημοκρατία.
Από την παιδική του ηλικία, όπως σημειώνει ο Parris, υπήρξε ταυτόχρονα πολιτικός, ηθική δύναμη και συμφιλιωτής. Αυτή η τριπλή του υπόσταση ήταν και το μυστικό της παγκόσμιας ακτινοβολίας του.
Η κληρονομιά ενός παγκόσμιου συμβόλου
Ο θάνατος του Νέλσον Μαντέλα το 2013 δεν σήμανε το τέλος της επιρροής του. Αντίθετα, κατέστησε ακόμη πιο διαχρονικό το μήνυμά του. Σε έναν κόσμο όπου οι ανισότητες, ο ρατσισμός και οι συγκρούσεις εξακολουθούν να κυριαρχούν, η πορεία του υπενθυμίζει ότι η Ιστορία δεν αλλάζει μόνο με τη δύναμη των όπλων, αλλά και με τη δύναμη της συνείδησης.
Ο «Μαντίμπα», όπως τον αποκαλούσε με αγάπη ο λαός του, δεν υπήρξε απλώς ένας πολιτικός ηγέτης. Υπήρξε μια παγκόσμια συνείδηση. Ένας άνθρωπος που πέρασε από τη φυλακή στην προεδρία χωρίς να χαθεί στη μέθη της εξουσίας. Ένας αγωνιστής που νίκησε το μίσος με τη συγχώρεση και μετέτρεψε την προσωπική του οδύνη σε συλλογική ελπίδα.