Ουκρανία: Η διπλωματική σκακιέρα ξαναστήνεται

Η αποστολή Γουίτκοφ στη Μόσχα, ο ρόλος Τραμπ, οι ευρωπαϊκές επιφυλάξεις και οι νέες ισορροπίες στον πόλεμο της Ουκρανίας

Η δήλωση του Ντόναλντ Τραμπ ότι ο Αμερικανός ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ αναμένεται να συναντηθεί με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν στη Μόσχα την επόμενη εβδομάδα προκάλεσε ισχυρό πολιτικό και διπλωματικό αντίκτυπο. Για πρώτη φορά μετά από μήνες έντονης ρητορικής και κλιμακούμενων επιθέσεων στο μέτωπο της Ουκρανίας, η Ουάσινγκτον δηλώνει πως διαβλέπει πραγματικό παράθυρο ευκαιρίας για μια συμφωνία.

Ο πρόεδρος Τραμπ, μιλώντας σε δημοσιογράφους εν πτήσει, άφησε να εννοηθεί ότι στη ρωσική πρωτεύουσα ενδέχεται να βρεθεί και ο γαμπρός του, Τζάρεντ Κούσνερ, ο οποίος κατά δήλωσή του συμμετέχει άτυπα στη διαδικασία. Η πολιτική αυτή επιλογή δεν στερείται διαφωνιών στις ΗΠΑ, όπου ο Κούσνερ θεωρείται αμφιλεγόμενη φιγούρα στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής, αλλά για τον Τραμπ παραμένει «ένας έξυπνος τύπος που μπορεί να προσφέρει λύσεις».

Παράλληλα, ο Αμερικανός πρόεδρος φάνηκε να αποσύρει την πίεση της προθεσμίας προς το Κίεβο για την αποδοχή του σχεδίου των 28 σημείων. Η δήλωσή του ότι «η προθεσμία για μένα είναι όταν τελειώσει ο πόλεμος» υποδηλώνει πως η Ουάσινγκτον επιδιώκει ένα αποτέλεσμα χωρίς ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, μεταφέροντας το βάρος από την ταχύτητα στην ουσία των συνομιλιών.

Τα μηνύματα προόδου και το παρασκήνιο των διαπραγματεύσεων

Ο Τραμπ διαβεβαίωσε ότι τόσο το Κίεβο όσο και η Μόσχα δείχνουν διάθεση για παραχωρήσεις, χωρίς όμως να διευκρινίσει τη φύση τους. Η δήλωση αυτή άνοιξε τον κύκλο των ερμηνειών: από την πλευρά της Ουκρανίας εκτιμάται ότι οι παραχωρήσεις της Ρωσίας αφορούν κυρίως τις εγγυήσεις ασφαλείας και ίσως την αποδοχή μιας σταδιακής απόσυρσης δυνάμεων κάτω από διεθνή επιτήρηση, ενώ άλλοι αναλυτές υποστηρίζουν πως η Μόσχα επιχειρεί απλώς να κερδίσει χρόνο.

Ο προσωπάρχης του Ουκρανού προέδρου, Αντρίι Γερμάκ, επιβεβαίωσε ότι η επικοινωνία με τις ΗΠΑ είναι συνεχής, ενώ ευχαρίστησε δημόσια τον υπουργό Στρατού των ΗΠΑ Ντάνιελ Ντρίσκολ ενόψει της επίσκεψής του στο Κίεβο. Σύμφωνα με τον Γερμάκ, η πρόσφατη συνάντηση στη Γενεύη δημιούργησε «γερά θεμέλια» και η ουκρανική πλευρά προσβλέπει σε «περαιτέρω συνεργασία» που θα επιτρέψει την οριστικοποίηση μιας συμφωνίας.

Η θέση του Κιέβου παραμένει σταθερή: «Η Ουκρανία δεν στάθηκε ούτε θα σταθεί ποτέ εμπόδιο στην ειρήνη». Παράλληλα, ο Γερμάκ υπογράμμισε πως η χώρα του είναι έτοιμη να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις με ταχείς ρυθμούς. Αυτό το πολιτικό μήνυμα λειτουργεί τόσο προς την Ουάσινγκτον όσο και προς τους Ευρωπαίους συμμάχους, οι οποίοι παρακολουθούν τις κινήσεις της αμερικανικής διπλωματίας με ενδιαφέρον αλλά και επιφυλάξεις.

Η αντίδραση της Ρωσίας και η αφήγηση περί ευρωπαϊκής υπονόμευσης

Η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα, υποστήριξε ότι ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης και πολιτικοί επιχειρούν «να καταστρέψουν τη δυνατότητα πολιτικής και διπλωματικής διευθέτησης» του πολέμου. Κατηγόρησε συγκεκριμένα την Ευρώπη για «επανειλημμένες επιθέσεις πληροφοριών», προσπαθώντας να παρουσιάσει την αμερικανική πρωτοβουλία ως ρεαλιστική και δημιουργική, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές επιφυλάξεις.

Η ρωσική αφήγηση φαίνεται να εξυπηρετεί διπλό στόχο. Από τη μια, να υποσκάψει την αξιοπιστία της Ευρώπης και να πλήξει το κύρος του ΝΑΤΟ· από την άλλη, να εμφανιστεί η Μόσχα ως μια δύναμη που προσεγγίζει την ειρήνη, ακόμη κι αν οι ενέργειές της στο πεδίο δείχνουν το αντίθετο. Η κριτική των Ευρωπαίων θεωρείται από τη Ρωσία εργαλείο πίεσης, το οποίο επιδιώκει να αποδυναμώσει τη διπλωματική προσπάθεια της Ουάσινγκτον.

Οι ευρωπαϊκές επιφυλάξεις και η παρέμβαση Μαρκ Ρούτε

Ο νέος Γενικός Γραμματέας του NATO, Μαρκ Ρούτε, υιοθέτησε μια πιο συγκρατημένη στάση. Σε συνέντευξή του σε ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης δήλωσε ότι το αμερικανικό σχέδιο περιέχει «υποσχόμενα στοιχεία», αλλά υπάρχουν ακόμη σημαντικά ζητήματα που απαιτούν πρόσθετες διαπραγματεύσεις. Η στάση του Ρούτε αντανακλά την ευρωπαϊκή δυσπιστία για το αρχικό αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων, το οποίο πολλοί θεώρησαν ότι ικανοποιούσε υπέρμετρα τις ρωσικές θέσεις.

Η Ευρώπη, που έχει επωμιστεί τεράστιο μέρος του οικονομικού και κοινωνικού κόστους του πολέμου, φοβάται ότι μια βεβιασμένη συμφωνία θα κατοχυρώσει ρωσικά εδαφικά κέρδη και θα στείλει επικίνδυνο μήνυμα σε αυταρχικές ηγεσίες διεθνώς.

Ταυτόχρονα, ο Ρούτε υπογράμμισε πως η Ρωσία υφίσταται μεγάλες απώλειες, κάνοντας λόγο για 20.000 στρατιωτικούς μηνιαίως και συνολικά ένα εκατομμύριο νεκρούς και τραυματίες από την αρχή της εισβολής. Το γεγονός ότι οι δυνάμεις της έχουν καταλάβει μόλις το 1% της ουκρανικής επικράτειας το 2024, προελαύνοντας «μερικά μέτρα την ημέρα», υποδηλώνει πως η Μόσχα έχει φτάσει στα επιχειρησιακά όριά της. Αυτή η πραγματικότητα ενισχύει τα επιχειρήματα όσων θεωρούν ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για διαπραγματεύσεις.

Η στάση του Κιέβου και οι αναθεωρημένες προτάσεις

Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι οι «αρχές» του αναθεωρημένου αμερικανικού σχεδίου μπορεί να οδηγήσουν σε «βαθύτερες συμφωνίες». Η Ουκρανία αναμένει ότι η νέα εκδοχή θα περιλαμβάνει ασφαλιστικές δικλίδες που θα αποτρέπουν τη μετατροπή οποιασδήποτε συμφωνίας σε παγίδα για την εθνική της κυριαρχία.

Ο Ζελένσκι ανέφερε πως είναι έτοιμος να συζητήσει τα «ευαίσθητα σημεία» με τον Αμερικανό πρόεδρο, ενώ κάλεσε τους Ευρωπαίους να συμμετέχουν ενεργά. Για τον ίδιο, «οι αποφάσεις για θέματα ασφαλείας που αφορούν την Ευρώπη πρέπει να περιλαμβάνουν την Ευρώπη». Αυτό αποτελεί σαφή απάντηση σε όσους θεωρούν ότι η Ουάσινγκτον επιχειρεί να παρακάμψει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προς όφελος μιας ταχύτερης συμφωνίας.

Η θέση του Κιέβου είναι πολυεπίπεδη: από τη μια δεν θέλει να φανεί ότι μπλοκάρει μια πιθανή ειρηνευτική λύση· από την άλλη, φοβάται ότι μια αμερικανορωσική διευθέτηση χωρίς επαρκή ευρωπαϊκή συμμετοχή μπορεί να οδηγήσει σε μια ετεροβαρή συμφωνία, ανάλογη με Συμφωνίες που στο παρελθόν απέτυχαν να διασφαλίσουν την ουκρανική εδαφική ακεραιότητα.

Η παράλληλη διπλωματία και ο ρόλος της Ουάσινγκτον

Η αναθεώρηση του αρχικού σχεδίου από τις ΗΠΑ αποτέλεσε αναγνώριση πως η πρώτη του εκδοχή δεν μπορούσε να υποστηριχθεί ούτε από το Κίεβο ούτε από τους Ευρωπαίους συμμάχους. Το γεγονός ότι τα νέα σημεία δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί δείχνει ότι η Ουάσινγκτον επιδιώκει να ολοκληρώσει τις κρίσιμες διαπραγματεύσεις μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.

Η επίσκεψη Ντρίσκολ στο Κίεβο, οι συνεχείς επαφές Γουίτκοφ, οι διαβουλεύσεις στη Γενεύη και η προγραμματισμένη συνάντηση Τραμπ με τον Ζελένσκι τις επόμενες ημέρες αποκαλύπτουν μια πολυεπίπεδη προσπάθεια που θυμίζει περισσότερο μαραθώνιο παρά σπριντ. Η αμερικανική διπλωματία φαίνεται να έχει επενδύσει στην ιδέα ότι μπορεί να πείσει τις δύο πλευρές να δεχτούν μια συμφωνία που, έστω και εύθραυστη, θα μπορούσε να παγώσει τις εχθροπραξίες και να ανοίξει τον δρόμο για διαπραγμάτευση της τελικής διευθέτησης.

Παράλληλα όμως, η επιλογή του Τραμπ να εμπλέξει τον Κούσνερ δημιουργεί αντιδράσεις, καθώς πολλοί θεωρούν ότι τέτοιες κινήσεις παραπέμπουν σε προσωπικές παράλληλες διπλωματίες, οι οποίες μπορεί να αποδυναμώσουν τον ρόλο των θεσμικών παραγόντων.

Η Μόσχα και το πολιτικοστρατιωτικό της δίλημμα

Ενώ η Μόσχα εμφανίζεται «ανοικτή» σε μια ειρηνευτική διαδικασία, συνεχίζει τις επιθέσεις σε ουκρανικές πόλεις και ενεργειακές υποδομές. Ο Ζελένσκι χαρακτήρισε «ιδιαίτερα κυνικό» το γεγονός ότι η Ρωσία εντείνει τις επιχειρήσεις της ενώ διεξάγονται ειρηνευτικές συνομιλίες. Για το Κίεβο, αυτή η στάση αποδεικνύει ότι το Κρεμλίνο επιχειρεί να δημιουργήσει τετελεσμένα πριν από την επόμενη διαπραγματευτική φάση.

Σύμφωνα με δυτικές πηγές, η Ρωσία βρίσκεται σε μια στρατιωτική κατάσταση όπου τα όποια κέρδη της είναι εξαιρετικά περιορισμένα σε σχέση με το κόστος. Αυτό καθιστά τη Μόσχα πιθανώς πιο δεκτική σε μια συμφωνία. Την ίδια στιγμή όμως, ο Πούτιν χρειάζεται μια λύση που δεν θα παρουσιάζεται ως υποχώρηση στο εσωτερικό ακροατήριο, γεγονός που περιπλέκει τις συνομιλίες.

Οι πιέσεις στην Ουκρανία και η ανάγκη ισορροπίας

Η Ουκρανία γνωρίζει ότι βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή. Από τη μια έχει χάσει σημαντικό πληθυσμό και υποδομές. Από την άλλη, εξακολουθεί να συνομιλεί από θέση διεθνούς νομιμότητας και με το ηθικό πλεονέκτημα της χώρας που αμύνεται. Η πίεση για μια συμφωνία είναι μεγάλη, ιδίως μετά την κόπωση της διεθνούς κοινότητας, αλλά το Κίεβο θέλει να διασφαλίσει ότι δεν θα αναγκαστεί να δεχτεί μια λύση που θα καταστήσει προσωρινή την ειρήνη και μόνιμη την απειλή.

Η συμμετοχή της Ευρώπης αποτελεί γι’ αυτό καθοριστική. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν θέλουν μια συμφωνία στην οποία δεν θα έχουν λόγο, ιδίως όταν το ζήτημα αφορά την ασφάλεια της ίδιας της ηπείρου τους.

Η γεωπολιτική σκακιέρα και οι νέες ισορροπίες

Η διεθνής συγκυρία δείχνει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει μετατραπεί σε κεντρικό ζήτημα της παγκόσμιας τάξης. Η Κίνα παρακολουθεί σιωπηλά, η Ευρώπη προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην αποφασιστικότητα και την ανησυχία, οι ΗΠΑ δοκιμάζουν μια νέα στρατηγική και η Ρωσία θέλει να αποφύγει μια στρατιωτική και πολιτική κατάρρευση.

Εάν τελικά η συνάντηση Γουίτκοφ με τον Πούτιν γίνει και αποδώσει καρπούς, θα αποτελεί το πρώτο πραγματικό σημάδι ότι κάτι αλλάζει. Το ερώτημα όμως παραμένει: το αμερικανικό σχέδιο μπορεί πράγματι να οδηγήσει σε διευθέτηση ή πρόκειται για μια ακόμη προσπάθεια που θα σκοντάψει στις αντιθέσεις των εμπλεκόμενων δυνάμεων

Το μεγάλο στοίχημα της επόμενης εβδομάδας

Η επόμενη εβδομάδα θα αποτελέσει καθοριστική στιγμή για το μέλλον της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Η Μόσχα γίνεται το επίκεντρο μιας πιθανής νέας φάσης, όπου Αμερικανοί και Ρώσοι θα καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με έναν στόχο που μοιάζει απλός αλλά παραμένει εξαιρετικά δύσκολος: να σταματήσει ο πόλεμος.

Η επιτυχία ή η αποτυχία αυτής της αποστολής δεν θα αφορά μόνο τις ΗΠΑ και τη Ρωσία· θα καθορίσει την ευρωπαϊκή ασφάλεια, τις γεωπολιτικές ισορροπίες και το μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σε μια χώρα που έχει γίνει σύμβολο αντίστασης αλλά και τραγωδίας.

Παρά τις διαφωνίες, τις αντιφάσεις, τις ανησυχίες και τις διαφορετικές ατζέντες, η διεθνής κοινότητα κρατά την ανάσα της. Η ειρήνη μπορεί να έρθει μόνο με διαπραγμάτευση. Το ερώτημα είναι αν αυτή τη φορά οι συνομιλίες θα καταφέρουν να σπάσουν τον φαύλο κύκλο του πολέμου ή αν θα προστεθούν σε μια μακριά λίστα χαμένων ευκαιριών.