NewsEdit Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περνά από πέντε διακριτές «εποχές» και δεν ολοκληρώνει την εφηβεία του στα 18 ή στα 20, αλλά… στα 32. Αυτό δείχνει νέα μελέτη του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ σε 4.000 άτομα, η οποία δημοσιεύθηκε στο Nature Communications, αποκαλύπτοντας κρίσιμα σημεία καμπής στην ανάπτυξη και γήρανση του εγκεφάλου — και νέα δεδομένα για τον κίνδυνο ψυχικών διαταραχών και άνοιας.
Ποιες είναι οι «πέντε εποχές» του εγκεφάλου;
Η έρευνα κατέγραψε την πορεία ανάπτυξης και γήρανσης του εγκεφάλου από τη γέννηση έως τα 90 έτη, εντοπίζοντας πέντε ξεχωριστές φάσεις:
- Παιδική ηλικία: γέννηση – 9 ετών
- Εφηβεία: 9 – 32 ετών
- Ενηλικίωση: 32 – 66 ετών
- Πρώιμη γήρανση: 66 – 83 ετών
- Ύστερη γήρανση: 83+ ετών
Σύμφωνα με την επικεφαλής της μελέτης, δρ. Αλέξα Μούσλι, «ο εγκέφαλος αναδιαμορφώνεται συνεχώς — ενισχύει και αποδυναμώνει συνδέσεις — χωρίς σταθερό μοτίβο, αλλά με περίοδους έντονων μεταβολών».
Ποια είναι τα τέσσερα κρίσιμα σημεία καμπής;
Η ομάδα του Κέιμπριτζ εντόπισε τέσσερις ηλικίες που λειτουργούν ως «τομές» στην ανάπτυξη του εγκεφαλικού δικτύου:
9, 32, 66 και 83 ετών.
Σε αυτές τις στιγμές παρατηρούνται δομικές και λειτουργικές αλλαγές που συνδέονται με την εφηβεία, την ωρίμανση της προσωπικότητας, την έναρξη της γήρανσης και την επιτάχυνσή της.
Παιδική ηλικία: Το πρώτο μεγάλο «ανακάτεμα» του εγκεφάλου
(Γέννηση – 9 ετών)
Κατά τα πρώτα χρόνια ζωής ο εγκέφαλος μεγαλώνει ραγδαία, ενώ «κλαδεύει» τις υπερβολικές συνάψεις που δημιουργήθηκαν στην αρχή της ζωής. Πρόκειται για μια φάση έντονης αναδιοργάνωσης, με τη φαιά και τη λευκή ουσία να αυξάνονται σε όγκο.
Παράλληλα, εμφανίζονται οι πρώτες ορμονικές αλλαγές που σηματοδοτούν την αρχή της εφηβείας. Η μετάβαση αυτή συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ψυχικών, γνωστικών και συμπεριφορικών διαταραχών, σύμφωνα με τη μελέτη.
Εφηβεία: Η μεγαλύτερη φάση της ζωής του εγκεφάλου
(9 – 32 ετών)
Η έρευνα φέρνει τη μεγάλη ανατροπή: η εφηβεία δεν τελειώνει στα 18 ή στα 20, αλλά στα 32. Από τα 9 έτη, ο εγκέφαλος μπαίνει σε μια περίοδο αυξανόμενης αποδοτικότητας του νευρωνικού δικτύου – το μόνο στάδιο όπου αυτό συμβαίνει.
Η δρ. Μούσλι το περιγράφει ως «την πιο βαθιά αλλαγή» σε όλες τις φάσεις του εγκεφάλου. Πρόκειται επίσης για την περίοδο με τον υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών.
Μέχρι τα 32, στις δυτικές κοινωνίες, παρατηρείται η μεγαλύτερη «μετατόπιση πορείας» των εγκεφαλικών δικτύων, με ραγδαία αύξηση της ακεραιότητας της λευκής ουσίας. Μετά τα 32, προσωπικότητα και νοημοσύνη σταθεροποιούνται.
Ενηλικίωση: Η μακρύτερη περίοδος σταθερότητας
(32 – 66 ετών)
Αφού ολοκληρωθεί η εφηβεία στα 32, ο εγκέφαλος μπαίνει σε μια τριακονταετή περίοδο σχετικής ηρεμίας. Μεγάλες αλλαγές δεν παρατηρούνται μέχρι τα 60+.
Κατά τη φάση αυτή, σύμφωνα με τους ερευνητές, «σταθεροποιούνται η νοημοσύνη και η προσωπικότητα», ενώ η αποτελεσματικότητα του εγκεφάλου σταδιακά μειώνεται.
Πρώιμη γήρανση: Η αρχή του «διαχωρισμού» του εγκεφάλου
(66 – 83 ετών)
Η λευκή ουσία αρχίζει να χάνει την ακεραιότητά της, με συνέπεια ο εγκέφαλος να λειτουργεί όλο και λιγότερο ως ενιαίο σύνολο και περισσότερο ως σύμπλεγμα επιμέρους περιοχών που συνεργάζονται σε μικρότερες «ομάδες».
Είναι επίσης η ηλικία που πολλές νευρολογικές παθήσεις, όπως άνοια ή υπέρταση, κάνουν την εμφάνισή τους και επιταχύνουν τη γήρανση.
Ύστερη γήρανση: Η τελική φάση
(83+ ετών)
Μετά τα 83, ο εγκέφαλος περνά σε μια περίοδο έντονης μείωσης της συνδεσιμότητάς του. Τα δεδομένα είναι λιγότερα λόγω μικρότερου δείγματος, αλλά όλα δείχνουν ότι η φθορά επιταχύνεται. Οι αλλαγές μοιάζουν με αυτές της πρώιμης γήρανσης — απλώς σε μεγαλύτερη ένταση.
Η δρ. Μούσλι σημειώνει ότι την εντυπωσίασε το πόσο καθαρά οι ηλικίες αυτές ταιριάζουν με τα βιολογικά και κοινωνικά ορόσημα της ζωής, όπως η εφηβεία, τα προβλήματα υγείας ή μεγάλες αλλαγές στα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας.
Τι σημαίνουν τα ευρήματα για την υγεία του εγκεφάλου;
Ο καθηγητής Ντάνκαν Αστλ σημειώνει ότι πολλές νευρολογικές και ψυχικές παθήσεις συνδέονται με τον τρόπο που αναπτύσσονται οι εγκεφαλικές συνδέσεις. Έτσι, η χαρτογράφηση των «εποχών» του εγκεφάλου βοηθά στον εντοπισμό των περιόδων μεγαλύτερης ευαλωτότητας.
Από την πλευρά της, η καθηγήτρια Τάρα Σπάιρς-Τζόουνς από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου χαρακτηρίζει τη μελέτη «πολύ ενδιαφέρουσα», σημειώνοντας ότι επιβεβαιώνει την κατανόηση που ήδη έχουμε για τη γήρανση του εγκεφάλου — με την υποσημείωση ότι οι αλλαγές αυτές δεν εμφανίζονται με την ίδια χρονική ακρίβεια σε όλους.
Ένα νέο πλαίσιο κατανόησης του ανθρώπινου εγκεφάλου
Η μελέτη του Κέιμπριτζ δεν απαντά ακόμη σε όλα τα ερωτήματα — όπως το πώς λειτουργούν οι ίδιες φάσεις σε διαφορετικούς πληθυσμούς ή πώς επηρεάζονται άνδρες και γυναίκες. Ωστόσο, προσφέρει ένα νέο, εντυπωσιακό μοντέλο για το πώς αλλάζει ο εγκέφαλος από τη γέννηση έως τα βαθιά γεράματα.
Και το πιο εντυπωσιακό εύρημα: η ενήλικη ζωή, όπως τη γνωρίζαμε, αρχίζει… στα 32.