NewsEdit Το αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία έχει προκαλέσει έναν άνευ προηγουμένου γεωπολιτικό αναβρασμό. Το Κίεβο βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα τελεσίγραφο από την Ουάσινγκτον, την ώρα που ευρωπαϊκές πρωτεύουσες εκφράζουν βαθιά ανησυχία τόσο για το περιεχόμενο της πρότασης όσο και για τον τρόπο με τον οποίο αυτή προωθείται.
Η πρόταση, που φέρεται να συντάχθηκε υπό τις οδηγίες της αμερικανικής διοίκησης Τραμπ, περιλαμβάνει μια σειρά από σοβαρές υποχωρήσεις για την ουκρανική πλευρά και την ίδια στιγμή αφήνει θολό το τοπίο για τις μακροπρόθεσμες εγγυήσεις ασφαλείας.
Το περιεχόμενο της πρότασης και οι βασικές ανησυχίες
Η πρόταση των 28 σημείων προβλέπει σαρωτικές αλλαγές στον χάρτη και στη στρατιωτική ισορροπία. Μεταξύ των πιο αμφιλεγόμενων σημείων είναι η παραχώρηση ουκρανικών εδαφών – με επίκεντρο το Ντονμπάς – και η δραστική μείωση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, με περιορισμούς στη χρήση βαρέων όπλων. Επιπλέον, η Ουκρανία θα πρέπει να δεσμευτεί ότι δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, ένα σημείο που εδώ και χρόνια προκαλεί τριβές με τη Μόσχα και αποτελεί βασικό πυλώνα της ρωσικής ρητορικής περί «ασφαλείας».
Η πρόταση προσθέτει ένα ακόμη κρίσιμο στοιχείο: δυτικές εγγυήσεις ασφαλείας, που όμως παραμένουν αόριστες και χωρίς συγκεκριμένο μηχανισμό αποτροπής. Για πολλούς ευρωπαίους ηγέτες και αναλυτές, αυτή η ασάφεια καθιστά την Ουκρανία ευάλωτη σε μελλοντικές επιθέσεις. Οι φόβοι αυτοί εντείνονται από το γεγονός ότι η Ρωσία έχει επανειλημμένα παραβιάσει προηγούμενες δεσμεύσεις της, από τις συμφωνίες του Μινσκ μέχρι πρόσφατες εκεχειρίες.
Η προθεσμία Τραμπ και η πίεση προς το Κίεβο
Η Ουάσινγκτον έχει δώσει στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι διορία μέχρι τις 27 Νοεμβρίου – ημέρα των Ευχαριστιών στις ΗΠΑ – για να απαντήσει. Η προθεσμία αυτή έχει χαρακτηριστεί από πολλούς διπλωμάτες ως «τελεσίγραφο», το οποίο αφήνει ελάχιστο περιθώριο διαπραγμάτευσης. Ανώτεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν μεταφέρει σε ουκρανική και ευρωπαϊκή πλευρά ότι το σχέδιο διαθέτει περιορισμένη δυνατότητα αναθεώρησης.
Ωστόσο, ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ, απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφων σχετικά με το αν πρόκειται για την τελική αμερικανική πρόταση, αποκρίθηκε με ένα ξεκάθαρο «όχι». Παρότι δήλωσε ότι «ο πόλεμος πρέπει να τελειώσει», απέφυγε να δώσει περαιτέρω διευκρινίσεις, αφήνοντας ακόμη πιο θολή την εικόνα των προθέσεων της αμερικανικής κυβέρνησης.
Οι ευρωπαϊκές αντιδράσεις και τα τέσσερα προβληματικά σημεία
Το σχέδιο έχει αντιμετωπιστεί με έντονη καχυποψία από ευρωπαϊκές χώρες. Η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, θεωρούν τέσσερα σημεία του σχεδίου ως «απαράδεκτα» ή «επικίνδυνα». Σε αυτά περιλαμβάνονται:
- Η παραχώρηση εδαφών μέσω εξαναγκασμού.
- Οι περιορισμοί στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις.
- Οι ασαφείς εγγυήσεις ασφαλείας.
- Η αποδυνάμωση των ευρωπαϊκών αποφάσεων για την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ και για τις κυρώσεις σε παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.
Οι ηγέτες της ΕΕ, του Καναδά και της Ιαπωνίας εξέδωσαν κοινή δήλωση, στην οποία υπογραμμίζουν ότι δεν μπορούν να αποδεχθούν επαναχάραξη συνόρων «διά της βίας». Τονίζουν επίσης ότι η αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας θα ανοίξει τον δρόμο για νέο γύρο ρωσικής επιθετικότητας.
Μακρόν: «Η Ρωσία θα επιστρέψει χωρίς μηχανισμούς αποτροπής»
Ο Εμανουέλ Μακρόν έχει αναδειχθεί σε μία από τις πιο κριτικές φωνές απέναντι στην αμερικανική πρόταση. Την χαρακτήρισε ως σχέδιο που «απαιτεί ευρύτερη διαβούλευση», καθώς αγγίζει ευρωπαϊκά ζητήματα – από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία μέχρι την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ.
Ο Γάλλος πρόεδρος προειδοποίησε ότι χωρίς ισχυρό και συγκεκριμένο μηχανισμό αποτροπής, η Ρωσία πιθανότατα θα παραβιάσει οποιαδήποτε συμφωνία και «θα επιστρέψει». Η προειδοποίηση αυτή αντανακλά τον ευρύτερο ευρωπαϊκό φόβο ότι μια βεβιασμένη συμφωνία μπορεί να οδηγήσει σε ένα εύθραυστο αποτέλεσμα, το οποίο θα εγκυμονεί νέες συγκρούσεις.
Μερτς: «Τίποτα πάνω στα κεφάλια των Ουκρανών»
Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δήλωσε κατηγορηματικά ότι «οι πόλεμοι δεν τελειώνουν από μεγάλες δυνάμεις πάνω από τα κεφάλια εκείνων που επηρεάζονται». Αναγνωρίζοντας την ανάγκη ειρήνης, υπογράμμισε ότι η Ουκρανία πρέπει να έχει λόγο και βαρύτητα σε κάθε διαπραγμάτευση. Ο Μερτς τόνισε επίσης ότι χωρίς ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας, οποιαδήποτε συμφωνία θα αποτελεί πρόσκληση για τη Μόσχα να επιχειρήσει νέα εισβολή.
Το διπλωματικό πήγαινε-έλα πριν τις συνομιλίες στη Γενεύη
Στη Γενεύη, όπου αναμένεται να πραγματοποιηθούν κρίσιμες συζητήσεις, το Κίεβο θα έχει στο πλευρό του αντιπροσωπείες από Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό αποτελεί σαφές μήνυμα ότι οι Ευρωπαίοι δεν σκοπεύουν να αφήσουν τις ΗΠΑ να διαπραγματευτούν μόνες τους ένα ζήτημα που αφορά άμεσα την ασφάλεια της ηπείρου.
Στην αμερικανική αντιπροσωπεία θα συμμετάσχουν ο υπουργός Στρατού Νταν Ντρίσκολ – ο άνθρωπος που παρουσίασε το σχέδιο στο Κίεβο – και ο υπουργός Εξωτερικών και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Μάρκο Ρούμπιο. Οι δύο αξιωματούχοι καλούνται να απαντήσουν στην ευρωπαϊκή αμφισβήτηση αλλά και στην ουκρανική δυσπιστία.
Η ουκρανική στάση και το δίλημμα του Ζελένσκι
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει ήδη παραδεχθεί ότι βρίσκεται μπροστά σε ένα δραματικό δίλημμα: να προστατεύσει την εδαφική ακεραιότητα της χώρας ή να διασφαλίσει τη συνέχιση της αμερικανικής υποστήριξης. Σε πρόσφατη δήλωσή του έκανε λόγο για κίνδυνο «να χάσουμε είτε τον εταίρο μας είτε την αξιοπρέπειά μας».
Σε νέα ανάρτησή του, ενόψει των συνομιλιών στη Γενεύη, ο Ουκρανός πρόεδρος υπογράμμισε ότι οι εκπρόσωποι της χώρας «γνωρίζουν τι πρέπει να γίνει για να αποτραπεί μια τρίτη ρωσική εισβολή». Η αναφορά αυτή θεωρήθηκε μήνυμα ότι το Κίεβο φοβάται πως χωρίς ουσιαστικές εγγυήσεις, κάθε συμφωνία κινδυνεύει να αποδειχθεί κενή περιεχομένου.
Αντιφάσεις στην Ουάσινγκτον: ποιος εκπροσωπεί τι;
Στην αμερικανική πολιτική σκηνή επικρατεί σύγχυση καθώς τρεις γερουσιαστές – Ράουντς, Κινγκ και Σαχίν – υποστηρίζουν ότι ο Ρούμπιο τους είπε πως το έγγραφο δεν αποτελεί επίσημη θέση της κυβέρνησης. Κατά δήλωσή τους, το κείμενο περιλαμβάνει «κατάλογο ρωσικών απαιτήσεων» και λειτουργεί περισσότερο ως βάση για συζήτηση παρά ως ολοκληρωμένο σχέδιο.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αντέδρασε έντονα, διαψεύδοντας τις δηλώσεις αυτές και κάνοντας λόγο για «κατάφωρα ψευδείς ισχυρισμούς». Ο ίδιος ο Ρούμπιο, σε δημόσια τοποθέτησή του, επέμεινε ότι το σχέδιο «συντάχθηκε από τις ΗΠΑ», αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι βασίζεται σε συνεισφορές τόσο ρωσικές όσο και ουκρανικές.
Η ασάφεια αυτή κάνει πολλούς αναλυτές να αναρωτιούνται κατά πόσο η Ουάσινγκτον έχει ενιαία στρατηγική ή κατά πόσο η διαρροή του εγγράφου έγινε χωρίς πλήρη συνεννόηση εντός της αμερικανικής κυβέρνησης.
Οι ευρωπαϊκοί φόβοι και η ρωσική τακτική των καθυστερήσεων
Οι ευρωπαίοι σύμμαχοι της Ουκρανίας έχουν εδώ και καιρό προειδοποιήσει ότι η Ρωσία επιδιώκει να κερδίσει χρόνο στο πεδίο της διπλωματίας, ελπίζοντας ότι με την πάροδο του χρόνου οι ουκρανικές δυνάμεις θα φθαρούν. Το πρόσφατο χτύπημα στη δυτική Ουκρανία, με πάνω από 20 αμάχους νεκρούς, ήρθε να ενισχύσει την άποψη ότι η Μόσχα δεν έχει διάθεση να επιδιώξει πραγματικά μια ειρηνική λύση.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ ήταν κατηγορηματικός: «Η Ρωσία προσποιείται ότι θέλει ειρήνη, αλλά οι πράξεις της δεν συμβαδίζουν με τα λόγια της». Η θέση αυτή αντικατοπτρίζει την ευρύτερη ευρωπαϊκή πεποίθηση ότι μια συμφωνία χωρίς την ενεργή συμμετοχή της Ευρώπης θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αστάθεια.
Η ουσία του διλήμματος: ειρήνη ή παγίδα;
Το βασικό ερώτημα που πλανάται πάνω από τις διαπραγματεύσεις είναι αν το αμερικανικό σχέδιο αποτελεί ρεαλιστική διέξοδο ή μια παγίδα που θα νομιμοποιήσει τα ρωσικά κέρδη στο έδαφος. Η παραχώρηση ουκρανικών εδαφών και η μείωση των στρατιωτικών ικανοτήτων της χώρας θα συνιστούσαν μια ιστορική αλλαγή ισορροπιών στην Ευρώπη.
Για την Ουκρανία, η συμφωνία αυτή θα μπορούσε να σημαίνει το τέλος του πολέμου, αλλά όχι απαραίτητα την αρχή μιας ασφαλούς ειρήνης. Για την Ευρώπη, θα μπορούσε να αποτελέσει προηγούμενο αποδοχής επαναχάραξης συνόρων μέσω στρατιωτικής ισχύος, υπονομεύοντας την ίδια τη βάση της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής τάξης.
Συμπέρασμα: μια κρίσιμη εβδομάδα για το μέλλον της Ουκρανίας και της Ευρώπης
Οι συνομιλίες στη Γενεύη μπορεί να αποδειχθούν καθοριστικές. Με τις ΗΠΑ να πιέζουν για λύση, την Ευρώπη να ζητά αναθεώρηση και την Ουκρανία να βρίσκεται ανάμεσα σε δύο όχθες, το αποτέλεσμα κάθε άλλο παρά δεδομένο είναι.
Το σχέδιο των 28 σημείων έχει ανοίξει μια συζήτηση που υπερβαίνει τα σύνορα της Ουκρανίας. Αφορά το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας, τη σχέση ΗΠΑ – Ευρώπης, τη νέα στρατηγική της Ρωσίας και το πόσο μακριά είναι διατεθειμένη να φτάσει η διεθνής κοινότητα για να αποτρέψει έναν πόλεμο φθοράς από το να γίνει νέο παγκόσμιο ρήγμα.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι επόμενες ημέρες θα διαμορφώσουν όχι μόνο την πορεία του πολέμου, αλλά και τη γεωπολιτική αρχιτεκτονική της επόμενης δεκαετίας.