NewsEdit Κανένα τμήμα των ωκεανών δεν έχει πλέον γλιτώσει από την τριπλή πλανητική κρίση που συνιστούν η κλιματική αλλαγή, η απώλεια βιοποικιλότητας και η ρύπανση.
Τα στοιχεία αυτά επισημαίνει σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Πιερ Μπαουρέλ, γενικός διευθυντής του Mercator Ocean International, ενός οργανισμού που συντονίζει παγκόσμιες προσπάθειες για την παρακολούθηση των ωκεανών και τη δημιουργία προβλέψεων σε πραγματικό χρόνο μέσω προηγμένων ψηφιακών εργαλείων. Ο κ. Μπαουρέλ ηγείται της πρωτοβουλίας European Digital Twin of the Ocean, μιας πλατφόρμας που ψηφιοποιεί κάθε λεπτομέρεια των ωκεανών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και προσφέρει δυνατότητες προσομοίωσης και πρόβλεψης.
Η επιστημονική κοινότητα παρατηρεί ιδιαίτερα επείγουσες προκλήσεις στα ύδατα της ΕΕ, με τη Μεσόγειο να αναδεικνύεται σε ένα από τα πιο ανησυχητικά hotspots του πλανήτη. Τον Ιούνιο του 2025 η λεκάνη της Μεσογείου κατέγραψε θερμοκρασίες επιφάνειας που έφτασαν τους 30 βαθμούς Κελσίου, σχεδόν 5 βαθμούς πάνω από το κανονικό, ενώ το 62% της επιφάνειας επηρεάστηκε από ισχυρούς ή ακραίους θαλάσσιους καύσωνες, το υψηλότερο ποσοστό που έχει παρατηρηθεί ποτέ. Η επιστήμη, όπως τονίζει ο κ. Μπαουρέλ, αφήνει τον ωκεανό να μιλήσει για τον εαυτό του μέσω διάφανων και αξιόπιστων στοιχείων, αξιοποιώντας και τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης για την παρακολούθηση των αλλαγών.
Η Ελλάδα αποτελεί βασικό εταίρο στη διεθνή προσπάθεια, καθώς η ελληνική επιστημονική κοινότητα ξεχωρίζει στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και στη δημιουργία προηγμένων μοντέλων ωκεανογραφίας. Η συνεργασία αυτή ενισχύεται μέσα από θεσμικά και ερευνητικά ιδρύματα όπως το ΕΛΚΕΘΕ και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ η χώρα συμμετέχει ενεργά στη μετατροπή του Mercator Ocean International σε διακυβερνητικό οργανισμό, που θα ηγηθεί της παγκόσμιας ανάπτυξης ψηφιακών υπηρεσιών για τους ωκεανούς.
Η Τριπλή Πλανητική Κρίση και οι Επιπτώσεις της
Το Mercator Ocean συντονίζει την έκθεση για την Κατάσταση των Ωκεανών του Copernicus, που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2024, με τη συμμετοχή πάνω από 100 ειδικών από όλο τον κόσμο. Οι ωκεανοί βρίσκονται υπό άνευ προηγουμένου πίεση, καθώς απορροφούν περίπου το 90% της υπερβολικής θερμότητας που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το 2024 η μέση παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας έφτασε το ρεκόρ των 21 βαθμών Κελσίου, ενώ ορισμένοι θαλάσσιοι καύσωνες διήρκησαν για πάνω από 300 ημέρες.
Η θέρμανση των ωκεανών έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2005 και το 2023, το 22% της επιφάνειας των ωκεανών παγκοσμίως βίωσε τουλάχιστον ένα σοβαρό ή ακραίο θαλάσσιο κύμα καύσωνα. Αυτά τα φαινόμενα προκαλούν μαζική θνησιμότητα κοραλλιών, δασών φυκιών και θαλάσσιων λιβαδιών, ενώ μεταβάλλουν την κατανομή των ψαριών και επιταχύνουν την εξάπλωση εισβάλλοντων ειδών. Στα ύδατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρατηρούνται έντονοι θαλάσσιοι καύσωνες στη Μεσόγειο, ραγδαία εξάπλωση εισβάλλοντων ειδών όπως το γαλάζιο καβούρι του Ατλαντικού και οξίνιση που επηρεάζει άμεσα την υδατοκαλλιέργεια και τη βιοποικιλότητα.
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας κατά περίπου 228 χιλιοστά από το 1901 προκαλεί αύξηση πλημμυρών, διάβρωση και εισροή αλμυρού νερού σε δέλτα και παράκτιες πόλεις χαμηλού υψομέτρου. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν την επισιτιστική ασφάλεια, τα λιμάνια, τις υποδομές, τον τουρισμό και την πολιτιστική ταυτότητα των παράκτιων κοινοτήτων, καθιστώντας επιτακτική την αξιοποίηση επιστημονικών δεδομένων για λήψη αποφάσεων.
Περιοχές Υψηλού Κινδύνου και Ακραία Φαινόμενα
Κανένα τμήμα των ωκεανών δεν έχει μείνει ανεπηρέαστο από την τριπλή κρίση. Η Μεσόγειος θερμαίνεται ταχύτερα από τους παγκόσμιους ωκεανούς, ενώ οι πολικές περιοχές αντιμετωπίζουν δραματική απώλεια πάγων. Ο πάγος της Αρκτικής μειώνεται κατά 4% ανά δεκαετία από το 1979 και το 2023 η Ανταρκτική κατέγραψε το χαμηλότερο επίπεδο πάγου στην ιστορία. Οι ημι-κλειστές θάλασσες, όπως η Βαλτική, αντιμετωπίζουν έντονα φαινόμενα ευτροφισμού και έλλειψης οξυγόνου, προκαλώντας οικολογικό στρες. Οι χαμηλές παράκτιες περιοχές και τα μικρά νησιωτικά κράτη υφίστανται εντονότερες πλημμύρες και διάβρωση.
Οι ακραίες καιρικές συνθήκες συνδέονται άμεσα με τις μεταβολές στον ωκεανό. Τα βελτιωμένα δίκτυα παρατήρησης και τα μοντέλα πρόβλεψης επιτρέπουν την ανίχνευση ακραίων φαινομένων με μεγαλύτερη ακρίβεια. Το 1/5 των παγκόσμιων ωκεανών έχει βιώσει σοβαρούς ή ακραίους θαλάσσιους καύσωνες, ενώ παρατηρούνται ακραία κύματα άνω των 7 μέτρων, όπως στο λιμάνι της Μελίγια το 2022. Η υπηρεσία Copernicus Marine Service επιτρέπει την πρόβλεψη καταιγίδων, καυσώνων και υψηλών κυμάτων ημέρες έως εβδομάδες νωρίτερα, υποστηρίζοντας κρίσιμες ειδοποιήσεις και πολιτικές πρόληψης.
Η Ψηφιοποίηση των Ωκεανών και η Τεχνητή Νοημοσύνη
Το European Digital Twin of the Ocean παρέχει διαδραστικά εργαλεία για την παρακολούθηση και πρόβλεψη των ωκεανών. Στη Μεσόγειο, η πλατφόρμα παρατηρεί τάσεις θέρμανσης, επαναλαμβανόμενα κύματα καύσωνα και μεταβολές στη βιογεωχημεία, όπως η ασυνήθιστη άνθιση φυτοπλαγκτού νοτιοανατολικά της Κρήτης το 2022. Το Digital Twin επιτρέπει στους χρήστες να οπτικοποιούν μελλοντικούς καύσωνες, να αξιολογούν σενάρια παράκτιων πλημμυρών και να παρακολουθούν την κατανομή ειδών και την αλιεία.
Η τεχνητή νοημοσύνη ενισχύει την ικανότητα του Mercator Ocean να δημιουργεί προσομοιώσεις και προβλέψεις για τη διαχείριση κινδύνων και την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Ο στόχος είναι η μετατροπή επιστημονικών δεδομένων σε αξιοποιήσιμες πληροφορίες για υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, επιχειρήσεις και κοινωνία.
Η Συμβολή της Ελλάδας στην Παγκόσμια Ωκεανογραφία
Η Ελλάδα υπήρξε πρωτοπόρα στην ανάπτυξη ψηφιακής ωκεανογραφίας και τεχνητής νοημοσύνης, συμμετέχοντας ενεργά στη δημιουργία και εφαρμογή μοντέλων παρακολούθησης. Το ελληνικό κοινοβούλιο φιλοξένησε ειδική συνεδρίαση για τη μετατροπή του Mercator Ocean σε διακυβερνητικό οργανισμό, υπογραμμίζοντας τη στρατηγική σημασία για τη διαχείριση υδάτων, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τις θαλάσσιες μεταφορές. Η ελληνική επιστημονική κοινότητα, μέσω συνεργασιών με το ΕΛΚΕΘΕ και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, συμβάλλει στην ανάπτυξη εργαλείων για τη βιώσιμη διαχείριση των ωκεανών και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Η συμμετοχή της Ελλάδας ενισχύει τη συλλογική ικανότητα της Ευρώπης να παρέχει αξιόπιστες ψηφιακές πληροφορίες για τους ωκεανούς και να υποστηρίζει πολιτικές για τη γαλάζια οικονομία και την προστασία του κλίματος. Η τεχνητή νοημοσύνη, σε συνδυασμό με την πλατφόρμα Digital Twin, καθιστά δυνατή τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων και την προσαρμογή σε φαινόμενα όπως θαλάσσιοι καύσωνες, ακραία κύματα και αλλαγές στην κατανομή ειδών.
Εργαλεία Διαχείρισης και Προβλέψεις
Το Mercator Ocean International επικεντρώνεται στην ενίσχυση των ικανοτήτων της Ευρώπης για παρακολούθηση και διαχείριση των ωκεανών. Η υπηρεσία Copernicus Marine Service επεκτείνεται ώστε να περιλαμβάνει παρακολούθηση θαλάσσιων οικοσυστημάτων και βιογεωχημικών παραμέτρων, παρέχοντας μια πλήρη εικόνα της κατάστασης των ωκεανών. Η ενσωμάτωση της πλατφόρμας Digital Twin Ocean επιτρέπει την προσομοίωση σεναρίων και τη λήψη αποφάσεων σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, τη διατήρηση και την ασφάλεια στη θάλασσα.
Η τεχνητή νοημοσύνη υποστηρίζει την ανάπτυξη εργαλείων εφαρμογής που είναι πιο ισχυρά, προσιτά και σχετιζόμενα με τις ανάγκες των χρηστών. Η Ελλάδα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην παροχή τεχνογνωσίας και στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη βιώσιμη διαχείριση των ωκεανών και την ανάπτυξη της μπλε οικονομίας.
Η κατάσταση των ωκεανών αποτελεί κρίσιμη προτεραιότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η τριπλή πλανητική κρίση που συνιστούν η κλιματική αλλαγή, η απώλεια βιοποικιλότητας και η ρύπανση απαιτεί συντονισμένες ενέργειες από επιστήμονες, κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Η τεχνολογία, η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρουν νέα εργαλεία για την παρακολούθηση, την πρόβλεψη και τη διαχείριση των ωκεανών. Η συμμετοχή της Ελλάδας ενισχύει τη συλλογική ικανότητα της Ευρώπης να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις αυτές, διασφαλίζοντας την προστασία των ωκεανών και την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών για την μπλε οικονομία και το κλίμα.
Η συνδυασμένη προσέγγιση της επιστήμης, της τεχνολογίας και της διεθνούς συνεργασίας αναδεικνύει τον δρόμο για την προστασία των ωκεανών και την προσαρμογή στις αλλαγές που ήδη συντελούνται. Το παράδειγμα του Mercator Ocean International και της Ελλάδας αποτελεί πρότυπο για το πώς η γνώση και η καινοτομία μπορούν να μετατραπούν σε πρακτικές λύσεις για ένα βιώσιμο μέλλον για τους ωκεανούς και τις παράκτιες κοινωνίες.