NewsEdit Πενήντα δύο χρόνια συμπληρώνονται από εκείνο το ξημέρωμα της 17ης Νοεμβρίου 1973, όταν το άρμα μάχης που στεκόταν στην Πατησίων κινήθηκε με ορμή προς τη σιδερένια πύλη του Πολυτεχνείου, γκρεμίζοντας την είσοδο και παρασύροντας τους φοιτητές που στέκονταν πίσω της. Η εικόνα του τανκ που γονατίζει τη μνήμη της αντίστασης έχει αναχθεί σε ένα από τα πιο ισχυρά σύμβολα του αγώνα για Ελευθερία.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου, που ξεκίνησε με λίγες εκατοντάδες νέους αλλά εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες συλλογικές πράξεις αντίστασης στη Δικτατορία, συνδέθηκε άρρηκτα με την πτώση του καθεστώτος λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1974. Σήμερα, μισό αιώνα μετά, ο απόηχος εκείνης της νύχτας εξακολουθεί να καθορίζει την πολιτική και κοινωνική αυτοσυνειδησία της χώρας.
Από τις εκλογές του 1974 στη συγκλονιστική πορεία του 1975
Η πρώτη επέτειος, εκείνη του 1974, συνέπεσε με τις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου, και οι επίσημες εκδηλώσεις μνήμης μετατέθηκαν μία εβδομάδα αργότερα. Παρ’ όλα αυτά, η πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία τότε έστειλε το μήνυμα ότι η κοινωνία δεν ήταν διατεθειμένη να αφήσει τη μνήμη της αντίστασης να ξεθωριάσει.
Το 1975 όμως, δύο χρόνια μετά την εξέγερση, η κατάσταση ήταν διαφορετική. Η πορεία πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά ανήμερα της επετείου και απέκτησε έναν χαρακτήρα σχεδόν ιδρυτικό για την Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία. Στην κεφαλή βρισκόταν για πρώτη φορά η «αιματοβαμμένη σημαία», η πιο αναγνωρίσιμη υλική μαρτυρία των γεγονότων του Νοέμβρη.
Για τον υποψήφιο διδάκτορα Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Βαγγέλη Ζιώγα, η πορεία του 1975 αποτελεί «κατεξοχήν παράδειγμα της συμβολής των φοιτητών και ειδικότερα της ΕΦΕΕ στην εμπέδωση της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας». Όπως εξηγεί, η μαζική συμμετοχή έδειξε ότι ο ενθουσιασμός του 1974 δεν ήταν μια στιγμιαία έκρηξη, αλλά η απαρχή μιας νέας πολιτικής κουλτούρας όπου η νεολαία είχε κεντρικό ρόλο.
Η ΕΦΕΕ και ο ρόλος του φοιτητικού κινήματος
Μετά τη Δικτατορία, το φοιτητικό κίνημα βγήκε από την παρανομία με αυξημένο κύρος. Οι φοιτητές είχαν υπάρξει στην πρώτη γραμμή της αντίστασης και αυτό τους προσέδωσε μια αξιοπιστία που λίγοι κοινωνικοί φορείς διέθεταν εκείνη την εποχή. Το 1975, με το πρώτο Εθνικό Φοιτητικό Συμβούλιο και την εκλογή του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΦΕΕ – με πρόεδρο τον Γιώργο Σταματάκη – εγκαθιδρύθηκε επίσημα μια νέα συλλογική έκφραση της νεολαίας.
Η ΕΦΕΕ ανέλαβε τότε κρίσιμο ρόλο: όχι μόνο στη συνδικαλιστική ανασυγκρότηση, αλλά και στον ευρύτερο δημόσιο διάλογο. Οι φοιτητές παρενέβαιναν σε ζητήματα που ξεπερνούσαν τα όρια των πανεπιστημίων: αποχουντοποίηση, Κυπριακό, ελληνοτουρκικές σχέσεις, θέση της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, ενδεχόμενη ένταξη στην ΕΟΚ.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η οργάνωση της πορείας του 1975 αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη «δοκιμασία» για τη νέα ΕΦΕΕ – και αποδείχθηκε μια από τις μεγαλύτερες δημόσιες κινητοποιήσεις της μεταπολίτευσης. Οι εκτιμήσεις για τη συμμετοχή κυμαίνονταν από εκατοντάδες χιλιάδες έως ένα εκατομμύριο, ενώ η ίδια η αμερικανική πρεσβεία μιλούσε για περίπου 350.000 διαδηλωτές.
Την εικόνα της πορείας σημάδεψε η δυναμική παρουσία των φοιτητικών νεολαιών: της ΚΝΕ, της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ, του «Ρήγα Φεραίου» και της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Τα σύντομα συνθήματα, η πειθαρχία των μπλοκ και η παρουσία της ματωμένης σημαίας στην κεφαλή επισφράγισαν τον σύνδεσμο μνήμης και παρόντος που χαρακτήριζε εκείνη τη γενιά.
Η συμβολική δύναμη της ματωμένης σημαίας
Η εμφάνιση της σημαίας στην πορεία του 1975 δεν ήταν απλώς μια αναφορά στο παρελθόν, αλλά μια πράξη που διαμόρφωσε τη συλλογική μνήμη των επόμενων δεκαετιών. Όπως σημειώνει ο Ζιώγας, η επιλογή να τη μεταφέρουν κορυφαία στελέχη του φοιτητικού κινήματος τόνιζε τον οργανικό δεσμό ανάμεσα στους «πρωταγωνιστές» της αντίστασης του 1973 και στη νεολαία που διαμόρφωνε τότε τη νέα πολιτική πραγματικότητα.
Παρά τις πολιτικές διαμάχες που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια γύρω από το νόημα και τη χρήση του συμβόλου, η σημαία παρέμεινε ένας πυρήνας ιστορικής μνήμης. Ο τρόπος που ενσωματώθηκε κάθε χρόνο στην πορεία της 17ης Νοεμβρίου συνέβαλε στην καθιέρωση μιας τελετουργίας με βαθιές συναισθηματικές αναφορές.
Το σήμερα: Μια πόλη-φρούριο για τον εορτασμό της 52ης επετείου
Το ιστορικό βάθος της επετείου αντανακλάται και στα μέτρα που λαμβάνονται κάθε χρόνο για την πορεία. Η Αθήνα σήμερα θυμίζει φρούριο: περίπου 5.500 αστυνομικοί βρίσκονται επί ποδός από νωρίς το πρωί σε σημεία-κλειδιά όπως το Πολυτεχνείο, οι πρεσβείες των ΗΠΑ και του Ισραήλ, τα Εξάρχεια και μεγάλα δημόσια κτίρια.
Περιπολίες της ΔΙΑΣ, της ΔΡΑΣΗ, των ΜΑΤ και της ΟΠΚΕ, έλεγχοι από στελέχη της Αντιτρομοκρατικής και της ΕΥΠ, καθώς και αυξημένη επιτήρηση από drones και ελικόπτερα συνθέτουν το ψηφιδωτό ασφαλείας. Στην «πρώτη γραμμή» βρίσκονται επίσης οι «Αίαντες», τα θωρακισμένα οχήματα εκτόξευσης νερού που προορίζονται για την άμεση αντιμετώπιση επεισοδίων.
Παράλληλα, η Τροχαία υλοποιεί εκτεταμένες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, με σταθμούς του μετρό – Σύνταγμα, Ευαγγελισμός, Μέγαρο Μουσικής, Πανεπιστήμιο και Ομόνοια – να κλείνουν στις 14:00. Το κέντρο της πόλης αναπροσαρμόζει τους ρυθμούς του καθώς λεωφορειακές γραμμές τροποποιούνται και δρόμοι κλείνουν σταδιακά ανάλογα με τις ανάγκες της ΕΛ.ΑΣ.
Οι προσυγκεντρώσεις και το πρόγραμμα των διαδηλώσεων
Από το μεσημέρι ξεκινούν οι προσυγκεντρώσεις. Οι Φοιτητικοί Σύλλογοι της Αθήνας καλούν στις 16:30 στα Προπύλαια. Το Μέτωπο Αγώνα Σπουδαστών απευθύνει αντίστοιχο κάλεσμα την ίδια ώρα. Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ συγκεντρώνονται στις 17:00 στη Σταδίου και Γεωργίου Σταύρου, ενώ οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς καλούν νωρίτερα, στις 15:00, στην Κλαυθμώνος.
Σωματεία, όπως η ΑΔΕΔΥ, η ΟΓΕ και η ΕΕΔΥΕ, απευθύνουν επίσης κάλεσμα μαζικής συμμετοχής στη μεγάλη αντιιμπεριαλιστική πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία. Η καθιερωμένη τελετουργία – κατάθεση λουλουδιών, μεταφορά της σημαίας, πορεία – οργανώνεται με τρόπο που επιδιώκει να τιμήσει την ιστορικότητα της ημέρας αλλά και να διαφυλάξει τη δημόσια ασφάλεια.
Αντίστοιχες κινητοποιήσεις και στη Θεσσαλονίκη
Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται κι εκείνη σε αντίστοιχο κλίμα. Στις 18:00 το απόγευμα ξεκινά η πορεία από την Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ προς το κέντρο της πόλης, ενώ ισχύουν κυκλοφοριακές ρυθμίσεις σε βασικούς δρόμους και λεωφορειακές γραμμές. Η παρουσία φοιτητών και νεολαιίστικων συλλογικοτήτων αναμένεται για ακόμη μια χρονιά ιδιαίτερα μαζική.
Μια επέτειος που δεν παύει να είναι επίκαιρη
Πενήντα δύο χρόνια μετά, η εξέγερση του Πολυτεχνείου εξακολουθεί να είναι σημείο αναφοράς: για κάποιους ως μνήμη θυσίας και δημοκρατικού αγώνα, για άλλους ως σύμβολο που αναζητά νέο νόημα μέσα σε μια εποχή όπου οι απειλές για τη δημοκρατία παίρνουν συχνά απρόβλεπτες μορφές.
Η πορεία του 1975 υπενθύμισε τότε ότι η κοινωνία δεν ξέχασε. Οι σημερινοί εορτασμοί θυμίζουν ότι η μνήμη δεν είναι ποτέ αυτονόητη. Χρειάζεται να προστατεύεται, να επαναδιεκδικείται και να συνδέεται με το παρόν.
Σε μια περίοδο όπου ο δημόσιος διάλογος συχνά πολώνεται και η πολιτική συμμετοχή δοκιμάζεται, η επέτειος της 17ης Νοεμβρίου λειτουργεί τόσο ως υπενθύμιση όσο και ως προειδοποίηση: οι δημοκρατίες δεν κινδυνεύουν μόνο από τανκς ή στρατιωτικές επεμβάσεις, αλλά και από την αδιαφορία, την παραπληροφόρηση, την υποβάθμιση της ιστορικής μνήμης.
Η Αθήνα, σήμερα περικυκλωμένη από μπλόκα, drones και χιλιάδες αστυνομικούς, μετατρέπεται σε ένα σκηνικό όπου η ιστορία συναντά τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι πόσο βαθιά και ουσιαστικά έχει ενσωματωθεί το μήνυμα του Πολυτεχνείου στη συλλογική αυτοσυνειδησία της χώρας.
Και, κυρίως, αν είμαστε διατεθειμένοι να το υπερασπιστούμε ξανά, όταν και αν χρειαστεί.