NewsEdit Νέοι κανόνες για τις διαθήκες, τις αποποιήσεις, τη νόμιμη μοίρα, τους συζύγους και τους συντρόφους – Τι σημαίνει για κάθε πολίτη η «επανάσταση» στο δίκαιο της κληρονομιάς;
Γιατί αλλάζει τώρα το κληρονομικό δίκαιο;
Ύστερα από οκτώ δεκαετίες στασιμότητας, το υπουργείο Δικαιοσύνης προχωρά σε μια ριζική αναθεώρηση του κληρονομικού δικαίου, με στόχο να το φέρει στη σύγχρονη πραγματικότητα. Οι αλλαγές που εισηγήθηκε η νομοπαρασκευαστική επιτροπή, υπό τον καθηγητή και ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη, επιχειρούν να απαντήσουν σε ένα πρόβλημα που έχει λάβει μαζικές διαστάσεις: τις χιλιάδες αποποιήσεις κληρονομιών και την απαξίωση περιουσιών που μένουν αναξιοποίητες ή «ρημάζουν» από διαφωνίες και νομικά αδιέξοδα.
Ο νέος νόμος, που ολοκληρώθηκε την Παρασκευή και αναμένεται να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση εντός Νοεμβρίου, αλλάζει σχεδόν κάθε πτυχή του πλαισίου που διέπει τις κληρονομιές στην Ελλάδα — από τις διαθήκες και τις νόμιμες μοίρες, έως τα δικαιώματα των συζύγων και των συντρόφων.
Τι είναι οι «κληρονομικές συμβάσεις» και γιατί αποτελούν επανάσταση
Η σημαντικότερη καινοτομία του νέου πλαισίου είναι η εισαγωγή κληρονομικών συμβάσεων – ενός θεσμού που εφαρμόζεται ήδη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Για πρώτη φορά, ένας πολίτης θα μπορεί, όσο ζει, να συνάπτει συμβόλαιο με τους μελλοντικούς του κληρονόμους, καθορίζοντας ρητά πώς θα διανεμηθεί η περιουσία του.
Μέχρι σήμερα, οι επιλογές περιορίζονταν σε γονική παροχή ή διαθήκη· αν δεν υπήρχε τίποτα από αυτά, η κληρονομιά γινόταν με βάση τη νόμιμη μοίρα, δηλαδή το υποχρεωτικό ποσοστό που αναγνωρίζει ο νόμος σε κάθε παιδί, σύζυγο ή συγγενή. Με τη νέα ρύθμιση, αυτό αλλάζει ριζικά: οι συμβαλλόμενοι μπορούν να συμφωνήσουν ελεύθερα τη διανομή της περιουσίας, χωρίς να δεσμεύονται από τη νόμιμη μοίρα.
Παράδειγμα: Ένας γονιός μπορεί να υπογράψει με τα παιδιά του σύμβαση που να προβλέπει ότι το ένα θα πάρει την οικογενειακή επιχείρηση και το άλλο ακίνητα ή μετρητά. Η συμφωνία αυτή θα έχει νομική ισχύ και δεν θα μπορεί να αμφισβητηθεί με βάση τη σημερινή έννοια της «ισότητας» των κληρονόμων.
Οι συμβάσεις αυτές θα μπορούν να ανακαλούνται, εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος, όπως συμβαίνει σήμερα με τις δωρεές.
Τέλος στα «αδελφομοίρια» – Πώς «σπάει» το εξ αδιαιρέτου
Μία από τις πιο σημαντικές παθογένειες του ελληνικού κληρονομικού συστήματος είναι τα λεγόμενα «εξ αδιαιρέτου» ή «αδελφομοίρια». Πρόκειται για περιουσίες που καταλήγουν να ανήκουν σε πολλούς συγκληρονόμους, οι οποίοι συχνά δεν μπορούν να συμφωνήσουν για την αξιοποίησή τους, με αποτέλεσμα τα ακίνητα να μένουν ανενεργά ή να απαξιώνονται.
Το νέο πλαίσιο βάζει τέλος σε αυτή τη λογική. Αντί να μοιράζεται ένα ακίνητο σε ποσοστά συγκυριότητας, ένας από τους κληρονόμους θα το λαμβάνει ολόκληρο, ενώ οι υπόλοιποι θα αποζημιώνονται σε χρήμα ή με άλλο περιουσιακό στοιχείο.
Παράδειγμα: Αν ένας γονιός αφήσει σε ένα παιδί το σπίτι, το άλλο παιδί δεν θα μπαίνει πλέον «συνιδιοκτήτης» με βάση τη νόμιμη μοίρα, αλλά θα αποζημιώνεται ανάλογα. Έτσι, αποφεύγεται η κατατεμαχισμένη ιδιοκτησία και διασώζεται η λειτουργικότητα των ακινήτων.
Τι αλλάζει για συζύγους και παιδιά
Το νέο δίκαιο επαναπροσδιορίζει και τα ποσοστά κληρονομιάς μεταξύ συζύγων και παιδιών.
- Όταν υπάρχει ένα παιδί, ο επιζών σύζυγος θα κληρονομεί το 33% της περιουσίας (από 25% σήμερα).
- Αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα παιδιά, διατηρείται το ισχύον πλαίσιο: 25% στον επιζώντα γονέα και 75% στα παιδιά.
Η αλλαγή αυτή αποσκοπεί στο να ενισχύσει τη θέση του συζύγου που μένει πίσω, ειδικά σε περιπτώσεις μονογονεϊκών οικογενειών.
Τι προβλέπεται για συντρόφους χωρίς γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης
Μία ακόμη καινοτόμος ρύθμιση αφορά τα ζευγάρια που ζουν μαζί χωρίς να έχουν παντρευτεί ή συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Ο επιζών σύντροφος θα έχει πλέον δικαίωμα παραμονής στην κοινή κατοικία για τουλάχιστον τρία χρόνια, εκτός αν συμφωνηθεί μεγαλύτερο διάστημα από τους κληρονόμους.
Επιπλέον, αν δεν υπάρχουν παιδιά ή συγγενείς, ο/η σύντροφος θα μπορεί να κληρονομεί ολόκληρη την περιουσία, αποτρέποντας το Δημόσιο από το να καταστεί δικαιούχος — μια συνηθισμένη περίπτωση έως σήμερα, που έχει οδηγήσει σε χιλιάδες «ορφανές» και εγκαταλελειμμένες περιουσίες.
Πώς αλλάζει η διαχείριση των αποποιήσεων κληρονομιάς
Το νέο πλαίσιο επιχειρεί να ανακόψει το κύμα αποποιήσεων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, καθώς πολλοί πολίτες αρνούνται να κληρονομήσουν περιουσίες βαρύτατα χρεωμένες.
Πλέον, οι κληρονόμοι θα μπορούν να αποδεχθούν την κληρονομιά χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν δική τους περιουσία: θα ευθύνονται για τα χρέη του εκλιπόντος μόνο μέχρι την αξία της κληρονομιάς. Οι δανειστές θα ικανοποιούνται αποκλειστικά από την κληρονομιαία περιουσία μέσω δικαστικής εκκαθάρισης, αντίστοιχης με διαδικασία πλειστηριασμού.
Η ρύθμιση αυτή θεωρείται κομβική, καθώς αίρει τον φόβο που οδηγούσε χιλιάδες πολίτες να αρνούνται κάθε χρόνο τις κληρονομιές τους.
Οι νέοι κανόνες για τις διαθήκες – Φρένο στις πλαστές
Οι ιδιόχειρες διαθήκες παραμένουν νόμιμες, αλλά εισάγονται αυστηρότερες προϋποθέσεις για την εγκυρότητά τους, προκειμένου να περιοριστούν τα φαινόμενα πλαστότητας.
Εφεξής, όταν μια διαθήκη εντοπίζεται σε σπίτι ή γραφείο του θανόντος, θα πρέπει υποχρεωτικά να ελεγχθεί για γνησιότητα – μέσω μαρτύρων ή πραγματογνωμοσύνης – από συμβολαιογράφο, και όχι από το δικαστήριο, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα.
Ο έλεγχος αυτός θα αφορά κυρίως διαθήκες που αφορούν μη άμεσους συγγενείς, προκειμένου να αποτραπούν περιπτώσεις αλλοίωσης ή πλαστογράφησης.
Νέες επιλογές για αξιοποίηση περιουσίας όσο ζει ο ιδιοκτήτης
Ο νέος νόμος προβλέπει και πιο ευέλικτες επιλογές διαχείρισης για τους πολίτες. Θα δίνεται η δυνατότητα κάποιος να πουλήσει το σπίτι του ή το εξοχικό του, να λάβει το τίμημα, αλλά να συμφωνήσει να παραμείνει ως ενοικιαστής για όσο διάστημα ζει. Έτσι, εξασφαλίζεται ρευστότητα χωρίς την ανάγκη μετακόμισης ή αλλαγής τρόπου ζωής.
Και για όσους φροντίζουν ηλικιωμένους
Μια ακόμη ενδιαφέρουσα διάταξη δίνει τη δυνατότητα να κληρονομούν και άτομα που φρόντισαν τον διαθέτη σε προχωρημένη ηλικία, αναγνωρίζοντας έτσι μια πραγματική σχέση φροντίδας και όχι απλώς συγγένειας ή τύπων.
Προς ένα «δίκαιο της λογικής»
Το νέο κληρονομικό δίκαιο φιλοδοξεί να αντικαταστήσει την τυπική ισότητα με ουσιαστική δικαιοσύνη. Στόχος του είναι να μειώσει τις συγκρούσεις, να αποτρέψει την απαξίωση περιουσιών και να προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα λογικών και δίκαιων ρυθμίσεων όσο βρίσκονται εν ζωή.
Αν εγκριθεί, το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης θα αποτελέσει την πιο εκτεταμένη μεταρρύθμιση του ιδιωτικού δικαίου από τη δεκαετία του 1940 – μια τομή που, όπως σημειώνουν νομικοί κύκλοι, «φέρνει την Ελλάδα στον 21ο αιώνα του κληρονομικού δικαίου».