NewsEdit Η εποχή του ανυποψίαστου καταναλωτή πλησιάζει στο τέλος της. Η τεχνητή νοημοσύνη, αντί να απειλεί, αποκαλύπτει και προστατεύει. Και αυτό μπορεί να αποδειχθεί η πιο ουσιαστική επανάσταση της σύγχρονης οικονομίας.
Ο ψηφιακός «σύμβουλος» που δεν ξεγελιέται
Πολλοί βλέπουν την Τεχνητή Νοημοσύνη ως απειλή. Όμως, για όσους μαθαίνουν να τη χρησιμοποιούν σωστά, αποδεικνύεται ένα εργαλείο που εξοικονομεί χρόνο, χρήμα και λάθη. Ο Economist επισημαίνει ότι η AI μπορεί να λειτουργήσει ως προσωπικός σύμβουλος απέναντι στις παγίδες της αγοράς.
Πριν υπογράψει κάποιος συμβόλαιο για καινούριο αυτοκίνητο, μπορεί να ανεβάσει τη φωτογραφία του εγγράφου στο ChatGPT και να εντοπίσει τα «ψιλά γράμματα». Αν στάζει η βρύση, ένα chatbot μπορεί να εντοπίσει το πρόβλημα φθηνότερα από έναν υδραυλικό. Ακόμη και οι γονείς ενός ανήσυχου μωρού μπορούν να πάρουν βασικές απαντήσεις μέσα σε δευτερόλεπτα.
Η επανάσταση, επομένως, δεν είναι τεχνολογικά «απειλητική» αλλά κοινωνικά εξισορροπητική. Για πρώτη φορά, η γνώση παύει να αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των μεσαζόντων και των πωλητών. Η AI διαβρώνει σταδιακά μία από τις πιο βαθιές στρεβλώσεις του καπιταλισμού: το πληροφοριακό πλεονέκτημα των λίγων εις βάρος των πολλών.
Από τις «σαθρές» αγορές του Akerlof στα διαφανή data
Οι ανισορροπίες πληροφόρησης είναι τόσο παλιές όσο και οι ίδιες οι αγορές. Στη μεσαιωνική Αγγλία, οι έμποροι «πειραγμένων» ζυγαριών και οι ταβερνιάρηδες που αλάτιζαν τις μπίρες για να αυξήσουν τη δίψα ενσάρκωναν το ίδιο φαινόμενο: ο πωλητής ήξερε πάντα περισσότερα από τον αγοραστή.
Το 1970, ο νομπελίστας George Akerlof το περιέγραψε επιστημονικά στο περίφημο άρθρο του “The Market for Lemons”: όταν ο αγοραστής δεν μπορεί να ξεχωρίσει το καλό προϊόν από το κακό, επιλέγει τελικά το χειρότερο – και η αγορά υποβαθμίζεται συνολικά.
Το διαδίκτυο άμβλυνε αυτές τις στρεβλώσεις. Οι υπηρεσίες Carfax αποκάλυψαν το ιστορικό των μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, το Uber και το Lyft εμπόδισαν τις υπερχρεώσεις των ταξιτζήδων, το Tripadvisor καθοδήγησε τους τουρίστες μακριά από τις παγίδες.
Κι όμως, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Economist, το ένα τέταρτο των καταναλωτικών δαπανών στις ΗΠΑ εξακολουθεί να κατευθύνεται σε προϊόντα και υπηρεσίες όπου οι καταναλωτές δεν γνωρίζουν αρκετά – από γιατρούς και εργολάβους έως δικηγόρους και χρηματοπιστωτικούς συμβούλους.
Το κόστος της άγνοιας
Η άγνοια πληρώνεται ακριβά. Μελέτη του Stanford υπολογίζει ότι οι δανειολήπτες στεγαστικών χάνουν πάνω από 1.000 δολάρια επειδή δεν συγκρίνουν όρους. Στην ιατρική, το Journal of the American Medical Association υπολογίζει σπατάλη 100 δισ. δολαρίων ετησίως σε περιττές θεραπείες.
Ακόμη και στη Βρετανία, το 2024, κρατική έρευνα έδειξε ότι το 2,5% του ΑΕΠ χάνεται ετησίως από αγορές κακής ποιότητας και χαμένο χρόνο σε παράπονα και αντικαταστάσεις. Είναι το τίμημα μιας οικονομίας που λειτουργεί ακόμη στο ημίφως της πληροφορίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη ως «αντίδοτο» στην εξαπάτηση
Τώρα, όμως, μια νέα γενιά εργαλείων επιχειρεί να κλείσει οριστικά αυτή τη «μαύρη τρύπα». Startups όπως η CarEdge χρησιμοποιούν AI διαπραγματευτές για να παζαρεύουν με αντιπροσωπείες, ενώ η Pruvo επανακρατά ξενοδοχεία όταν πέφτουν οι τιμές.
Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όπως το ChatGPT και το Claude, φέρνουν εξειδικευμένες συμβουλές στα χέρια των πολιτών: από νομικά ζητήματα μέχρι οικονομικούς υπολογισμούς. «Κανένας Gen Z δεν αγοράζει αυτοκίνητο χωρίς να περάσει πρώτα το συμβόλαιο από το ChatGPT», σχολιάζει δηκτικά ο λογαριασμός Financial Dystopia στο X.
Όταν κάτι πάει στραβά, οι ίδιοι καταναλωτές χρησιμοποιούν chatbots για να υποβάλουν παράπονα ή αιτήματα αποζημίωσης. Έρευνα του Stanford δείχνει ότι ήδη το 18% των παραπόνων στον χρηματοπιστωτικό τομέα συντάσσεται με τη βοήθεια AI — και έχει υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας.
Η νέα ισορροπία γνώσης
Ωστόσο, το αν η τεχνητή νοημοσύνη θα καταργήσει οριστικά τις «αρπαχτές» εξαρτάται από δύο παράγοντες: τη σωστή χρήση από τους καταναλωτές και την αντίδραση των επιχειρήσεων.
Η AI μπορεί να μειώσει την ασυμμετρία πληροφόρησης μόνο εφόσον ο χρήστης έχει κρίση και παιδεία. Από την άλλη, και οι πωλητές εξοπλίζονται πλέον με τα δικά τους εργαλεία AI, υπολογίζοντας δυναμικά τις τιμές ή προσαρμόζοντας περιεχόμενο μέσω του λεγόμενου “generative engine optimisation”, δηλαδή την τεχνητή βελτιστοποίηση μηνυμάτων υπέρ ενός προϊόντος.
Στο μέλλον ίσως χρειαστούν «διαιτητές AI» — ανεξάρτητα μοντέλα που θα λύνουν με αμεροληψία διαφορές ανάμεσα σε πελάτες και παρόχους.
Το τέλος του ανυποψίαστου καταναλωτή
Ο Economist διαβλέπει το τέλος της οικονομίας της αρπαχτής. Για πρώτη φορά, η τεχνολογία δεν μεσολαβεί μόνο για να πουλήσει, αλλά για να προστατεύσει.
Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει ριζικά τη σχέση γνώσης, ισχύος και εμπιστοσύνης στην αγορά. Ο καταναλωτής αποκτά φωνή, πληροφόρηση και πρόσβαση σε επίπεδα διαφάνειας που μέχρι πρότινος ανήκαν στους λίγους.
Κι έτσι, ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία του καπιταλισμού, το παιχνίδι γίνεται λίγο πιο δίκαιο — και η οικονομία των «αεριτζήδων» αρχίζει επιτέλους να χάνει το προβάδισμα.