Χρόνης Διαμαντόπουλος Γράφει η Παναγιώτα Καλαποθαράκου – Νομικός, Πρόεδρος της ΕΚΠΟΙΖΩ
Μια σιωπηλή κοινωνική κρίση
Το ιδιωτικό χρέος αποτελεί, εδώ και μία δεκαπενταετία, μία από τις βαθύτερες και πιο σιωπηρές κοινωνικές πληγές της χώρας.
Από την καθημερινή μας επικοινωνία στην ΕΚΠΟΙΖΩ με δεκάδες νοικοκυριά, μικρομεσαίες επιχειρήσεις και επαγγελματίες διαπιστώνουμε ότι βιώνουν καθημερινά το αδιέξοδο της υπερχρέωσης — μια κατάσταση που δεν είναι προϊόν ατομικής ευθύνης, αλλά αποτέλεσμα συστημικών στρεβλώσεων, οικονομικών κρίσεων και θεσμικών παραλείψεων.
Επιπροσθέτως, η ακρίβεια και οι συνεχείς αυξήσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τρόφιμα, καύσιμα, ενέργεια, τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, λοιπά προϊόντα και υπηρεσίες, σε συνδυασμό με τις επιθετικές πρακτικές των τραπεζών, servicers και funds, και η έλλειψη αποτελεσματικών νομοθετικών εργαλείων έχουν δημιουργήσει μια εκρηκτική κατάσταση κοινωνικού και οικονομικού αποκλεισμού σε εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Τα μεγέθη της κρίσης
Σήμερα, το ληξιπρόθεσμο ιδιωτικό χρέος ανέρχεται στα 234 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων 73 δισ. ευρώ έχουν περάσει στη διαχείριση των Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΔΑΔΠ), γνωστών ως servicers.
Οι εταιρείες αυτές αγοράζουν ή διαχειρίζονται «κόκκινα» δάνεια — συχνά σε εξευτελιστικές τιμές — ενώ απαιτούν από τους οφειλέτες την εξόφληση του πλήρους ποσού, συνοδευόμενου από υψηλούς τόκους και δυσμενείς όρους.
Από τον νόμο Κατσέλη στην απουσία ουσιαστικής προστασίας
Παρά τις αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις, καμία δεν αντιμετώπισε ουσιαστικά το πρόβλημα.
Ο νόμος Κατσέλη (ν. 3869/2010) υπήρξε η μόνη πραγματικά αποτελεσματική δικλίδα προστασίας των υπερχρεωμένων πολιτών για τη διάσωση της κύριας κατοικίας και τη διαγραφή οφειλών ιδίως στα ευάλωτα νοικοκυριά.
Αντίθετα, οι μεταγενέστερες ρυθμίσεις, όπως ο εξωδικαστικός μηχανισμός του ν. 4738/2020, αποδείχθηκαν γραφειοκρατικές, περίπλοκες και συχνά ανώφελες για τους πραγματικά ευάλωτους δανειολήπτες.
Οι κοινωνικές συνέπειες
Το αποτέλεσμα είναι ορατό παντού: νοικοκυριά να περιθωριοποιούνται, μικρές επιχειρήσεις να κλείνουν, άνθρωποι να χάνουν τα σπίτια τους, και η πραγματική οικονομία να υπονομεύεται, καθώς η αγοραστική δύναμη των πολιτών αποψιλώνεται.
Η «μεταφορά» των κόκκινων δανείων από τις τράπεζες στα funds και στους servicers δημιούργησε μια παράλληλη τραπεζική πραγματικότητα, όπου ο δανειολήπτης βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν απρόσωπο και ανεξέλεγκτο μηχανισμό, χωρίς διαφάνεια ή δυνατότητα ουσιαστικής διαπραγμάτευσης.
Τα funds, που αγόρασαν δάνεια στο 5–15% της ονομαστικής αξίας, επιδιώκουν τώρα να εισπράξουν το 100%, με υπέρογκους τόκους και έξοδα, οδηγώντας πολλούς πολίτες σε απόγνωση. Ενω καθημερινά διαπιστώνουμε στην ΕΚΠΟΙΖΩ ότι εκπλειστηριάζονται σπίτια ακόμα και ευάλωτων νοικοκυριών. Δεν υπάρχει πλέον καμία προστασία ούτε αυτή της κύριας κατοικίας. Από την εμπειρία μας στην ΕΚΠΟΙΖΩ, και μέσα από πλήθος καταγγελιών που λαμβάνουμε, προκύπτει ότι μετά την ακρίβεια, το χρέος είναι η μεγαλύτερη πηγή ανασφάλειας και απόγνωσης.
Ειδικότερα τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα Νοικοκυριά με Funds, Servicers και Τράπεζες έτσι όπως καταγράφονται καθημερινά στην ΕΚΠΟΙΖΩ ειναι:
1. Προβλήματα Επικοινωνίας και Διαφάνειας
Η επικοινωνία είναι δύσκολη έως αδύνατη καθώς τα τηλεφωνικά κέντρα δεν απαντούν, ενώ στις φόρμες επικοινωνίας των Εταιρειών Διαχείρισης οι καταναλωτές δεν λαμβάνουν απάντηση ή υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση.
Ορισμένα Funds διαθέτουν πλατφόρμες επικοινωνίας, οι οποίες είναι δύσχρηστες (ζητάνε υποχρεωτικά αριθμό οφειλής, ο οποίος μπορεί να έχει αλλάξει και να μην έχει γνωστοποιηθεί στο δανειολήπτη, ενώ σε περίπτωση που υπάρχουν παραπάνω από μία οφειλές θα πρέπει να υποβάλλεται ξεχωριστό αίτημα για κάθε μία) και δεν χορηγούν αποδεικτικό υποβολής αιτήματος, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολος έως αδύνατος ο έλεγχος της πορείας του.
Η έλλειψη σαφούς και διαφανούς ενημέρωσης καθιστά τους οφειλέτες ανίσχυρους απέναντι στις απαιτήσεις των πιστωτών. Η αδυναμία πρόσβασης σε πλήρη στοιχεία (ιστορικό οφειλής) για τόκους, κεφάλαιο και χρεώσεις ενισχύει τον κοινωνικό αποκλεισμό.
2. Καταχρηστικές και Αδιαφανείς Χρεώσεις
Επιβολή υπερβολικών προσαυξήσεων, εξόδων ειδοποίησης και ανατοκισμών χωρίς επαρκή τεκμηρίωση παρατηρείται σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και οδηγεί σε οικονομική ασφυξία. Όλως παράνομα και καταχρηστικά κατάσχουν ή δεσμεύουν ακατάσχετους λογαριασμούς.
3. Προβλήματα Ρυθμίσεων – Υπέρογκες Προκαταβολές
Οι προτάσεις ρύθμισης συχνά απαιτούν δόσεις και προκαταβολές πέρα από τις δυνατότητες των οφειλετών, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η πραγματική τους οικονομική δυνατότητα. Δεν ανταποκρίνονται σε έγγραφες προτάσεις εξωδικαστικής ρύθμισης της οφειλής και δεν συναινούν σε καμία πρόταση κατά παράβαση του Κώδικα Δεοντολογίας της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά και της συναλλακτικής πρακτικής.
4. Δικαστικές Ενέργειες και Πλειστηριασμοί
Οι διαδικασίες αναγκαστικής εκτέλεσης και οι πλειστηριασμοί κύριας κατοικίας προχωρούν χωρίς ουσιαστικό διάλογο, εντείνοντας την κοινωνική ανισότητα και τον οικονομικό αποκλεισμό. Συχνά κατά παράβαση της νομοθεσίας δεν διατάζουν να προσδιορίζουν κατασχέσεις και πλειστηριασμένους στην κύρια κατοικία ακόμα και για μικρά ποσά οφειλών σε ευάλωτα νοικοκυριά.
5. Αδιαφανείς Συμβάσεις Αναδιάρθρωσης
Οι μονομερείς και δυσνόητες ρήτρες καθιστούν δύσκολη την κατανόηση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των δανειοληπτών, ενώ συχνά μεταφέρουν όλο το ρίσκο στον οφειλέτη.
6. Αυθαίρετη Επιβολή Επιτοκίων
Σε πολλές αποφάσεις του ν.3869/10, ζητούν αυξημένες δόσεις και καταβολή της εισφοράς του ν.128/1975 χωρίς να αιτιολογούν το λόγο και φυσικά τη διαμόρφωση του επιτοκίου. Παρατηρούνται μονομερείς αλλαγές επιτοκίων, δημιουργώντας αθέμιτη επιβάρυνση και ανασφάλεια στους οφειλέτες οι οποίοι αιφνιδιάζονται από φερόμενα σε βάρος τους ποσά .
7. Επιθετικές Πρακτικές Servicers και Εισπρακτικών
Συνεχείς τηλεφωνικές οχλήσεις, απειλές και ψυχολογική πίεση συνιστούν παραβίαση του Κώδικα Δεοντολογίας και της νομοθεσίας για την προστασία του καταναλωτή.
8. Αναποτελεσματικότητα του Εξωδικαστικού Μηχανισμού (ν. 4738/2020)
Η διαδικασία παραμένει γραφειοκρατική και χαμηλής δεσμευτικότητας, με πολλές αιτήσεις να απορρίπτονται ή να παραμένουν σε εκκρεμότητα και ειδικότερα:
Αποτελέσματα του Εξωδικαστικού Μηχανισμού (ν. 4738/2020)
Από τις 70.220 αιτήσεις που ολοκληρώθηκαν μέσα σε μια σχεδόν πενταετία, έως τον Αύγουστο 2025 (συνολικής αξίας 26 δισ. ευρώ), μόνο 40.515 ρυθμίσεις ήταν επιτυχείς, αξίας 13,2 δισ. ευρώ.
Ωστόσο, μία στις δύο ρυθμίσεις “κοκκινίζει” ξανά, ενώ το 70% αφορά οφειλές προς το Δημόσιο (9,3 δισ. ευρώ).
Προτάσεις της ΕΚΠΟΙΖΩ
Η ΕΚΠΟΙΖΩ αναδεικνύοντας ότι η υπερχρέωση είναι κοινωνικό και θεσμικό πρόβλημα., προτείνει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο λύσεων: ρυθμίσεις με βάση την πραγματική δυνατότητα αποπληρωμής, προστασία της κύριας κατοικίας, διαγραφή υπέρογκων τόκων, ενίσχυση του εξωδικαστικού μηχανισμού, αυστηρή εποπτεία των servicers και δωρεάν συμβουλευτική υποστήριξη των οφειλετών και ειδικότερα, οι προτάσεις μας συνοπτικά είναι οι εξής:
1. Διαφάνεια και υποχρέωση παροχής στοιχείων
Καθιέρωση ηλεκτρονικού φακέλου οφειλέτη με πλήρη ιστορικό χρεώσεων, δόσεων και επικοινωνίας, με υποχρεωτική διά ζώσης ενημέρωση. Αυτό ενισχύει την αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη στον μηχανισμό ρύθμισης.
2. Ρυθμίσεις βάσει Πραγματικής Δυνατότητας
Οι δόσεις και οι όροι πρέπει να υπολογίζονται με βάση τις πραγματικές δυνατότητες των οφειλετών, συνυπολογίζοντας τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης του νοικοκυριού, με διαγραφή υπέρογκων τόκων και τμήματος κεφαλαίου για τα ευάλωτα νοικοκυριά, με άτοκες δόσεις.
3. Αναβάθμιση Εξωδικαστικού Μηχανισμού
Θεσμοθέτηση τριμελούς επιτροπής διευθέτησης διαφορών, με δεσμευτικότητα των προτάσεων των πιστωτών και παρακολούθηση εφαρμογής. Αυτό εξασφαλίζει δίκαιες και βιώσιμες ρυθμίσεις.
4. Έλεγχος και Εποπτεία Servicers
Υποχρέωση τήρησης του Κώδικα Δεοντολογίας, αυστηρή εποπτεία από την ΤτΕ και το Υπουργείο Ανάπτυξης και επιβολή κυρώσεων για καταχρηστικές πρακτικές. Στόχος η προστασία του καταναλωτή και η αποφυγή κοινωνικής πίεσης.
5. Προστασία Κύριας Κατοικίας
Επαναφορά προστασίας ευάλωτων νοικοκυριών με αναστολή πλειστηριασμών, διασφαλίζοντας ότι κανείς δεν χάνει την πρώτη του κατοικία λόγω οικονομικής αδυναμίας.
6. Ρύθμιση Δανείων σε Ελβετικό Φράγκο
Δίκαιη κατανομή του συναλλακτικού κινδύνου μεταξύ οφειλέτη και πιστωτή, ώστε να μην επωμίζεται μόνο ο πολίτης τις διακυμάνσεις της αγοράς.
7. Δωρεάν συμβουλευτική και υποστήριξη οφειλετών: με τη δημιουργία πανελλαδικού δικτύου και τη συμμετοχή των πιστοποιημένων Ενώσεων Καταναλωτών, των Δήμων και των Περιφερειών για την πρόληψη και αντιμετώπιση της υπερχρέωσης με αξιόπιστες συμβουλές και δωρεάν διαμεσολάβηση αλλά και ψυχολογική υποστήριξη.
Επίλογος
Η υπερχρέωση είναι μια δημόσια ευθύνη, η Πολιτεία οφείλει να θεσπίσει δίκαιους, βιώσιμους και διαφανείς μηχανισμούς που θα διασφαλίζουν αξιοπρεπή διαβίωση για όλους τους πολίτες.
Κανένα κράτος δικαίου δεν μπορεί να παραμένει αδιάφορο όταν πολίτες χάνουν την κατοικία τους και οικογένειες φτωχοποιούνται. Είναι ζήτημα δημοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.
Είναι συνεπώς επιτακτική ανάγκη να ληφθούν άμεσα θεσμικά μέτρα ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα, για την προστασία της κύριας κατοικίας, αλλά και για την αντιμετώπιση των κόκκινων δανείων με όρους δίκαιους για τους οφειλέτες και ρυθμίσεις ρεαλιστικές και βιώσιμες και ιδίως για τους ευάλωτους, ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή και να διασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωση.
* Το άρθρο αποτελεί εκδοχή της ομιλίας του/της στη διημερίδα «Παραγωγική Ελλάδα 2030: Μετασχηματισμός με όραμα, δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα» που διοργάνωσαν το Ινστιτούτο Ερευνών και Πολιτικής Στρατηγικής (ΙΝΕΡΠΟΣΤ), το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ και η Πρωτοβουλία για το Πρόγραμμα Προοδευτικής Εναλλακτικής Διακυβέρνησης (10-11 Οκτωβρίου 2025).