Explainer: Τι σημαίνει η συμφωνία Ισραήλ–Χαμάς για τη Γάζα και ποια είναι τα επόμενα βήματα

Μετά από πάνω από δύο χρόνια αιματηρού πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας, το Ισραήλ και η Χαμάς κατέληξαν στην πρώτη φάση του ειρηνευτικού σχεδίου του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Η συμφωνία περιλαμβάνει κατάπαυση του πυρός, ανταλλαγή ομήρων και κρατουμένων και υποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων από τον παλαιστινιακό θύλακα. Αν και χαιρετίστηκε διεθνώς, πολλά παραμένουν ανοιχτά, από τη διακυβέρνηση της Γάζας έως την τελική έκβαση του πολέμου.

Τι προβλέπει η συμφωνία

Η «τελική εκδοχή» της πρώτης φάσης του σχεδίου Τραμπ υπεγράφη σήμερα το πρωί, σύμφωνα με το γραφείο του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου, και αναμένεται να τεθεί σε ισχύ εντός 24 ωρών από την έγκρισή της από το υπουργικό συμβούλιο, το οποίο συνεδριάζει στις 18:00 (ώρα Ελλάδας).
Το σχέδιο, που αριθμεί 20 σημεία, προβλέπει την απελευθέρωση όλων των ομήρων που κρατά η Χαμάς, ζωντανών και νεκρών, και την απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων στη λεγόμενη «κίτρινη γραμμή» μέσα στη Γάζα. Παράλληλα, το Ισραήλ θα απελευθερώσει περίπου 2.000 Παλαιστινίους κρατούμενους, ανάμεσά τους και πάνω από 200 που εκτίουν ποινές ισόβιας κάθειρξης.
Η συμφωνία επετεύχθη μέσω έμμεσων διαπραγματεύσεων στην Αίγυπτο και ανακοινώθηκε ανήμερα της δεύτερης επετείου της επίθεσης της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, που αποτέλεσε το έναυσμα του πολέμου.

Πώς θα εφαρμοστεί η εκεχειρία

Η Χαμάς θα απελευθερώσει τους 20 εν ζωή ομήρους που εξακολουθεί να κρατά μέσα σε 72 ώρες από την έναρξη της εκεχειρίας, δηλαδή πιθανότατα ως τη Δευτέρα. Οι σοροί των νεκρών ομήρων θα επιστρέφονται σταδιακά, καθώς οι ισραηλινές δυνάμεις αποσύρονται από τη Γάζα.
Από ισραηλινής πλευράς, έχει συσταθεί ομάδα υπό τον αξιωματούχο Γκαλ Χιρς, η οποία θα συνεργάζεται με διεθνή αποστολή για τον εντοπισμό ομήρων που αγνοούνται. Παράλληλα, θα ενισχυθεί η ροή ανθρωπιστικής βοήθειας: το Ισραήλ επιβεβαίωσε ότι ο αριθμός των φορτηγών που θα εισέρχονται καθημερινά στη Γάζα θα αυξηθεί στα 600, από τα 400 που υπολογίζουν παλαιστινιακές πηγές.
Η Ουάσινγκτον έχει ανακοινώσει ότι αναμένει την έναρξη της διαδικασίας απελευθέρωσης των ομήρων τη Δευτέρα, ενώ ο Τραμπ αναμένεται να ταξιδέψει στην Αίγυπτο εντός των επόμενων ημερών για να παρακολουθήσει την πρόοδο της εφαρμογής του σχεδίου.

Τι παραμένει ασαφές

Παρά τον ενθουσιασμό που προκάλεσε η ανακοίνωση, πολλά κρίσιμα ζητήματα παραμένουν ανοιχτά. Πρώτα και κύρια, δεν έχει καθοριστεί ποιος θα κυβερνήσει τη Γάζα μετά τη λήξη του πολέμου.
Ο Νετανιάχου, ο Τραμπ, καθώς και οι περισσότερες δυτικές και αραβικές κυβερνήσεις έχουν αποκλείσει οποιονδήποτε ρόλο για τη Χαμάς στη μεταπολεμική διακυβέρνηση. Το αρχικό σχέδιο Τραμπ προβλέπει την επιστροφή της Παλαιστινιακής Αρχής, αλλά μόνο εφόσον προηγηθούν «βαθιές μεταρρυθμίσεις».
Η δεύτερη φάση του σχεδίου προβλέπει τη σύσταση ενός «Συμβουλίου Ειρήνης» υπό την προεδρία του ίδιου του Τραμπ, στο οποίο θα συμμετάσχουν διεθνείς προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, που θα έχουν ρόλο στην πολιτική μετάβαση στη Γάζα. Η Χαμάς έχει ήδη απορρίψει την ιδέα μιας «κυβέρνησης από το εξωτερικό» και ζητά μια παλαιστινιακή τεχνοκρατική κυβέρνηση υπό την εποπτεία της Παλαιστινιακής Αρχής και με τη στήριξη αραβικών και μουσουλμανικών χωρών.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα

Η ισραηλινή κυβέρνηση αναμένεται να εγκρίνει επισήμως τη συμφωνία, η οποία θεωρείται ήδη δεδομένη από πολιτικούς παρατηρητές. Ωστόσο, η υλοποίησή της εξαρτάται από σειρά τεχνικών λεπτομερειών — από τον ακριβή μηχανισμό απόσυρσης των στρατευμάτων έως την εγγύηση ασφαλείας για τους αμάχους.
Μετά την έγκριση, το Ισραήλ θα αποσυρθεί στη «γραμμή ασφαλείας» εντός της Γάζας μέσα σε 24 ώρες, σηματοδοτώντας την έναρξη της 72ωρης προθεσμίας για την απελευθέρωση των ομήρων. Η εκεχειρία θα μπορούσε έτσι να τεθεί πλήρως σε εφαρμογή στις αρχές της επόμενης εβδομάδας.
Αμερικανικές και αιγυπτιακές πηγές αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας επίσκεψης του Τραμπ στο ισραηλινό κοινοβούλιο, έπειτα από πρόσκληση του Νετανιάχου — μια κίνηση που θα ενίσχυε τη συμβολική αξία της συμφωνίας.

Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι

Παρά την ευφορία που προκάλεσε διεθνώς — από τον Ερντογάν και τον Πούτιν έως τη Μελόνι και το ελληνικό ΥΠΕΞ — η συμφωνία παραμένει εύθραυστη. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος αφορά την εφαρμογή της στο έδαφος.
Η Χαμάς έχει ζητήσει εγγυήσεις ότι το Ισραήλ θα τηρήσει πλήρως την εκεχειρία και θα αποσύρει τις δυνάμεις του από ολόκληρη τη Γάζα. Επιμένει επίσης ότι δεν θα παραδώσει τα όπλα της όσο ισραηλινά στρατεύματα βρίσκονται σε παλαιστινιακό έδαφος.
Αντίστοιχα, το Ισραήλ διατηρεί επιφυλάξεις για τη «δεύτερη φάση» και ζητά σαφές χρονοδιάγραμμα για τον αφοπλισμό της Χαμάς, ενώ συνεχίζει περιορισμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις παρά την αποκλιμάκωση.

Οι διεθνείς αντιδράσεις

Η διεθνής κοινότητα χαιρέτισε την εκεχειρία ως ιστορική ευκαιρία για ειρήνη. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μίλησε για «βήμα προς τη σταθερότητα της περιοχής», ενώ η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι χαρακτήρισε τη συμφωνία «εξαιρετική είδηση για την ανθρωπότητα».
Το ρωσικό ΥΠΕΞ εξέφρασε την ελπίδα «οι υπογραφές να ακολουθηθούν από πράξεις», ενώ το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών έκανε λόγο για «ιστορική συμφωνία» και «παράθυρο ειρήνης που πρέπει να παραμείνει ανοιχτό».

Τα ανοιχτά μέτωπα και οι φυλακισμένοι

Η λίστα των κρατουμένων που ζητά να απελευθερωθούν η Χαμάς περιλαμβάνει πρόσωπα-σύμβολα για τον παλαιστινιακό αγώνα, όπως τον Μαρουάν Μπαργούτι, στέλεχος του Φάταχ, και τον Άχμεντ Σάαντατ, επικεφαλής του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Η πιθανή απελευθέρωσή τους θεωρείται «κόκκινη γραμμή» για το Ισραήλ και θα αποτελέσει δοκιμασία για την ανθεκτικότητα της συμφωνίας.

Μια εύθραυστη αρχή

Αν η συμφωνία εφαρμοστεί πλήρως, θα σηματοδοτήσει το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την ειρήνη μετά από χρόνια πολέμου, καταστροφής και ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα. Ωστόσο, η ιστορία της περιοχής υπενθυμίζει ότι καμία εκεχειρία δεν είναι δεδομένη.
Το ειρηνευτικό σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να αποτελέσει σημείο καμπής — ή απλώς μια ακόμη σύντομη ανάπαυλα σε έναν πόλεμο χωρίς τέλος.